بخشی از مقاله
چکیده
بیماری های مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندرقند ناشی از قارچ Rhizoctonia solani از مهمترین عوامل موثر در کاهش عملکرد این محصول در استان همدان و سایر مناطق چغندرکاری کشور میباشند. با توجه به ناکارآمدی سموم قارچکش در کنترل پوسیدگیهای ریشه، آلودگیهای زیست محیطی ناشی از آنها و نیز احتمال پیدایش نژادهای مقاوم عوامل بیماریزا، استفاده از سایر روشها به ویژه کنترل بیولوژیک از اهمیت زیادی برخوردار است.
در این تحقیق اثرات آنتاگونیستی جدایههای سه گونه قارچ تریکودرما بر بیماریهای مرگ گیاهچه، پوسیدگی ریشه چغندرقند و عملکرد ریشه محصول - رقم شیرین به عنوان رقم حساس - در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با 5 تیمار و چهار تکرار در یک قطعه زمین با سابقه آلودگی به پوسیدگیهای طوقه و ریشه چغندرقند در ایستگاه تحقیقاتی اکباتان در نظر گرفته شد.
تیمارهای آزمایش شامل سه گونه قارچ آنتاگونیست تریکودرما - منتخب از آزمایشات گلخانهای - شامل T. harzianum Z1، T.atroviridae Z2، T. orientalis Z4، تیمار قارچکش - کاربوکسین- تیرام به میزان 1/5 کیلوگرم در هکتار - و تیمار شاهد - دارای آلودگی به عوامل بیماریزا بدون کاربرد قارچهای آنتاگونیست و سموم قارچکش - بودند.
نتایج این آزمایش نشان داد کلیه تیمارهای قارچ آنتاگونیست تربگودرما موجب کاهش بیماری های مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه های بالغ و افزایش محصول شده و با یکدیگر و نیز با تیمار شاهد اختلاف معنیدار داشتند، بطوریکه جدایه T. harzianum Z1 در مقایسه با تیمار شاهد موجب 75/6 درصدکاهش بیماری مرگ گیاهچه، 66/4 درصد کاهش بیماری پوسیدگی رایزوکتونیایی و همچنین افزایش عملکرد ریشه به میزان 63/5 درصد گردید. لذا جدایه این گونه به عنوان آنتاگونیست بسیار موثر در کاهش بیماریهای مرگ گیاهچه و پوسیدگی رایزوکتونیایی ریشه چغندرقند معرفی میگردد.
مقدمه
چغندرقند - Beta vulgaris L. - یکی ازگیاهان صنعتی مهم دنیا در تولید شکر محسوب میشود که هرساله بیش از 40 درصد شکر مصرفی دنیا و قسمت اعظم قند تولیدی کشور را تامین مینماید.
در میان استانهای کشور، استان همدان یکی از استانهای مطرح در زمینه کشت چغندرقند است که هر ساله قسمت اعظم محصول تولیدی آن به کارخانه قند همدان و مازاد محصول تولیدی به کارخانههای قند استانهای مجاور شامل بیستون کرمانشاه، نقش جهان اصفهان، چالان چولان لرستان و شازند اراک تحویل میگردد. سطح زیر کشت این محصول در استان همدان در یک دهه پیش در حدود 8 تا 10 هزار هکتار بوده ولی طی سالهای اخیر به دلیل مشکلات و مسائل فنی و اقتصادی، سطح کشت آن به حدود 3 تا 4 هزار هکتار کاهش یافته است. چنانچه ذکر شد متوسط عملکرد ریشه چغندرقند در ایران با متوسط عملکرد جهانی این محصول فاصله زیادی دارد.
یکی از مهمترین عوامل موثر در کاهش عملکرد این محصول در استان همدان و همچنین اغلب استانهای کشور، مسئله پوسیدگی های قارچی ریشه و طوقه می باشد که به دلیل مختلف طی سالهای اخیر توسعه یافته و در برخی مناطق استان از جمله شهرستان نهاوند و اسدآباد از عوامل مهم محدودیت کشت آن بوده است.
دو گروه آناستموزی قارچ R. solani - با فرم جنسی - Thanatephorus cucumeris از مهمترین عوامل بیماریزای چغندرقندکشور شامل: R. solani AG4 - دارای دامنه میزبانی زیاد و عمدتا با علایم مرگ گیاهچه چغندرقند - و R. solani AG2-2 - دارای دامنه میزبانی محدودتر و غالبا با علایم پوسیدگی جانبی ریشه بالغ چغندرقند - میباشند. قارچ رایزوکتونیا با تولید اندامهایی به نام سختینه - اسکلروت - و نیز قدرت ساپروفیتی برای مدت-های طولانی در خاک دوام داشته و به عنوان یک قارچ خاکزی مهم مطرح است.
