بخشی از مقاله
چکیده:
کانسار آهن لامعدنی در شمالشرق یزد، بخشی از زون ساختاري ایران مرکزي است که عمدتاً داراي رسوبات تریاس بالا- ژوراسیک زیرین میباشد. این رسوبات بیشتر از شیل و ماسه سنگ بهمراه کنگلومرا تشکیل شدهاند و بیشترین گسترش را در منطقه دارند. تودههاي نفوذي به سن کرتاسه زیرین و با ترکیب کوارتزدیوریت در درون این واحدهاي رسوبی نفوذ کرده- اند.
کانیسازي آهن در این منطقه بهصورت رگههاي نامنظم هماتیت در شکلهاي تودهاي، رگه- رگچهاي و جانشینی رخ داده است. کانهزایی آهن در محدودة معدنی لامعدنی شامل مجموعه کانیهاي هماتیت و هیدروکسیدهاي Fe است که رگه و رگچههاي کربناتی آنها را قطع کردهاند. مهمترین دگرسانیهاي تشکیل شده در این منطقه، شامل دگرسانیهاي کلریتی- اپیدوتی و کلسیتی است.
کانیزایی و آلتراسیون در کانسارهاي محدودة مجاور مشابه با معدن آهن لامعدنی است. ذخایر آهن در منطقه مورد مطالعه داراي کانیهاي سوپرژن از جمله هماتیت ثانویه و گوتیت هستند که در اثر فرآیندهاي هوازدگی و سوپرژن تشکیل شدهاند. مطالعات صحرایی و تهیه نقشههاي بزرگمقیاس زمینشناسی- معدنی و دگرسانی نشان می دهد که کانهزایی آهن در منطقه مورد مطالعه، ارتباط تنگاتنگی با جایگزینی تودههاي نفوذي کرتاسه زیرین در این مناطق داشته و این کانسارها میتوانند جزو کانسارهاي اسکارن گرمابی آهن تقسیم بندي شود.
مقدمه:
کانهزایی آهن در پهنه ایرانزمین، در ارتباط با فازهاي مختلف زمینساختی- ماگمایی و چرخههاي رسوبی است که از جمله آن میتوان به فازهاي کانهزایی پروتروزوئیک پسین- کامبرین پیشین، پالئوزوئیک زیرین، پالئوزوئیک پسین- تریاس، ژوراسیک- کرتاسه پیشین، کرتایه پسین- پالئوژن زیرین و ترشیاري- کواترنر اشاره کرد - قربانی . - 1382 بسیاري از کمپلکسهاي آذرین آهن جهان از نظر اقتصادي ذخایر قابل توجهی را پدید آوردهاند که در بسیاري از نقاط جهان در حال بهرهبرداري میباشند. اهمیت معرفی این کانسارها از آن جهت است که تاکنون وجود این ذخایر - ذخایر آهن منطقه لامعدنی - صرفاً در ایران مرکزي گزارش نشده است.
شناخت چنین پتانسیلهایی در ایران مرکزي، بهویژه در بخش سنگ- هاي تخریبی آن، میتواند زمینه مناسبی را براي اکتشاف چنین ذخایري در دیگر نواحی واحد زمینساختی ایران مرکزي فراهم آورد که از نظر آهن ارزشمند باشند. در مجموعه سنگهاي تخریبی منطقه لامعدنی، تعداد زیادي کانسار و آثار معدنی آهن وجود دارد که از لحاظ گسترش کانیزایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
این مقاله میکوشد تا با معرفی آهن در این منطقه و با استفاده از دادههاي جدید مطالعات صحرایی و کانیشناسی، سنگشناسی و دگرسانی، ضمن نشاندادن ارتباط مناطق کانهزایی با یکدیگر، شناخت بهتري از عوامل کنترلکننده کانهزایی ارائه نماید. محدوده اکتشافی مورد نظر در استان یزد در فاصله تقریبی 50 کیلومتري شمال شرقی شهرستان یزد، و در بخش پایانی از ارتفاعات جنوب شرقی خرانق واقع شده است.
جوانب آنرا در شمال، ارتفاعاتی مرسوم به کوه گوري و در قسمت غرب تا جنوب، ارتفاعات مربوط به کوه بند آب سنجد و کوه موسی خار شامل می شود. جهت دسترسی به این محدوده اکتشافی، پس از طی 70 کیلومتر جادة آسفالته در مسیر یزد- طبس و 82 کیلومتر جادة خاکی به محدودة معدن میرسیم. مسیر جاده خاکی از کویر انجیر میگذرد. شکل - 1 - موقعیت و راههاي دسترسی به محدودة مورد نظر را نشان میدهد.
