بخشی از مقاله
چکیده
رویکردهای مشارکتی در فضاهای عمومی - چه در حوزه معماری و تک بنا و چه در حوزه شهری - ، در دو دهه اخیر مورد توجه محققان و برنامهریزان شهری بودهاند. فضاهای عمومی شهری شامل خیابان، میادین، مراکز تجاری و.... از جایگاه ویژهای در شهرها برخوردار میباشند. این در حالیست که کاهش شاخصههای کیفی در فضاهای عمومی، از مشکلاتی است که شهرهای امروز به آن برخورد دارند. بررسی اثرات متقابل کاهش کیفیت فضاهای شهری و تنزل کیفیت زندگی شهری بر یکدیگر، عمق و ابعاد این مشکل را بیشتر مشخص میسازد.
در این مطالعات سعی گردیده است ضمن بیان مفهوم فضای عمومی شهری و عوامل کاهش دهنده مشارکتهای مردمی در مکانهای تجمع و ضرورت بازنگری در آن بویژه در فضاهای کاربردی شهری مانند فضاهای تجاری، راهکارهایی برای افزایش تجمع در این چنین مکانهایی بیان کرد.
در ادامه با کمک بررسی سه مرکز تجاری در شیراز و نیز مطالعه نتیجه از طریق تدوین جداول و نمودارهای مربوط، به میزان تجمع پذیری فضاهای تجاری، بر اساس وجود و یا عدم وجود چنین فضاهای مناسبی در این مکانها، پرداخته خواهد شد. بر اساس روش میدانی و مشاهدات محلی و جمعآوری نتایج تحقیقات انجام شده توسط محققان نتایجی بدست آمده که نشان میدهد ارتقاء کیفیت فضاهای تجمع در مکانهای تجاری نه تنها بر تعامل اجتماعی، تشکیل مکانی سرزندهتر و ... میانجامد بلکه تاثیر بسزایی بر رونق اقتصادی دارد. حاصل این مطالعه را می توان در قالب پیشنهادهایی در برنامهریزی و طراحی مطلوب در فضاهای شهری ارائه داد.
1-1مقدمه:
کاربرد فضاهای عمومی، مسئلهای اساسی است که برای مطالعه درباره آن باید زندگی روزانه افراد ساکن در شهرها را مورد بررسی قرار داد. نحوه تعامل با فضاهای عمومی برای تمامی افراد یکسان نیست. هر فرد، تجربهای متفاوت از فضا کسب میکند; زیرا متغیرهایی نظیر سن، جنس، گروههای اجتماعی و... بر چگونگی درک افراد از زندگی در شهر تاثیر میگذارند.
در سالهای اخیر شیوههای مختلف برخورد افراد با فضای شهری موضوع بسیاری از مطالعات در رشتههای مختلف نظیر علوم انسانشناسی، جامعه شناسی، جغرافیا و معماری بوده است. بنابراین فضاهای تجمع - و به طور خاص فضاهای تجمع در مکانهای تجاری - از منظرهای گوناگونی تعریف میشود که تمام آنها به نوعی مکمل هم هستند.
از دیدگاه اجتماعی- فرهنگی، فضاهای تجمع به عنوان مکان-هایی جهت ایجاد و تقویت مناسبات و روابط اقشار مختلف، تعاملات، تغییرات و رویاروییهای اجتماعی و مکانهایی که گروههای مختلف با خواستها و علایق متفاوت گرد هم جمع میشوند، تعریف میشود. این فضاها همچنین به عنوان فضای باز فکری هم تعریف میشوند، چرا که فضایی برای استفادههای مختلف و غیر قابل پیشبینی و انجام فعالیتهای متنوع، طراحی و برنامهریزی شدهاند تا کاربران متنوعی را جذب کنند، خواستههایشان را برآورده کرده و آنها را از این امر راضی نگه دارند.
