بخشی از مقاله
چکیده
طرح مدیریت، سندي است که مدیریت منابع موجود در مناطق حفاظت شده و همین طور بهره برداري از آن ها و توسعه امکانات مورد نیاز براي ارتقاء سطح توانمندي مدیریت و بهره برداري را هدایت و کنترل می کند و دوره زمانی طولانی و به طور معمول 5 سال و گاهی بیشتر را در بر می گیرد. شاید مهمترین بخش طرح مدیریت در پارك ملی یا هر منطقه بکر و حفاظت شده دیگر تعیین هدف هاي آن باشد.
پارك ملی گلستان - اولین پارك ملی در ایران - با مساحتی پاركملی گلستان با مساحتی بالغ بر 91895 هکتار در استانهاي گلستان، خراسان شمالی، سمنان و در منتهیالیه شرقی جنگلهاي خزري قرار دارد. در فرآیند زون بندي پس از شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادي – اجتماعی واحدهاي زیست محیطی در منطقه تفکیک می گردند، سپس با تهیه مدل هاي اکولوژیکی ویژه پاركداري و از مقایسه آنها با توان اکولوژیکی یگانهاي زیست محیطی، این یگانها براي زونهاي هشت گانه مورد ارزیابی قرار می گیرند.
در نهایت، اولویت بندي و ساماندهی زونها به شیوه رایج آن در ایران انجام گرفته و در نهایت نقشه زون بندي به عنوان واحدهاي برنامه ریزي در پارك ملی گلستان تهیه می شود و با تدوین برنامه ها - در دو سطح درازمدت و کوتاه مدت - نحوه اجراي فعالیتهاي زونها و روند مدیریت جامع پارك ملی گلستان مشخص می گردد.
.1 مقدمه
امروزه لزوم وجود منابعی که با دارا بودن حد قابل قبولی از کیفیت زیست محیطی و ارزشهاي زیبایی شناختی بتواند انسان ها را براي مدت زمانی مشخص در خود پناه داده و آنها را براي مدتی هرچند کوتاه از محیط پرتنش و آلوده شهرها رها سازد کاملا بدیهی و آشکار است. بدیهی است که در چنین شرایطی لزوم برنامهریزيهاي کلان در سطح کشور که با توجه به شرایط مختلف در هر منطقه، قابل اجرا در سطوح محلی باشد امري ضروري است
به طور کلی علت ایجاد مناطق حفاظت شده را می توان افزایش جمعیت و پیشرفت فناوري نامید که در پی آن سرعت انقراض گونه ها افزایش یافته و ضرورت حفظ تنوع ژنتیکی گونه ها را به همراه دارد.
مناطق 4 گانه شامل پارك هاي ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده می باشند. در بین مناطق تحت حفاظت، پارك هاي ملی به عنوان مکانی در جهت حفظ سرمایه هاي اکولوژیکی و ژنتیکی، مأمنی براي پژوهش هاي علمی، آزمایشگاهی طبیعی براي بررسی هاي اکولوژیکی، و الگویی جهت مقایسه تطبیقی با مناطق تخریب شده در نظر گرفته شده اند
در این میان براي تضمین تحقق اهداف پارك هاي ملی در چارچوب ابعاد گوناگون حفاظتی، پژوهشی، آموزشی و تفرجی، شناسایی و تفکیک زونها و تدوین برنامه هاي مربوطه به منظور مدیریت جامع پارك ها امري ضروري است.
