بخشی از مقاله
چکیده
هویت ملی یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده شخصیت فرد است . با توجه به نقش و اهمیت هویت در شکوفایی ویژگی ها و قابلیت های مختلف افراد ، به ویژه در میان دانش آموزان دوره متوسطه دوّم که در مرحله حساس رشد هویت خود به سر می برند ، این تحقیق تلاش کرده است تا تصویری روشن و دقیق از وضعیت هویت ملی دانش آموزان دوره ی متوسطه دوّم و عوامل تاثیرگذار بر آن را فراهم نماید .
پژوهش حاضر با شیوه پیمایشی و کتابخانه ای و از تکنیک پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفته و جامعه آماری آن کلیه دانش آموزان دختر و پسر دورهمتوسطه دوّم شهرستان قشم درسال1395 بوده که ازاین تعداد 385 نفر بر اساس جدول مورگان و روش نمونه گیری خوشه ای طبقه ای انتخاب شده اند.
نتایج تحقیق نشان می دهد که شیوه های تدریس، شخصیت معلمان، محتوی کتب درسی و برنامه های پرورشی مدرسه در هویت ملی دانش آموزان تاثیردارد . متغیرهای رضایت و تأیید دیگران و میزان اعتماد به نفس ، پایبندی به دین اسلام، آگاهی از نمادهای ملی، پایبندی به مناسکملّی و مشارکت اجتماعی بر هویت دانش آموزان تأثیرگذار بوده است.
بین هویت ملی دانش آموزان و رشته تحصیلی و پایه تحصیلی آنها رابطه معنی دار وجود داشت و میزان تاثیر گذاری آموزش و پرورش درهویت ملی دختران بیشتر از پسران می باشد. جدول رتبه بندی تاثیر مولفه های چهارگانه در هویت ملی دانش آموزان که با استفاده از آزمون فریدمن تنظیم گردیده نشان می دهد تاثیرگذاری مولفه های چهارگانه درهویت ملی به ترتیب شخصیت معلمان، شیوه های تدریس معلمان، محتوای کتاب های درسی و برنامه های پرورشی مدارس می باشد .
مقدمه
در جامعه ی امروزی، انسان از جهات مختلف و از ابعاد گوناگون مورد مطالعه قرار گرفته است و از آنجایی که هویت نیز بخش مهمی از وجود هرانسان است و زندگی شخصی و اجتماعی هر شخص تحت تأثیر هویت وی قرار می گیرد، لذا بررسی هویت انسانها موضوع بسیار مهمی برای مطالعه و بررسی است. هویت ملی بازتولید و باز تفسیر دایمی الگوی ارزش ها، نهادها، خاطرات، اسطوره ها وسنت هایی است که میراث متمایز ملت ها را تشکیل می دهند و تشخیص هویت افراد با آن الگو و میراث و با عناصر فرهنگی اش می باشد
رزازی فر در بیان رابطه هویت ملی معتقد است جامع ترین هویت جمعی نزد مردم ، هویت ملی نامیده می شود و نوعی احساس پایبندی ، دلبستگی و تعهد به اجتماع ملی است و جزئی از هویت فرد محسوب می شود
در این میان نوجوانان به دلیل خصوصیات خاص سنی خود بیشتر تحت تأثیر واقع می شوند. آموزش و پرورش نقش انکارناپذیری در زمینه های فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی دارد ، به طوری که امروزه بسیاری از صاحب نظران در دنیا معتقدند هر نوع حرکت اساسی و اصلاحی مهم ر ا باید از آموزش و پرورش شروع نمود
آموزش و پرورش نقش خود را از طریق مدارس و محیط های آموزشی و از مجرای برنامه درسی اعمال می نماید و بر همین اساس، آموزش مترادف با برنامه های درسی است و مدرسه هیچ گاه آموزش دیگری را به رسمیت نمی شناسد و به عنوان یک نهاد، انحصار و توزیع دانش را به خود اختصاص داده است
مدرسه به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای آموزشی ، فرهنگی و ایدئولوژیکی است که می تواند نقش مؤثری در زمینه ایجاد و تثبیت هویت ملی داشته باشد
بسیاری از دانش آموزان در شرایط ضعف یا نبود ساختارهای نوین مدنی و یا عدم تشخیص الگوهای مناسب، دچار تعارض، سردرگمی و بلاتکلیفی می شوند و خود را در تعارضی با ارزش های سنتی می بینند . در چنین شرایطی است که آنومی یانابسامانی اجتماعی زمینه لازم را برای پیدایش بحران هویت پدید می آورد
