بخشی از مقاله
چکیده:
مدرسه در نظام فعلی تعلیم و تربیت نقشی ویژه را دارد و فعالیت در آن همچون دیگر فعالیتهای اختیاری آدمی لازم است در چهارچوب دستورات دین انجام پذیرد. تجربه کار آموزشی و تربیتی در مدارس مختلف نشان داده است که به جهات گوناگون مراجعه به احکام فقهی مندرج در کتبی مانند توضیح المسائل برای قرارگیری فعالیت در این چهارچوبهای شرعی، به تنهایی کفایت نمیکند. دانش فقه مدرسه به دنبال آن است که بدون ورود به فرآیند اجتهاد و پیچیدگیهای آن، بستری برای دستیابی به حجت شرعی در فعالیتهای تربیتی و آموزشی در محیط مدرسه ارائه کند.
مقدمه:
دانش فقه مصطلح2 به دنبال آن است که مکلفین را نسبت به احکام دین آشنا سازد. این آشنایی به هدف تامین سعادت اخروی است؛ یعنی در فقه ما به دنبال دستیابی به راه رهایی از عذاب اخروی و رسیدن به ثواب ابدی هستیم. این دانش در دو سطح دنبال میشود:
سطح نخست:
افرادی به عنوان مجتهد در پی یافتن احکام خداوند متعال با روش عقلانی و عقلایی از متون دینی، هستند. ایشان، با مراجعه مستقیم به منابع فهمِ احکام دین، دستورات الهی را به هدف مذکور به دست میآورند.
سطح دوم:
افراد دیگر با توجه به موانع زندگانی دنیا و پیچیدگیهای دستیابی به احکام الهی از متون دینی و با توجه به مجوز شارع مبنی بر اخذ دستورات شریعت از شخص آشنا با احکام به گونهی مطرح در سطح نخست، برای شناخت وظایف خویش در راه سعادتمندی ابدی، به مجتهد مراجعه میکنند و به این وسیله با فقه به عنوان احکام و دستورات الهی که منجز و معذر برای اوست، آشنا میشود.
اهمیت یادگیری و کاربست فقه
از آنجا که هدف از خلقت، بندگی خداوند متعال است:
وَ ماخَلَقْتُ الْجِنﱠ وَ﴿ الْإنْسَ إلّا لِیَعْبُدُونِ﴾3
و از دیگر سو عقل هر عاقلی او را از شقاوت ابدی تنذیر میدهد، آن هم شقاوتی این چنینی:
رفتار عاقلانه آن است که هر شخص اعمال و وظایف خود در قبال مولایش، خداوند متعال، را به درستی به جا آورد. این رفتار و عملکرد تنها در صورت آشنایی کافی با دستورات شریعت میسر خواهد بود و لذاست که هر شخص چه مجتهدانه و چه مقلدانه باید از دانش فقه بهره ببرد.
فعالیت مدرسهای و فقه
مدرسه در نظام تعلیم و تربیت فعلی، با همه کاستیها و نقصانهای ذاتی و عرضیاش، بسیار فراگیر و دارای نقش پررنگ و ویژهای است.
مدرسه محیطی است که فعالیتهای مختلفی در آن صورت میگیرد که شاید بتوان عمدهی آن را در سه عنوان زیر دانست:
الف - فعالیتهای آموزشی
ب - فعالیتهای تربیتی
ج - فعالیتهای اجرایی
این فعالیتها در محیط مدرسه همچون تمامی فعالیتهای اختیاری انسان، موضوع »فقه« قرار میگیرند. یعنی هر فرد لازم است که فعالیتهای خویش از جمله فعالیتهای مدرسهای خود را در چهارچوب الزامات و توصیههای شارع، مندرج در »فقه« قرار دهد.
اما این سه نوع فعالیت، مانند فعالیتهای بسیط و ساده روزانه نبوده و آشنایی با تکالیف و خطوط قرمز شرعی در مورد آنها نیازمند آگاهیها در حیطههای مختلف و در کنار هم نهادن آنهاست.
آگاهی به احکامِ فعالیت مدرسهای در گرو دانشی ویژه
برای فهم اینکه چرا دانش فقه به تنهایی برای یافت خطوط قرمز شارع در فعالیتهای مدرسهای کفایت نمیکند، توجه به سوالات زیر میتواند قدری مساله را بازتر کند:
.1 در چه فرضی تاسیس مدرسه به غرض تربیت دینی و آموزش نسل متدین، بر افراد دارای صلاحیت واجب میشود؟ با وجود چه شرایطی این امر از واجب کفایی به واجب عینی تبدیل میشود؟ آیا برای اقدام به راهاندازی مدرسه اطمینان به موفقیت در تمام شوون تربیت دینی لازم است یا گمان و حتی در برخی موارد احتمال عقلایی کافی است؟
.2 راه اندازی مدرسهی دخترانه مستلزم تشویق تعدادی از خانمهای متدین به فعالیتهای بیرون از خانه است. با توجه به اولویتهای دینی در فعالیت خانمها، این امر تا چه میزان جایز و یا لازم است؟
.3 امروزه بسیاری از مردم انتظار دارند که دخترانشان به دانشگاه بروند و این امر بهروشنی منجر به کاهش میل دختران به ازدواج و قبول مسئولیّت زندگی و بیمیلی به فرزندآوری و سایر شئونات مورد نظر دین در مورد خانمها شده است. اگر تأسیس مدرسه از جهتی تقویت این روند و مشارکت در هدایت گروهی از دختران مؤمن در این راستا باشدآیا، جایز است که چنین امری صورت پذیرد؟
با توجّه به برخی موارد در جهت ضرورت و لزوم تأسیس مدارس دخترانه از نظر شرعی - مانند نیازمندی جریان تربیت دینی دختران به الگویی از زنان توانمند و دارای صلاحیت تربیتی و علمی، نیازمندی صیانت از کیان دینی جامعهی مذهبی و جلوگیری از اندراس دین به گروهی از زنان تربیت شدهی متدین و ذی صلاح برای برطرف کردن نیازهای متنوع جامعه زنان