بحث و نتیجهگیري:
زمین شناسی:
طبق تقسیم بندي واحدهاي زمین شناسی ایران - آقانباتی، - 1383، این محدوده در زون ساختاري ایران مرکزي قرار گرفته است. محدوده اکتشافی در منطقه خرانق و در شمال شرقی شهرستان یزد قرار میگیرد. این محدوده در نقشه زمینشناسی 1/100000 خرانق و 1/250000 یزد واقع شده است. براساس نقشه مذکور، قدیمیترین سنگ- هاي موجود در این منطقه را سنگهاي پالئوزوئیک زیرین و سیلورین تشکیل میدهند که شامل رسوبات آهکی، شیلی و دولومیتی سازند میلا و همچنین ماسهسنگ، شیل و آهک مربوط به زمان سیلورین میباشند.
در زمان پالئوزوئیک بالایی دولومیت و ماسهسنگ با میان لایههایی از دولومیت به همراه طبقات ضخیم کوارتزیت سفیدرنگ و ماسهسنگ - هم ارز سازند پادها و سیبزار - ، سنگ آهک بهرام - متعلق به زمان دونین - و همچنین ماسهسنگ کوارتزیتی کربونیفر که بر روي آنها دولومیت و سنگ آهک به زمان پرمین قرار گرفته است، تشکیل شدهاند. بعد از این زمان رسوبات تریاس بالایی و ژوراسیک زیرین، که بیشترین گسترش را در منطقه دارند، تشکیل شدهاند. این رسوبات بیشتر از شیل و ماسهسنگ بهمراه کنگلومرا هستند.
بر اثر حرکات تکتونیک مربوط به اواخر کرتاسه- اوایل سنوزوئیک، کنگلومرایی با سن ائوسن بر وري سنگهاي قبلی بویژه سنگهاي تریاس بالایی و ژوراسیک زیرین قرار گرفته است که داراي قطعاتی از دوران پالئوزوئیک و مزوزوئیک میباشد. رسوبات نئوژن نیز در این منطقه مشاهده میشود که بر روي واحدهاي قبلی قرار گرفتهاند. این رسوبات داراي ترکیب کنگلومرایی و ماسهسنگی هستند.
رسوبات دوران چهارم - کواترنري - شامل تراستهاي آبرفتی که شامل کنگلومرا و رسوبات ماسهاي سست هستند، بهمراه آبرفتهاي رودخانهاي جوانتر نهشتههاي موجود در گسترة این نقشه زمینشناسی محسوب میگردند. قابل ذکر میباشد که تودههاي نفوذي با ترکیب کوارتز دیوریت که داراي سن کرتاسه زیرین میباشند در درون واحدهاي تریاس بالایی و ژوراسیک زیرین و رسوبات کربناته کرتاسه زیرین نفوذ کرده است.
تشکیلات عمدة موجود در داخل این محدوده اکتشافی که ذخیره مورد نظر نیز بخشهائی از آن را شامل میشود، نهشتههاي تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین معروف به سازند شمشک میباشند که علاوه بر منطقه مورد مطالعه، بخش هاي وسیعی از منطقه خرانق را تشکیل میدهند - شکل . - 2 سازند شمشک که متشکل از چند صد متر کنگلومرا، ماسه سنگ و شیل میباشد، در برخی موارد حاوي لایههایی از زغالسنگ و بقایایی از گیاهان میباشد. ماسهسنگهاي موجود در این سازند، عمدتاً حاوي آثاري از ریپلمارك هستند.
بخشهاي کنگلومرایی نیز غالباً داراي کوارتزیت بوده که نشان دهندة تشکیل در یک دریاي کم عمق است. بخشهاي ماسهسنگی و شیلی این سازند، میزبان اصلی کانهزایی در منطقه میباشد - شکل 3 الف، ب - . از نظر زمینشناسی ساختمانی، چینخوردگیها و گسلهاي عمیقی که با حرکات کوهزایی آلپ پیشین در این منطقه شروع شده و تا زمان حال ادامه داشته است، ساختمانهاي پیچیدهاي را موجب گردیده است. تعدادي سیستمهاي بزرگ با روند شمالی- جنوبی در منطقه بویژه در قسمت شرقی توسعه پیدا کرده است که تا چند صد متر به سمت جنوب ادامه می- یابد. فعالیت گسلهاي موجود، باعث جابجاییهایی در رسوبات تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین گردیده است.