دوره متوسطه دوّم از دور ه های مهم ، حساس و مؤثر در زندگی فردی و اجتماعی آدمی است .در دوره متوسطه دوّم ، قسمت اعظم استعدادهای اختصاصی نوجوان و جوان بروز می کند ، قدرت یادگیری آنان به حد اعلای خود می رسد ، کنجکاوی آنان جهت معینی می یابد و مسائل جدید زندگی نظیر انتخاب حرفه و شغل، اداره خانواده و گرایش به مرام و مسلک ، ذهن آنان را به خود مشغول می دارد و به مرحله ادراک ارزش های اجتماعی،اقتصادی و معنوی می رسند ؛ از این رو این دوره در نظام های تعلیم وتربیت کشورهای مختلف جهان اهمیت زیادی دارد
در واقع ، از نظام آموزش و پرورش انتظار می رود که به دانش آموزان کمک کند تا خود را به درستی بشناسند و شیوه زندگی خود را بر اساس توانایی ها ، استعدادها ، هدف های کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت و در راستای تحقق باورها و آرزوهایی که دارند ، سازماندهی کنند - لطف آبادی ، . - 8 : 1384 هدف این تحقیق بررسی مولفه های موثر در شکل گیری هویت ملی دانش آموزان دورهمتوسطه دوّم شهرستان قشم می باشد .لذا محیط زندگی ، عوامل اجتماعی ، شیوه تدریس و شخصیت معلمان، محتوای کتا بهای درسی، برنامه های پرورشی مدرسه و سهم هریک از این مولفه ها در اثرگذاری هویت ملی دانش آموران مورد بررسی قرار می گیرد .
پیشینه پژوهش های هویت ملی
هویت ملی به مثابه ی پدیده ای سیاسی - اجتماعی ، زائیده عصر جدید است که ابتدا به اروپا و آن گاه از اواخر قرن نوزدهم به سرزمین های دیگر راه یافت . اما هویت ملی به منزله ی مفهوم علمی از ساخته های تازه علوم اجتماعی است که از نیمه ی دوم قرن بیستم به جای مفهوم » منش ملی و خلق ملی « ، رواج یافت
در پژوهش خود ، تأثیرات وضعیت هویتی دانش آموزان را بر روی سطح پیشرفت تحصیلی آنها مورد بررسی قرار داده و نتیجه گیری می کنند آن دسته از فراگیرانی که دارای استانداردهای بالای هویت هستند ، عملکرد تحصیلی بهتری داشته و در زمینه انجام فعلیت های یادگیری خود ، تکلیف مدار بوده و انتظارات آموزشی را به طور معناداری برآورده می سازند .
ملا صادقی - 1378 - به بررسی نقش فعالیت های فرهنگی مدارس در شکل دهی هویت ایرانی دانش آموزان پرداخته است . نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که توجه به ارزش های ملی از فراوانی بالایی در آثار دانش آموزی و بازدیدها برخوردار بودند. کلانتری و همکاران در بررسی تأثیر مؤلفه های آموزش و پرورش در شکل گیری هویت ملی دانش آموزان دوره متوسطه شهر مازندران نشان داده اند که شیوه های تدریس ، شخصیت معلمان، محتوای کتب درسی و برنامه های پرورشی مدرسه در هویت ملی دانش آموزان تأثیردارد
علیزاده اقدم و همکاران نیز در پژوهشی به بررسی نقش آموزش در ارتقاء شاخص های هویت ملی در میان دانش آموزان مقطع متوسطه شهر زنجان پرداخته است. نتایج حاکی از آن دارد که جنبه های شناختی و احساسی فرایند شکل گیری و ارتقای سطح هویت ملی بهبود یافته است
از دیگر پژوهش های مرتبط با این حوزه می توان به پژوهش اکبری و عزیزی با عنوان هویت ملی و عوامل مؤثر بر آن در میان دانش آموزان دوره متوسطه شهر شیراز اشاره نمود . در این پژوهش در کنار متغیرهای سطح فردی، خانواده و جامعه به بررسی متغیرهای سطح مدرسه ای پرداخته شده است . بر مبنای نتایج تحقیق، برنامه درسی مدارس و عضویت در مقولات اجتماع دارای یک رابطه مثبت و معنادار با هویت ملی می باشد
در مورد دانش آموزان ایرانی بوده است که درصد قابل توجهی از دانش آموزان متوسطه - - %64 معتقدند که آموزش دروسی مانند تاریخ ، جغرافیا و ادبیات فارسی هویت ملی و روح ایران دوستی را در دانش آموزان تقویت نمی کند . تحقیق صادق زاده و منادی - 1387 - نیز نشانگر آن است که محتوای کتب درسی تاریخ و فارسی دوره متوسطه رشته علوم انسانی به طور متعادل و متوازن به نمادهای هویت ملی توجه نکرده است و محتوای این کتب ، نمی تواند نقش چندان مؤثری در تقویت و پرورش هویت ملی دانش آموزان ایفا کند .