ضمن اینکه، زمانی میتوان از هویت جمعی اجتماعی در این مکان ها یاد کرد که فضاهای عمومی توسط افراد زیادی در جهت فعالیت های متنوع و گسترده مورد استفاده قرار گیرند. از منظر سیاسی، هر تعریف بایستی شامل دیدگاه نظری از فضاهای عمومی در قالب مکانهایی باشد، که افراد میتوانند در زندگی اجتماعی در آنها مشارکت کرده و مطالبات خود را بیان کنند. دیدگاه معماری، فضاهای عمومی را به عنوان مکانهایی باز و قابل دسترس، تعریف میکند و در حقیقت در تقابل با فضاهای خصوصی B جایی که دسترسی به آن محدود و کنترل شده است- قرار میگیرد.
فضاهای عمومی این قابلیت را نیز دارند که به عنوان چشم اندازهای مشارکتی3 عناصر اصلی در زندگی شهری که منعکس کننده فرهنگ، عقاید و ارزشها میباشد، مطرح شوند. هرچند که نقش فضاهای عمومی در یکپارچگی و یکدستی شهر کاملا مشهود و مشخص است، امروزه عقیده بر آن است که کیفیت بالا و مثبت زندگی شهری در خیابان ها و فضاهای باز، شرطی لازم برای جامعه است؛ به طوری که مردم را قادر میسازد که از تعاملات اجتماعی لذت برده و سطح شعور اجتماعی را بالا میبرد.
1,2 اهمیت و ضرورت تحقیق:
فضاهای تجمع در مراکز تجاری فضاهایی چند منظوره هستند که تاثیرات بسیاری بر رفتار کاربران و فضاهای اطراف خود دارند. چنین فضاهایی پیش از آنکه تنها یک فضا باشند، یک تجربهاند؛ این تجربه تاثیرات مهمی بر شخص و زندگی اجتماعی آن دارد علاوه بر آن تاثیر متقابلی بر سرزندگی فضاهای همجوار - فضای تجاری - و افزایش درآمد از طریق افزایش کاربران در محل را دارد.
نتیجه این تاثیرات بر افراد جامعه، تعامل بیشتر بین افراد و گروهای مختلف، و ارتقاء فرهنگ در بین کاربران خواهد بود. بنابراین دستیابی به این مهم و خلق یک فضای تجمع موفق با بهرگیری از تواناییهای اجتماعی آن و ارتقاء فرصتهای مشارکت در حیات جمعی، مستلزم شناخت کامل فضا و ابعاد مختلف آن، دریافت نوع تاثیرات فضا به مکانهای اطراف و نگاهی چند جانبه از سوی طراحان میباشد.
1,3 روش تحقیق:
با توجه به موضوع پژوهش، روش تحقیق بصورت اسنادی، کتابخانهای و بررسی متون بوده و عمدهترین منابع مورد استفاده کتابها و مجلات تخصصی، طرحهای پژوهشی مرتبط و استفاده از شبکه جهانی اطلاع رسانی و بررسیهای میدانی در این زمینه میباشد. این پژوهش، توصیفی - تحلیلی بوده و با توجه به موضوع پژوهش با مراجعه مستقیم به فضای شهری پرسشنامه نیز در محدوده مورد مطالعه به کاررفته است.
در این جا سه مکان - تجاری - بررسی شده و میزان عوامل مختلف و تاثیرات فضای تجمع بر مکان تجاری و افراد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
2-1 فضای عمومی:
فضاهای عمومی شهری، مکانهایی هستند که به عموم شهروندان تعلق داشته، درحقیقت با حضور انسان و فعالیت اوست که معنا مییابند و رشد میکند. فضاهای تجمع - فضایی که منحصرا برای تجمع افراد تعریف شده باشد - جزء فضای عمومی شهری است که دارای خصوصیات بالقوهای است که میتواند فضایی پویا و سرزنده تشکیل دهد. فضاهای عمومی فضاهایی هستند که افراد و گروههای مختلف اجتماعی در آن سهیماند، این فضاها محل تبادل افکار و اطلاعات و مکانی برای شکلگیری شبکههای اجتماعی هستند - دانشپور، . - 86 فضای تجمع و عناصر سازنده این فضا به عنوان یکی از منحصر به فردترین فضاهای شهری پیش زمینهای برای رسیدن به این سطح اجتماعی است.
