بخشی از مقاله
چکیده
طراحی و تولید بسته های غذایی که بتواند پاسخگوی نیازهای تغذیه ای انسان در شرایط بحرانی باشند، از دیرباز مورد توجه مسئولان مدیریت بحران و فرماندهان ارشد نظامی بوده است. در این میان گزینه پیش رو استفاده از یک فرآورده غذایی اضطراری - EFP - 1 است. هدف از طراحی و تولید EFP کاهش ابتلا به مریضی و متعاقبا مرگ و میر نیروهای نظامی و مردم در شرایط بحرانی است.
برای رسیدن به این هدف EFP بایستی نیاز های اساسی تغذیه ای بدن را برطرف نموده و از لحاظ مقدار بتواند برای مدت 15 روز توسط سرباز یا فرد در بحران مورد استفاده قرار گیرد. دو فاکتور مهم در طراحی این محصولات ماندگاری بالا در مناطق گوناگون جغرافیایی و قابلیت مصرف بوسیله تمام سنین از خردسالان تا بزرگسالان می باشد. در توسعه این محصولات بایستی 5 مشخصه حیاتی را مدنظر قرار داد؛ ایمنی و سلامتی، طعم مناسب، حمل و نقل آسان، مصرف راحت و کامل بودن ارزش تغذیه ای.
مقدمه
نیاز تغذیه ای انسان شامل انرژی، پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات همچنین مواد معدنی و ویتامین ها است که باعث سوخت و ساز - متابولیسم - بدن می شوند. نقش تغذیه در سلامت نیروهای نظامی در روند عملیات بسیار تاثیرگزار است به طوریکه عدم توجه به این مهم باعث کاهش کارایی، کاهش ایمنی و خستگی زود هنگام نیروها شده و در نهایت باعث اختلال در انجام ماموریت می گردد.
شناخت ترکیبات غذایی مورد استفاده در شرایط اضطراری با توجه به ذائقه، عادات غذایی، جنبه های فیزیولوژیک و روانی نفرات از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. برای بررسی مشخصات یک جیره غذایی مورد استفاده برای افراد در شرایط اضطراری از نظر مزیت غذایی، آمادی، معایب، وزن ماده غذایی، میزان انرژی، منابع مغذی، قابلیت پذیرش، بسته بندی، ترکیب و فرمولاسیون، شکل محصول، ماندگاری، نحوه مصرف، شرایط مصرف و زمان استفاده، مجوزهای لازم و افراد استفاده کننده تولیدات مورد بحث و مقایسه قرار می گیرند.
اهمیت جیره غذایی در جوامع بشری خصوصا در سازمانهای نظامی آنقدر زیاد است که در طبقه بندی دهگانه آمادگی، طبقه یک را به خود اختصاص می دهد. تغذیه خوب و سالم، متناسب با شرایط، اقلیمی جغرافیایی، مذهبی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و ...در شرایط مختلف و برای افراد حاضر در آن شرایط، تعریف های خاص خود را دارد بطوریکه انواع جیره های غذایی در شرایط عادی و طبیعی در جدول ها تبیین و تعریف گردیده است. تغذیه مناسب شامل ترکیبی از مواد غذایی و ویتامین هاست که بتواند نیاز های فیزیولوژیکی افراد را پاسخ دهد، در یک تقسیم بندی کلی مواد غذایی را به سه گروه تقسیم می کنند که عبارتند از:
گروه اول :موادپروتئینی
گروه دوم :مواد قندی، چربی و نشاست های
گروه سوم :مواد متعادل کننده مثل آب، ویتامین ها، مواد معدنی و کربو هیدرا ت ها که بایستی به نسبت های معین مشخص در جیره های غذایی مورد استفاده قرار گیرند. تعریف شرایط اضطراری ایجاد هر موقعیتی که فرد، دسته، گروه یا تیم های عملیاتی در نیروهای نظامی و مردم را از حالت عادی ارتباطات و زندگی عادی خارج نماید، شرایط اضطرای می نامند .
این شرایط ممکن است با اراده افراد و اصولا دشمن و یا بلایا و اتفاقات طبیعی و قهری حادث شود مانند بروز جنگ ها، رزمایش ها، عملیات اطلاعاتی درون و برون مرزی و غیره بوسیله انسان و یا سیل، زلزله، قحطی و خشک سالی و بیماری های مختلف که با عامل طبیعی و یا انسانی ایجاد می گردند. در شرایط اضطراری مخصوصا در 72 ساعت اول، مدیریت بحران سخت درگیر مسایل مختلف می باشد و شاید یکی از مهمترین دغدغه ها، تهیه و تامین آماد طبقه یک یا همان جیره غذایی است.
