بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت شهری در راستای دستیابی به پایداری در شهرها، نیازمند توجه به ابعاد مختلفی است. یکی از مهمترین ابعاد پایداری در شهرها را می توان در تامین فضای سبز مورد نیاز شهروندان جستجو کرد. این نیاز در قالب سرانه ها و سایر استانداردهای شهری قابل بررسی و ارزیابی هستند. اما به جز موضوع سرانه ها و استاندارها، بسترهایی که شهرها می توانند در آنها فضای سبز شهری را تامین کنند نیز دارای اهمیت است.
مجتمع های مسکونی در شهرها از جمله این پتانسیل ها به شمار می روند. چراکه عرصه نیمه عمومی این مجمتع ها فرصتی را برای توجه بیشتر به مقوله فضای سبز فراهم می کند. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و با استفاده از روش اسنادی و پیمایشی، به بررسی فرصتها و چالشهای موجود در زمینه استفاده از مجتمع ها در شهر رشت پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که به رغم وجود فرصتهای نسبتا کارا در ارتباط با استفاده از فضای سبز مجتمع ها، چالشهایی وجود دارد که عملا این فرصتها را کم فروغ و یا ناکارا کرده است.
مقدمه
شهر به عنوان نقطه تمرکز و تلاقی انسان و طبیعت، علاوه بر کاربری مسکونی، تجاری، اداری و غیره به مناظر طبیعی به ویژه فضاهای سبز نیازمند است - محرم نژاد، بهمن پور، . - 524 :1388 فضای سبز شهری به عنوان سطوحی از کاربری زمین شهری که از پوشش گیاهی طبیعی یا مصنوعی پدید آمده است، دارای بازدهی اجتماعی و اکولوژیک بوده - سعیدنیا؛ - 618 : 1387 از ارتباطی مستحکم با پایداری شهری برخوردار است - محمدی و همکاران، - 92 :1386 و تأثیری که این فضاها در ایجاد تنوع و زیبایی، افزایش کیفیت زیستی، تأمین رفاه انسانی و ... تحت نظارت و مدیریت انسان شهری دارد - ضرابی و تبریزی، - 63 :1385 از نظر مدیریت شهری از جایگاهی ویژه برخوردار بوده و در موارد بسیاری به عنوان معیاری برای سنجش عملکرد مدیریت شهری نیز به شمار می رود.
علاوه بر این کارکردهای زیست محیطی فضای سبز را می توان از جمله مهمترین کارکردهای آن به شمار آورد، به نحوی که یکی از راه حل های رسیدن به پایداری زیست محیطی و در پی آن توسعه پایدار، آشنایی با اهمیت فضای سبز در شهرهاست - آجیلیان ممتاز و همکاران، - 1 :1392 تا جایی که وجود فضای سبز در شهرها به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع به شمار می رود. - محرم نژاد، بهمن پور، . - 524 :1388
تأثیرات فیزیکی و طبیعی این فضاها در سیستم شهری و بازدهی های مختلف اکولوژی، اجتماعی و اقتصادی آنها در ساختار جوامع انکار ناپذیر بوده و دستیابی به توسعه پایدار فضای سبز شهری نیازمند اتخاذ سیاست های مدیریتی قوی در زمینه های فنی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی می باشد - امینیان، . - 1 :1393 در واقع یکی از اهداف توسعه پایدار شهری ایجاد شهرهایی پاک، سبز و امن از نظر اجتماعی است که همچنین از دیگر اهداف آن پررونق از نظر اقتصادی و غنی از نظر فرهنگی است - احمدی ترشیزی؛ - 391 :1387 تا در نهایت به توسعه پایدار فضایی در شهرها کمک کند.
فضاهای سبز در شهرها در مقیاس های خرد و کلان قابل بررسی است و مسلم است که وجود هرگونه فضای سبز در شهرها، حتی در واحدهای مسکونی ریزدانه، می تواند به ارتقای فضای سبز شهر کمک کند. فضاهای بسیاری در شهرها وجود دارند که قادرند سطح گسترده تری از فضای سبز را تامین کند که از جمله آنها می توان به پارکها، واحدهای سازمانی و اداری بزرگ، واحدهای تجاری وسیع و ... اشاره کرد.