اهمیت و ضرورت پژوهش
با توجه به نگرانی هایی که در زمینه علایق و گرایشات و رفتار های دانش آموزان مشاهده می شود و از آن جا که بخش مهمی از وجود دانش آموزان را هویت آنان تشکیل می دهد و زندگی فردی و اجتماعی آنها نیز متأثر از این امر است ، مسئله هویت ملی بسیار حائز اهمیت می شود و موقعیت مبهم دانش آموزان دوره ی متوسطه دوّم ، این نتیجه را در بر دارد که فرصتی را به منظور آزمودن شیوه های مختلف زندگی به آنها دهد، تا بتوانند بهتر تصمیم بگیرند که چه الگو های رفتاری، ارزشی و نگرشی می تواند نیاز های هویتی دانش آموزان را تأمین نماید. . از این رو پرداختن به موضوع هویت و عناصر تشکیل دهنده و عوامل موثر بر آن در این تحقیق ضروری مینماید. هم چنین جامعه آماری پژوهش در بین نوجوانان - دانشآموزان - میباشد و در این جامعه آماری تحقیقات اندکی انجام شده است، بنابراین پژوهش حاضر از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است.
سوال پژوهش
این پژوهش تلاش کرده است تا از طریق بررسی و تحلیل وضعیت هویتی دانش آموزان دوره متوسطه دوّم به سؤال زیر پاسخ دهد: 1 چه عواملی بر هویت ملی دانش آموزان دوره متوسطه دوّم تاثیرگذارند؟
اهداف پژوهش
هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل تاثیرگذار بر روند شکل گیری هویت ملی در دانش آموزان دوره متوسطه دوّم شهرستان قشم است .
روش تحقیق
در این پژوهش از دو روش کتابخانه ای و پیمایشی استفاده شده است . برای جمع آوری اطلاعات مباحث نظری از روش کتابخانه ای استفاده شده است و با توجه بر ماهیت موضوع و گستره جامعه آماری که ضرورت استفاده از شیوه نمونه گیری را ایجاب می نماید ، روش پیمایشی به کار رفته است.
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش، کلیه دانش آموزان دوره متوسطه دوّم سال 1395 شهرستان قشم می باشد که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای تعداد 385 نفر به کمک جدول مورگان به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای برآورد حجم نمونه ابتدا یک مطالعه مقدماتی بر روی 30 نفر از جامعه صورت گرفت. ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بود که با عنایت به مبانی نظری و سوابق پژوهشی موجود، دربردارنده بعد هویت ملی بود. برای تعیین روایی محتوایی پرسشنامه مذکور از دیدگاه های تخصصی کارشناسان و اساتید مربوط استفاده و جهت تامین پایایی آن نیز، با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ، مقدار پایایی 0/ 87 محاسبه شد که نشان دهنده پایایی مناسب ابزار است.
یافته های پژوهش
بررسی های انجام شده نشان داد که هویت ملی با میزان اعتماد به نفس، رضایت از خود ، مشارکت گروهی، مورد تأیید دیگران بودن در دانشآموزان دوره ی متوسطه دوّم طبق آزمون تحلیل واریانس رابطه معنی دار وجود دارد.