-1-1 ویژگی هاي پارك ملی
پارك هاي ملی مناطق طبیعی و نسبتا وسیع با حداقل مساحت 1000 هکتار هستند که از لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیاي زیستی و چشم انداز داراي اهمیت ملی بوده و داراي هدف هاي حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت هاي جانوري و رویشگاه هاي گیاهی و همچنین بهره برداري تفرجی می باشند و به طور کلی داراي 10 درصد هدف تفرجی و 90 درصد هدف حفاظت هستند
-2-1 پارك ملی در ایران
پارك ملی گلستان در استان گلستان، سرخهحصار در شرق تهران، دریاچه ارومیه، پارك ملی کویر سمنان، بختگان فارس، بمو شمال شیراز، پارك ملی خبر استان کرمان، تندوره در خراسان رضوي، کلاه قاضی اصفهان، خجیر شرق تهران، تنگ صیاد چهار محال وبختیاري، لاربین تهران و مازندران، نایبند بوشهر، گل اسفراین در خراسان شمالی، سالوك اسفراین در خراسان شمالی، بوجاق شمال شرق رشت، خارتوران سمنان، کیاسر مازندران، پابند مازندران، قمیشلو اصفهان، دیر- نخیلو بوشهر، قطرویه فارس، سیاه کوه یزد، کنتال آذربایجان شرقی، دز خوزستان، کرخه خوزستان
.2 مواد و روش ها
-1-2 پارك ملی گلستان
پاركملی گلستان با مساحتی بالغ بر 91895 هکتار در استانهاي گلستان، خراسان شمالی، سمنان و در منتهیالیه شرقی جنگلهاي خزري قرار دارد. پاركملی گلستان از روستاي تنگراه در 145 کیلومتري شمال شرق گرگان در غرب آغاز و تا پمپ بنزین عرب شیبانی در 120 کیلومتري غرب بجنورد در شرق و در امتداد جاده گرگان- مشهد گسترده شده است
دامنه ارتفاعی این پارك 450 تا 2411 متر از سطح دریا است و از معدود زیستگاه¬هاي طبیعی کشور و تنها زیستگاه امن باقیمانده براي بسیاري از گونههاي حیات-وحش در حوزه شرقی جنگلهاي خزري محسوب میشود
پارك ملی گلستان منطقه اي است که در آن 8/1 گونه هاي گیاهی 3/1 گونه هاي پرندگان و بیش از ½ پستانداران کشور را به تنهایی در خود جاي داده است .[4] از نظر زمین شناسی پارك در زون زمین شناسی البرز- کپه داغ و در دو زیر زون البرز شرقی و کپه داغ قرار دارد. در واقع پارك محل برخورد چند واحد ساختمانی- رسوبی است. از نظر فرسایش خاك، به واسطه عدم فعالیت انسانی در منطقه و سابقه طولانی حفاظت، فرسایش تشدیدشونده سهم کمی در منطقه دارد
از نظر رویشگاه هاي طبیعی، پارك ملی گلستان به عنوان یک منطقه بینابینی در محل تلاقی جنگلهاي هیرکانی جوامع گیاهی کوهستانی و درمنه زارهاي استپی قرار گرفته است. با وجود آن که پارك ملی گلستان تنها 06/0 درصد از مساحت ایران را در بر می گیرد، ولی 19 درصد گونه ها، 45 درصد جنس ها و 69 درصد خانواده هاي گیاهان آوندي در آن حضور دارند
حیات وحش پارك ملی گلستان به دلیل وجود آشیان هاي اکولوژیک متنوع در اکوسیستم هاي مختلف در بین مناطق حفاظت شده ایران از جایگاه قابل توجهی برخوردار است. مطالعات انجام شده حاکی ار آن است که 60 گونه پستاندار متعلق به 43 جنس و 18 خانواده در پارك حضور دارند که مهم ترین ان ها عبارتند از: گراز، شوکا، مرال، آهو، پازن، قوچ اوریال، خرس قهوهاي و پلنگ. مطالعات پرنده شناسی بیانگر حضور تقریبا 133 گونه پرنده متعلق به 78 جنس و 35 خانواده در پارك است
مطالعات اقتصادي – اجتماعی پارك و حاشیه آن حاکی از آن است که تا قبل از 1336 افرادي در قالب زندگی روستایی در پارك می زیستند و پس از اعلام حفاظت این مکان را ترك نمودند ولی حضور آنها در قالب بهره برداري هاي زراعی و دامی اثرات تخریبی شدیدي در حواشی پارك به جاي گذارده و می گذارد
-2-2 روش فرایند زون بندي
طی فرایند زون بندي منابع اکولوژیکی و پارامترهاي اقتصادي- اجتماعی شناسایی می شوند و نقشه هاي منابع تهیه می گردد و با استفاده از فرایند تجزیه و تحلیل سیستمی، پس از ادغام طبقات همگن منابع و انطباق مرزهاي منابع اکولوژیک پایدار، سیماي طبیعی منطقه به صورت واحدهاي همگن روي نقشه پدیدار گشته و نقشه یگان هاي زیست محیطی را ایجاد می کنند
طی تحقیقات صورت گرفته 775 واحد زیست محیطی در پارك ملی گلستان به دست آمده و با تهیه جدول وییگی هاي اکولوژیک و مقایسه ویژگی هاي یگانه هاي به دست آمده با مدل هاي اکولوژیکی ویژه پارکداري پارك ملی گلستان - زون هاي هشت گانه - ، توان اکولوژیک واحدها مورد ارزیابی قرار می گیرد