چون در این شرایط وضعیت متفاوت بوده و ارتباط بین طبقات آمادی گسسته است، لذا تامین تغذیه جامعه هدف در گرو شرایط بحرانی و اضطراری با شیوه های معمولی از جمله آشپزخانه چه ثابت و چه صحرایی، آماد رسانی از منابع پشتیبانی و نقطه آماد غیره ممکن می باشد. مزید بر آن بهداشت فردی عمومی به حداقل خود می رسد و احتمال بروز بیماری های مختلف که تهدیدی جدی بعد از شروع هر شرایط اضطراری و بحرانی است به عنوان یک خط و فاجعه دوم انسانی بعد از بروز شرایط اضطراری بالقوه وجود دارد. پیش بینی ها و مدیریت راهبردی در مبارزه با شرایط اضطراری می تواند شرایطی ایجاد نماید که شرایط اضطراری در همان مراحل اولیه مهار شده و از گسترش آن جلوگیری به عمل آید.
مطابق گزارش UASID در دهه 90میلادی بیش از 2میلیارد نفر تحت تاثیر بلایای طبیعی قرار گرفتند. تنها در سال 1999 ، 212 میلیون نفر در اثر تندباد، طوفان، سیل و زمین لرزه آسیب دیدند. کشور عزیزمان ایران نیز یکی از حادثه خیزترین کشورهای جهان است. چون اولا در کمربند زلزله قرار گرفته، ثانیا متوسط بارندگی در کشور ما از متوسط بارندگی جهانی کمتر بوده و ما هر ساله شاهد خشکسالی در مناطقی از کشور هستیم و ثالثا به علت وجود رودخانه های متعدد هر از چند گاهی شاهد طغیان رودخانه ها و سیل می باشیم.
طی مراحل اولیه شرایط اضطراری به علت از بین رفتن سرویس های زیر بنایی و عدم دسترسی به لوازم آشپزی به علت نابودی خانه ها و امکانات و همچنین مهاجرت و جابجایی مردم استفاده از مواد غذایی امدادی ویژه شرایط اضطراری - EEP - از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این مواد غذایی نیاز به آماده کردن ندارند و سریع مصرف می شوند.
در سالهای گذشته استفاده از مواد غذایی EEP تاثیر قابل ملاحظه ای در کاهش نرخ مرگ و میر در مناطق مصیبت زده داشته است. مواد غذایی EEP به مواد غذایی گفته می شوند که از نظر مواد مغذی متراکم و غنی هستند و به آسانی آماده و خورده می شوند. این غذاها دارای ویژگی های متعددی هستند و در انواع مختلف با خصوصیات مختلف تولید میشوند . از مهمترین انواع این غذاها می توان به انواع زیر بنای اشاره کرد:
أ . جیره های روزانه بشر دوستانه - HDR -
ب. مواد غذایی متراکم BP5
ت. بیسکوئیت های با انرژی و پروتئین بالا
ث. مواد غذایی متراکم خود اتکا 3600
ج. غذاهای پزشکی BP100
جیره های غذایی اضطراری
برخی از محصولاتی که امروزه بعنوان EFP2 در دسترس هستند،اختصاصاً برای استفاده در شرایط اضطراری طراحی شدهاند، ولی هدف اولیه طراحی سایر محصولات چنین نبوده، هر چند برای استفاده در شرایط اضطراری مفید تشخیص داده شده اند. از این دسته میتوان قالبهای فشرده BP5 را نام برد که توسط نیروی دریایی نروژ طراحی و توسط کامپکت3 تولید شده اند. این جیره غذایی مخصوص قایق های نجات طراحی شده بود. لذا زمان ماندگاری طولانی و بستهبندی مقاوم به آب دارد.
BP5 یکی از موفقترین انواع جیرههای غذایی نجات شناخته شده است. از دهه 1980 تا به امروز یونیسف4 مقادیر زیادی از این جیره را طی برنامههای امداد رسانی خود توزیع کرده است. این جیره در قحطی 86 1985 در اتیوپی و سودان غربی، همچنین در زمان ناآرامیهای بالکان نیز مورد استفاده قرار گرفت. این جیره از دسته فراورده هایی است که برای تأمین نیازهای تغذیه ای در فاصله زمانی وقوع حادثه تا فراهم شدن امکانات تغذیه ای پایدار استفاده می گردد.