یکی دیگر از این فرصتها در شهرها وجود مجتمع های مسکونی در شهرهاست. مجتمع های مسکنی ترکیبی از فضاهای باز و بسته متعدد و در عین حال به هم پیوسته و مرتبط هستند - صفری و خمیرانی، - 2 :1394 که با توجه به وسعت نسبتا زیادی که در شهرها دارند، می توانند منیع خوبی برای تامین فضای سبز در شهرها باشند. اما به نظر می رسد در کنار فرصتهایی که این مجتمع ها در ایجاد فضای سبز در شهرها ایجاد می کنند، به لحاظ ویژگیهای ساختاری خود چالشهایی را در این مسیر برای شهرها ایجاد می کنند که نیازمند بررسی و مدیریت هستند. در این پژوهش قصد بر این است تا فرصتها و چالشهای فضای سبز مجتمع های مسکونی شهرها در توسعه پایدار فضایی شهری را در شهر رشت بررسی شود.
شهر رشت از جمله شهرهای شمالی کشور است که در استان سرسبز و ساحلی گیلان قرار دارد - شکل شماره . - 1 براساس بررسیهای انجام شده در این شهر داری 48 مجتمع مسکونی است که در مناطق مختلف شهر پراکنده شده اند. در این میان فضای سبز مجتمع های مسکونی می تواند به عنوان راهکاری برای کم نمودن این آسیب ها و حفظ توسعه پایدار در شهرها مطرح گردد. بنابر آنچه آمد، هدف از این پژوهش ابتدا معرفی ویژگهای فرصت ساز در مجتمع های مسکونی شهر رشت بوده و پس از آن ویژگیهایی که منجر به بروز چالشهایی در مدیریت فضای سبز شهری می شود، مورد بررسی قرار می گیرد.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی شامل مقالات و نشریات در زمینه توسعه شهری و پایداری زیست محیطی و فضاهای سبز شهری و مراجعه به سازمانهای مختلف فراهم آمده است. محدوده مورد مطالعه این پژوهش شهر رشت می باشد. این شهر مرکز استان گیلان بوده و در محیطی جلگهای واقع شده است. در این شهر 637517 نفر با بعد خانوار 3/13 - مرکز آمار ایران، - 1390 در مساحت 10163/65 هکتار ساکن هستند - شکل . - 1 جامعه آماری پژوهش حاضر را مجتمع های مسکونی شهر رشت تشکیل می دهد.
محدوده مورد مطالعه پژوهش حاضر در شهر رشت قرار دارد. آمار تعداد و آدرس مجتمع های شهر از شهرداری رشت دریافت شده است. در این پژوهش کل جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفته و از این رو فاقد جامعه نمونه است. براساس آمار دریافتی از شهرداری رشت، تعداد 48 مجتمع مسکونی در شهر رشت ساخته شده است. این مجتمع ها از نظر مساحت و سایر ویژگیهای یکسان نبوده و دارای تفاوتهایی هستند.
یافته ها
یافته های پژوهش در دو بخش مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش نخست، فرصت های برآمده از وجود مجتمع های مسکونی در ارتقای پایداری فضایی شهر رشت با تکیه بر فضای سبز شهری بررسی شده و در بخش دوم چالش هایی که مجتمع های مسکونی در زمینه فوق به وجود می آورند معرفی گردیده است.
الف. فرصتها
مجتمع های مسکونی بسترهای خوبی را در راستای توسعه فضای سبز شهری و در نتیجه توسعه پایدار فضایی شهرها فراهم می آورد. این بسترها در حوزه های مختلف از حوزه مدیریت تا ارتقای اکولوژی منظر تاثیرگذار است که در زیر بررسی می شود.
کمک به مدیریت شهری برای توسعه فضای سبز شهری
برعهده گرفتن نقش فعال در توسعه، مدیریت و هماهنگ سازی منابع برای دستیابی به اهداف توسعه شهری را می توان شالوده و اساس مدیریت شهری به شمار آورد و در کنار این تعریف کلی، مسئولیت پذیری در زمینه زیرساختهای ضروری شهری را می توان وظیفه و نقش مدیران شهری دانست و تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی، مهم ترین هدف مدیریت شهری است،در واقع مدیریت شهری سازمانی گسترده ای است متشکل از عناصر و اجزاء رسمی و غیر رسمی مؤثر در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهری با هدف اداره، هدایت و کنترل توسعه همه جانبه و پایدار شهرها و مهم ترین نقش را در موفقیت طرح های توسعه شهری و رفع نیازهای جمعیت، مسکن، کاربری اراضی تأسیسات زیر بنایی و غیره داراست.