بطورکلی در کنترل عوامل بیمارگر خاکزی، علیرغم تاثیر نسبی پارهای از سموم شیمیایی، کنترل شیمیایی از نظر اقتصادی و زیست محیطی قابل توجیه نیست. بدین جهت تصور میشود کنترل بیولوژیک یکی از روشهای مناسب مبارزه با این بیمارگرها باشد
در جلوگیری از خسارت عوامل قارچی مسبب پوسیدگیهای ریشه چغندرقند و نیز سایر محصولات، معمولا مصرف سموم شیمیایی در خاک در غلظت های معمولی موثر واقع نشده و در غلظتهای بالا نیز موجب نابودی میکروارگانیسمهای مفید و از دست رفتن تعادل بیولوژیکی موجودات زنده خاکزی میگردد. از سوی دیگر با تداوم مصرف سموم شیمیایی بخصوص در خاک ضمن ایجاد آلودگی در محیط زیست و تهدید سلامتی انسان ، با ایجاد مقاومت در بیمارگرها همراه بوده و لذا توجهات جهانی به سمت روشهای بیخطر در کشاورزی معطوف گردیده است
از دیدگاه مونته - - Monte, 2001 استفاده از عوامل آنتاگونیست به منظور کنترل بیولوژیکی بیمارگرهای گیاهی، همسو با اهداف کشاورزی پایدار بوده و میتواند یک جایگزین مؤثر و امیدبخش برای مبارزه شیمیایی باشد به همین دلیل در مدیریت تلفیقی عوامل بیماریزای گیاهی بخصوص عوامل بیماریزای خاکزی طی سالهای اخیر توجه زیادی به مبارزه بیولوژیک بخصوص استفاده از قارچ های آنتاگونیست مانند قارچ تریکودرما شده است. نظر به نتایج قابل توجه حاصل از بکارگیری عوامل زنده مفید علیه آفات و عوامل بیماریزا، کنترل بیولوژیک به عنوان یک پدیده قابل توجه، دورنمای جالب و جذابی از خود به جهانیان نشان داده و موجب جلب افکار عمومی شده است به طوری که در کنترل تلفیقی آفات و بیماری های گیاهی به عنوان یکی از ارکان مهم ، قابل اتکا و ایمن به شمار می رود، چنانچه به گفته ویداور - Vidaver, 1982 - دنیا در جهت رفع نیاز خود به غذا و الیاف به قیمت معقول و بدون تخریب محیط زیست بایستی به کنترل بیولوژیکی اهمیت بدهد.
در استان همدان، ارجمندیان - - 1382 طی بازدید و نمونهبرداری از 209 مزرعه چغندرقند %42/6 مزارع به پوسیدگیهای قارچی ریشه و طوقه شامل F. solani ، F. oxysporum ، R. solani ، M. phaseolina Pythium spp., و P. drechsleri آلوده گزارش گردید. در میان عوامل قارچی شناسایی شده، قارچ R. solani به عنوان عامل مرگ گیاهچه - به ترتیب از گروههای آناستموزی AG4 و - AG2-2 از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و از تمامی مزارع چغندرقند استان جداسازی گردیده است. پس از آن دوگونه قارچ فوزاریوم - F. solani و - F. oxysporum در مکان بعدی اهمیت در ایجاد پوسیدگی ریشه قرار گرفتند.
دومیتراز و سزان - Dumitras & Sesan, 1979-1980 - با بررسی های خود نشان دادند 25 ایزوله از 31 ایزوله قارچ T. viridae بر روی R. solani - عامل مرگ گیاهچه چغندرقند، لوبیا و پنبه - و همچنین25 ایزوله از 31 ایزوله قارچ ازآن بر روی Pythium debrayanum - عامل مرگ گیاهچه چغندر قند، نخود و پنبه - خواص آنتاگونیستی شدیدی نشان داده و همانند سموم قارچکش قادر به کنترل این عوامل بیماریزا میباشند.
خت و بیکر - Chet & Baker, 1980 - طی بررسیهای خود بر روی خاکهای بازدارنده - Supresive soil - نشان دادند با افزایش خاصیت بازدارندگی خاک - مصونیت خاک نسبت به عوامل بیماریزا - تراکم جمعیت T. harzianum بیشتر است.
راپل و همکاران - - Ruppel et al., 1983 اثر کنترل کنندگی قارچ T. harzianum را در کنترل بیماریهای مرگ گیاهچه - ناشی از - Pythium spp. و پوسیدگی رایزوکتونیایی ریشه چغندرقند را با افزودن مایه تلقیح تکثیر شده قارچ تریکودرما بر روی سبوس گندم و افزودن آن به خاک قبل از کاشت بذر در مزرعه به اثبات رسانیدند.
لوییس و پاپاویزاس - Lewis & Papavizas, 1985 - در تحقیقات گلخانهای خود نشان دادند 8 ایزوله از 14 ایزوله قارچ های تریکودرما Trichoderma. spp. و Gliocladium virens در مایه کوبی خاک، تا %50 موجب کاهش آلودگی بوته های چغندر قند به قارچR. solani میگردد.
موسی - - - Moussa, 2002 در بررسی عوامل مختلف قارچی و باکتریایی آنتاگونیست و روشهای مختلف کاربرد آنها در کنترل مرگ گیاهچه چغندرقند در شرایط گلخانه نشان دادند با افزایش اینوکلوم بیمارگر، بیماری تشدید میگردد. همچنین مشخص شد آنتاگونیستهای قارچی موثرتراز باکتریها بودهاند، بطوریکه قارچ T. harzianum به عنوان موثرترین آنتاگونیست با روش آغشته کردن بذر چغندرقند و نیز آلوده سازی خاک توانست بیماری مرگ گیاهچه را به میزان 84/8 درصدکاهش دهد.
