مقاله فرهنگ زبان آموز فارسی ، شیوة نگارش ، بایدها و نبایدها

بخشی از مقاله

چکیده

فرهنگ زبانآموز فارسی اولین و تنها فرهنگی است که تاکنون برای خارجیانی که فارسی را به عنوان یک زبان بیگانه میآموزند نگاشته شده است. نگارنده این فرهنگ با تشخیص درست و بجای ضرورت وجود چنین منبعی در کنار کتابهای آموزشی، گام بلند و مؤثری در این زمینه برداشته است. این مقاله با هدف بررسی نقاط قوت و ضعف این فرهنگ نوشته شده است. امید است موارد یادآوری شده، در بهبود کیفیت منابع کمک آموزشی فارسی تأثیرگذار بوده و نویسندگان و پژوهشگران محترم را در تألیف آثار کاربردیتر در این زمینه یاری رساند.

پیشگفتار

کمبود منابع کارآمد و به روز یکی از بزرگترین چالشهای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در کشور ما محسوب میشود. فرهنگها یکی از مهمترین انواع این منابع هستند که اطلاعات ارزشمندی را درباره معنا، تلفظ و نحوه کاربرد واژگان به عنوان مواد اولیه و اصلی زبان در اختیار زبانآموزان قرار میدهند. در میان فرهنگهای متعددی که برای زبان فارسی نوشته شده ، فرهنگ زبانآموز فارسی تألیف بهروز صفرزاده اولین فرهنگی است که به عنوان یک منبع کمک آموزشی برای غیر فارسی زبانان نگاشته شده است.

این فرهنگ در اصل برای کسانی تألیف شده که در سطح مقدماتی و اولیه با زبان فارسی آشنایی دارند و فارسی را به عنوان یک زبان بیگانه میآموزند. بر این اساس، این فرهنگ دربردارنده سادهترین و پرکاربردترین واژههای فارسی امروز است. یعنی واژههایی که عموم فارسیزبانان در زندگی روزمره به کار میبرند. گزینش واژهها در این اثر براساس دو معیار بوده است: یکی شمّ زبانی مؤلف و دیگری تنها فرهنگ بسامدی فارسی به نام واژههای پرکاربرد زبان فارسی امروز که تا زمان تألیف این فرهنگ چاپ و منتشر شده بود.

فرهنگ بسامدی میزان کاربرد کلمات را بر حسب فراوانی وقوع آنها در یک پیکره زبانی که نماینده آماری زبان است نشان میدهد. کلمات پربسامد و کمبسامد میتوانند شاخص ارزشمندی برای پی بردن به مؤلفههای فرهنگی یک جامعه زبانی باشند. میزان بسامد کلمات در یک فرهنگ بسامدی تابع بازه زمانی است که پیکره فرهنگ در آن زمان گردآوری شده است. بنابراین اطلاعات موجود در فرهنگ بسامدی رابطه مستقیم با تحولات تاریخی یک جامعه زبانی دارد. امروزه فرهنگ بسامدی در تحقیقات بینرشتهای مانند آموزش زبان دوم به خارجیان، زبانشناسی نظری و کاربردی و فناوریهای زبان در محیط رایانه از قبیل ترجمه ماشینی و طراحی مدل زبانی برای سامانههای پردازش گفتار کاربرد موثری دارد

تا کنون دو فرهنگ بسامدی برای زبان فارسی تألیف و منتشر شده است:

1.    واژه های پرکاربرد فارسی امروز تألیف حمید حسنی که بر مبنای پیکره یک میلیون لغتی فراهم شده است و در نهایت دو فهرست بسامدی و الفبایی از 8000 واژهای که بسامدی بیش از 10 بار در پیکره داشتهاند در اختیار خواننده قرار میدهد.

2.    فرهنگ بسامدی از محمود بیجنخان که بر مبنای پیکره ده میلیونی فراهم شده است و در نهایت سه فهرست الفبایی، بسامدی و همنگاره از 1868 واژه که بسامدی بیش از 500 بار در پیکره داشتهاند را در اختیار خواننده قرار میدهد.

همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، بهروز صفرزاده در تألیف فرهنگ زبانآموز فارسی تنها از مورد اول، یعنی فرهنگ بسامدی واژههای پرکاربرد فارسی امروز برای انتخاب واژگان و مدخلها بهره جسته است. چرا که فرهنگ بسامدی محمود بیجنخان بعد از تألیف فرهنگ زبانآموز فارسی منتشر شده است.

