بخشی از مقاله
چکیده
بیان مساله: یکی از هدف های مورد تأکید در نظام آموزش عالی، افزایش و بهبود مهارتهای تفکر انتقادی دانشجویان است؛ آشکار است که تفکر انتقادی بدون تمایل و گرایش به آن صورت نخواهد پذیرفت. از سویی دیگر نیز، توجه به ابعاد هیجانی، عامل مهمی در گرایش به تفکر انتقادی میباشد. هدف مطالعه: مطالعه حاضر با هدف بررسی نقش فرا شناخت هیجانی در گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان صورت گرفت.
روش تحقیق: روش این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است. بدین منظور 170 نفر از دانشجویان رشتههای علوم انسانی 142 - دختر و 28 پسر - طبق فرمول حجم نمونه و به شیوه تصادفی طبقه ای بر اساس جنسیت، انتخاب و با استفاده از پرسشنامه گرایش به تفکر انتقادی ریکتس - 2003 - و باورهای فراشناختی ولز - 2003 - مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده های حاصل با استفاده از همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه و تحلیل واریانس چندگانه تحلیل و تفسیر شدند.
یافتهها: -1فرا شناخت هیجانی با گرایش به تفکر انتقادی رابطه معناداری دارد -2. - P<0/001 - از بین مؤلفههای فرا شناخت هیجانی، اطمینان شناختی، بیشترین رابطه را با گرایش به تفکر انتقادی دارد 3. - P<0/001 - -مؤلفه باورهای مثبت رابطهای با گرایش به تفکر انتقادی ندارد -4 . - P>0/05 - به طور کلی، فرا شناخت هیجانی، قادر به تبیین 0/87 از واریانس گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان میباشد.
-5 . - F=230/46,P<0/001 - علیرغم رابطه معنادار بین مؤلفههای فرا شناخت هیجانی و گرایش به تفکر انتقادی، تنها مؤلفه باور مثبت، قادر به پیش بینی گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان میباشند -6 . - P< 0/001 - تفاوت معناداری در فرا شناخت هیجانی و گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان دختر و پسر وجود ندارد . - P>0/05 - نتیجه گیری: با توجه به یافتههای به دست آمده، لذا تأکید نظام های آموزشی و برنامههای درسی در توجه به باورهای شناختی دانشجویان، به جهت ارتقای گرایش به تفکر انتقادی توصیه میگردد.
مقدمه
یکی از هدفهای مورد تأکید در هر نظام آموزشی افزایش و بهبود مهارتهای تفکر انتقادی فراگیران است؛ آشکار است که تفکر انتقادی بدون تمایل و گرایش به آن صورت نخواهد پذیرفت. فاشیون1 معتقد است تفکر انتقادی نیازمند شماری از تمایلات و گرایشات بوده - اس2، - 2004 و یک متفکر انتقادی نبایدصرفاً در پی افزایش مهارتهای تفکر خود باشد، بلکه باید مدام، گرایشات و تمایلات خود را در این زمینه مورد بررسی قرار دهد - بیلینگز و هالستد3، . - 2005 به بیانی دیگر، تفکر انتقادی شامل دو بعد مهارت و گرایش میباشد.
در بعد مهارتی، فرایندهای شناختی و در بعد گرایش، نگرش و انگیزه درونی فرد در برخورد با مسائل و تفکر درباره آن مطرح میگردد و بی شک، بدون تمایل نسبت به آن، تفکری صورت نخواهد پذیرفت - پروفتو4، . - 2003 بررسی تحقیقات نشان داده است کهاصولاً بر جنبههای مهارتی تفکر انتقادی تاکید میشود و متأسفانه بعد گرایشی تفکر انتقادی نادیده انگاشته میشود.
ماسون - 2008 - 5 معتقد است که تفکر انتقادی به وسیله مهارتهای خاصی مثل توانایی ارزیابی دلایل به صورت معقول و سنجش دلایل موجود، ایجاد میگردد. فاشیون و فاشیون - 2000 - اذعان داشتهاند که تفکر انتقادی شامل مهارتهای ارزشیابی، استنباط، تحلیل، استدلال قیاسی و استدلال استقرایی میباشد. که البته گرایش و تمایل کافی در جهت توسعه و بکارگیری این مهارتها امری ضروری میباشد - جین، بیرما و برادبر6، . - 2004 وایتهد یکی از اساسیترین عوامل مؤثر بر تفکر انتقادی را تمایل و انگیزش فراگیران مطرح میکند.