از دیگر محصولات از این دست میتوان مواد غذایی پلامپی5 که توسط شرکت فرانسوی نوتریست6 و مینستی 7 که توسط شرکت آمریکایی سوروایور اینداستری8 تولید می شوند را نام برد . انواع متفاوتی از بیسکوئیت های با انرژی بالا نیز توسط تولیدکنندگان برای برنامه جهانی غذا - 9 - WFP یونیسف و سازمان های غیر دولتی10 تولید می شود. در این میان بیسکویتهای با انرژی بالا ساخت شرکت دانمارکی بیسکا11 مورد توجه ترین محصول به حساب آمده و برای WFP تولید می شوند. فامبیکس12 که توسط هاوس مانجی13 تولید میگردد، در سطح وسیع در آفریقای غربی استفاده می شود.
تولیدکنندگان متفاوتی بیسکوئیت هایی را که توسط یونیسف توزیع می شوند تهیه می کنند. جامبین ب14 و جامبین د15 که در نروژ تولید می شوند توسط NGO های اروپایی مورد استفاده قرار میگیرد. ترکیب تغذیهای تمام این بیسکوئیت ها مشابه است. در زلزله 1382 بم نیز مقادیری از این بیسکوئیت ها توسط کشور های مختلف و سازمان های بین المللی توزیع گردید.
در سال 1993 وزارت دفاع آمریکا جیره روزانه بشردوستانه 16 - HDR - را بعنوان یک جیره غذایی کوتاه مدت طراحی کرد. هدف این جیره آن است که در مراحل اولیه یک حادثه اضطراری انرژی کافی و پروتئین بالایی را در جیره روزانه افراد تأمین کند و سلامت افرادی را که دچار کمبود مواد غذایی هستند برای دوره زمانی کوتاهی 30-60 - روز - در سطح ثابت نگه دارد تا زمانیکه مواد غذایی از طریق کمکهای متداول سازمانهای امدادی بدست افراد برسد. این جیره تا به امروز در مناطق مختلفی از جهان از جمله بوسنی ،جمهوری چک ،گینه ،رواندا ،سیرالئون ، سومالی ، فیجی و افغانستان توزیع شده است.
از آنجا که در این جیره ها هیچگونه فراوردههای دامی و الکلی استفاده نشده از لحاظ فرهنگی و تغذیه ای مورد پذیرش تعداد زیادی از افراد می باشد. مؤسسات تغذیهای قالب های غذای ویژهای را برای استفاده بعنوان یک منبع مواد مغذی در کنار رژیم غذایی طراحی کردهاند. مثالهایی از این محصولات عبارتند از کلوچههای غنی شده با ریزمغذیها که برای کمک به پیشگیری از کم خونی طی دوران بارداری در گواتمالا استفاده شده است و بیسکویتهای با انرژی بالا بر پایه بادام زمینی که برای افزایش انرژی دریافتی زنان باردار در گامبیا استفاده گردید .
غذاهای فشرده همچنین در بیمارستان ها و مراکز درمانی و در درمان تغذیهای بیماران اچ آی وی/ ایدز استفاده می شوند. غذاهای درمانی آماده مصرفRUTF 17 از جمله غذاهای فشرده می باشند. واختصاصاً برای استفاده در دورههای توانبخشی در معالجه بزرگسالان و کودکان مبتلا به سوء تغذیه شدید طراحی شدهاند. دو محصول متداولی که از RUTF می توان نام بردBP 100 و پالمی نات میباشد.
BP100 قالب فشردهای است که توسط شرکت نروژی کامپکت تولید میشود. پالمی نات خمیر بادام زمینی است که توسط شرکت نوتریست فرانسه تولید میگردد. بر پایه پژوهشی که توسط بریند18 و همکاران - 1999 - انجام شده، غذاهای درمانی آماده مصرف به طور موفقیت آمیزی میتوانند در شرایط حقیقی مورد استفاده قرار گیرند. امروزه طیف محدودی از غذاهای فشرده به صورت تجاری در دسترس هستند که به چهار دسته تقسیمبندی میگردند .