شیوه نگارش فرهنگ زبانآموز فارسی

در فرهنگ زبانآموز فارسی تعداد 5300 مدخل وجود دارد که بر اساس ترتیب حروف الفبا چیده شدهاند. بلافاصله بعد از هر واژه، نحوه تلفظ آن با استفاده از حروف لاتین در داخل / / آمده است:

پارسال /pârsâl /

یک راهنمای تلفظ نیز به شیوه معمول، در ابتدای فرهنگ گنجانده شده که مخاطبان را در گام نخست با شیوه آوانگاری واژگان در این کتاب آشنا میسازد.

یکی از نکتههای خوب و قابل توجه در مورد این فرهنگ اشاره به تلفظ متفاوت واژگان در فارسی گفتاری است. همانطور که میدانید تلفظ گفتاری برخی واژهها با تلفظ رسمی آنها در زبان فارسی متفاوت است و این یکی از بزرگترین چالشها در حین تدریس و یادگیری زبان فارسی به عنوان زبان بیگانه به شمار میرود. چرا که زبانآموز در بیش از نود درصد موارد به خصوص در مواجهه با ایرانیان فارسی زبان با تلفظ گفتاری واژهها روبرو میشود و تنها در کلاس درس و هنگام کار با متون رسمی فارسی است که با شکل رسمی واژه سر و کار دارد. این دوگانگی تا مدتها ذهن فارسیآموز را به خود مشغول و جسارت برقراری ارتباط با استفاده از زبان فارسی را از وی سلب میکند. برای کمک به حل این مشکل در فرهنگ زبانآموز فارسی، تلفظ گفتاری بعد از تلفظ رسمی در داخل کمانک - - آمده است:

آرام / ârâm - ârûm - /

به علاوه مؤلف برخی از واژگان و اصطلاحاتی را که در گفتگوهای روزمره کاربرد دارند و در زبان رسمی به کار نمیروند نیز مدخل و با نشانه - گفتاری - مشخص کرده است:

آخیش ] / k[H\ /شبه جمله[ - گفتاری -

تپل ] /topol/صفت[ - گفتاری -

از دیگر ویژگیهای مثبت این فرهنگ، حرکتگذاری واژههای متن است که خواندن درست آن را به خصوص برای فارسیآموزانی که آشنایی مقدماتی با زبان فارسی دارند ممکن میسازد. فقدان حرکتگذاری در متنهای فارسی یکی دیگر از چالشهای بزرگ یادگیری این زبان است که نه تنها برای غیرفارسیزبانان بلکه برای خود دانشآموزان ایرانی نیز در مراحل اولیه آموزش مشکلات فراوانی را ایجاد میکند. مؤلف فرهنگ زبانآموز فارسی با تشخیص درست این مشکل و با حرکتگذاری واژگان در تعریفنگاری مدخلها، اثر خود را به منبعی کاربردی برای مخاطب خاص آن تبدیل کرده است.

در تعریفنگاری واژگان، مؤلف از واژگان ساده قابل فهم برای فارسیآموزان سطح مقدماتی و حتیالمقدور از نگارش »جملههای کامل« و نه »عبارت« بهره جسته است. همچنین از مثالهای متعدد برای بهتر نشان دادن کاربرد واژه در بافت طبیعی زبان استفاده کرده است. این فرهنگ در مجموع شامل 27000 نمونه یا مثال است که با کمک آنها فارسیآموزان میتوانند جملههای ساده و پرکاربرد فارسی را درک و بازآفرینی کنند:

آبدار، آبدار ] / âbdâr/صفت[

میوِههایِ دارآب آبِ زیادی دارَند:پُرتِقال میوِهای آبدار استخَربُزه. و طالِبی خِیلی آب دارَندهِندِوانِه. بُزُرگتَرین و دارتَرینآب میوِه است.

از دیگر نکات قابل توجه این فرهنگ، نشان دادن تکیه آوایی آن دسته از واژههایی است که بر خلاف واژههای دیگر در زبان فارسی، تکیه آواییشان بر روی هجای آخر نیست. در حروف اضافه مرکب، حروف ربط، برخی قیدها و شبهجملهها در زبان فارسی جای تکیه متفاوت است که در این موارد قبل از هجای تکیهدار، نشانه « » گذاشته شده است.