او معتقد است تا زمانی که شاگردان انگیزهای برای بکارگیری تفکر انتقادی نداشته باشند و به عبارتی، گرایشی نسبت به این نوع تفکر نداشته باشند، طرح یک چارچوب برای آموزش و یا بکارگیری این تفکر، کاری بیهوده خواهد بود - مایرز7، . - 1374 امروزه، پیچیدهتر شدن مشکلات آموزشی - حجم زیاد محتوا، روشهای ناکارآمد تدریس و شیوههای نادرست ارزشیابی - سبب گردیده است تا اهمیت و جایگاه برنامه درسی به عنوان تنهامرجعِ پاسخگو برای دست اندرکاران نظامهای آموزشی بیش از بیش آشکار شود.
چنانچه یک برنامه درسی، مبتنی بر مهارتهای تفکر انتقادی باشد، دانشجویان را در جهت تمایل به این نوع تفکر، هدایت میکند - فاشیون، . - 2000 لذا، برنامههای درسی باید با هدف برانگیختن رویکرد تحقیق، قدرت گرایش به تفکر انتقادی را توسعه دهند - انجمن ملی امور تحصیلی بریتانیا،1979؛به نقل از پارسا و همکاران،. - 1384 به طور کلی، نتایج مطالعات متعددی حاکی از تأثیر و رابطه متغیرهای انگیزشی با گرایشات و مهارتهای تفکر انتقادی بوده است.
- دهقانی، جعفری ثانی، پاک مهر و ملک زاده، 2011؛ کرمی، پاک مهر و عقیلی، 1390؛ وانگا و یی واب9، . - 2008 با توجه به مبانی نظری در زمینه فرا شناخت که یلاًذ به آن پرداخته میشود به نظر میرسد این متغیر نقش مهمی در گرایش به تفکر انتقادی داشته باشد. فرا شناخت مفهومی چند وجهی است که در بردارنده دانش، فرایندها و راهبردهایی میباشد که شناخت را ارزیابی و نظارت میکند - نلسون، استوارت، هوارد و کراولی1، . - 1999 فلاول - 1977 - 2 فرا شناخت را به دانش فرد در مورد فرایندها و نتایج شناختی میداند. در واقع، نظریه فراشناختی ترکیبی از نظریههای طرحوارهای و نظریه پردازش اطلاعات بوده و بر باورهایی تأکید مینماید که فرد درباره نظام پردازشی خویش دارد.
فرا شناخت نیز مانند تفکر انتقادی در بردارنده دو بعد هیجانی و ذهنی است. بعد هیجانی فرا شناخت به انگیزشی بر می گردد که فرد نسبت به مسائل شناختی خود دارد و بعد ذهنی و شناختی نیز به شناخت و اطلاعات فرد و به عبارتی به دانش شناختی فرد بر میگردد. در رابطه با تفکر انتقادی و فرا شناخت آنچه بیشتر متخصصان بر آن توافق دارند این است که فرایند تفکر شامل تعدادی از فعالیتهای ذهنی است که میتوان آنها به دو دسته اعمال شناختی4 و فراشناختی5 که ذهن هنگام تفکر انجام میدهد تقسیم نمود.
هر عمل تفکر ترکیبی از اعمال فرا شناختی و شناختی یعنی طراحی، تولید، نظارت، کنترل، هدایت و تولید معنا میباشد - شعبانی، . - 54 :1382 مارزینو6 و همکاران - 1382 - در حوزه برنامه درسی، تفکر را به پنج بعد تقسیم نموده اند که عبارتند از: فرا شناخت، فرایند های تفکر، مهارتهای بنیادین تفکر، رابطه دانش مربوط به حوزههای درسی و در نهایت تفکر خلاق و تفکر انتقادی. که در اینجا به دلیل ارتباط با موضوع پژوهش، تنها به توضیح فرا شناخت و تفکر انتقادی از دیدگاه صاحب نظران میپردازیم.
اصطلاح فرا شناخت به دانش ما درباره فرایندهای شناختی خودمان و چگونگی استفاده بهینه از آنها برای رسیدن به هدفهای یادگیری گفته میشود - بیلر و اسنمن7، 390 :1993، به نقل از سیف، . - 488 :1384 دانش دانش فرا شناختی ما را یاری می دهد تا نتایج تلاشهای مان را ارزیابی کنیم و میزان تسلط خود را بر مطالبی که خواندهایم بسنجیم.
- همان: . - 489 در مورد فرا شناخت در بخش نظریههای همسو با تفکر انتقادی بیشتر پرداخته میشود. در رابطه با تفکر انتقادی و مهارتها و گرایش به آن شعبانی - 75 :1382 - معتقد است که اکثر صاحب نظران بر اهمیت فرایندهای شناختی در تفکر انتقادی تاکید دارند. کلی - 70 :2003 - 8 با تاکید بر توانایی های شناختی در پرورش تفکر انتقادی، آنرا روشی از حل مسئله میداند.
