بخشی از مقاله
چکیده
اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی، ماهتِی ذاتیِ یکسان دارند. تفاوت قائل بر اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی، ناشی از نحوه استفاده انسان است. استفاده ممکن انسان از اندوخته های طبیعی با توان تجدیدپذیری، می تواند بر مبنای نیاز و یا بر مبنای آز باشد. از میان انواع استفاده ممکن بر مبنای نیاز انسان از اندوخته های طبیعی با توان تجدیدپذیری، استفادهای منطقی است که نه تنها ممکن و بر مبنای نیاز، که به اندازه توان تولید طبیعی اندوخته های طبیعی با توان تجدیدپذیری باشد.
استفاده منطقی محصول مدیریت مبتنی بر برنامه ریزی علمی درست در استفاده از اندوخته های طبیعی با توان تجدید پذیری است. مدیریت مبتنی بر برنامه ریزی علمی صحیح در استفاده از اندوخته های طبیعی با توان تجدید پذیری، از سطح مدیریت منفرد اندوخته های طبیعی، موسوم به مدیریت منابع طبیعی، به سطح مدیریت تجمیعی اندوخته های طبیعی، موسوم به مدیریت بوم سازگانی ارتقاء یافته است. دو علم بوم شناسی سرزمین و بوم شناسی نمای سرزمین، می توانند اساس و مبنای برنامه ریزی استفاده از اندوخته های طبیعی با توان تجدید پذیری، در مدیریت بوم سازگانی قرار گیرند
مدیریت مبتنی بر برنامه ریزی علمی، چه براساس بوم شناسی سرزمین و چه برمبنای بوم شناسی نمای سرزمین، باید با در نظر گرفتن سیاست، فرهنگ، اقتصاد، صنعت - توان انسان جهت تأمین نیازهایش - و طبیعت - توان تولید طبیعی اندوخته های طبیعی - به انجام رسد. ارزیابی توان بوم شناختی اندوخته های طبیعی یکپارچه و دارای روابط متقابل - بومسازگان - ، به عنوان شالوده مدیریت مبتنی بر برنامه ریزی علمی در استفاده از اندوخته های طبیعی با توان تجدیدپذیری، برای سنجش توان تولید طبیعی اندوخته های طبیعی با توان تجدیدپذیری شناخته میشود.
-1 مقدمه
موجودی های کره زمین تحت عناوین اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی شناخته میشوند. پیش از سال 1990 میلادی، موجودی های کره زمین را به دو گروه منابع طبیعی تجدیدپذیر و منابع طبیعی تجدیدناپذیر تقسیم میکردند. پس از سال 1990 میلادی، بین اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی تفاوت قائل شده اند و موجودی های کره زمین را به سه گروه ذیل تقسیم بندی کرده اند:
1. اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی پایدار
2. اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی تجدید ناپذیر
3. اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی دارای قابلیت تجدید پذیری
نمودار : - 1 - تقسیم بندی موجودی های کره زمین
در گروهی از موجودی های کره زمین، نسبت میزان تغییرات بر بازه زمانی معین، کم و سرعت تغییرات، کند است. این گروه از موجودی های کره زمین، تحت عنوان اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی پایدار شناخته میشوند. در گروهی از موجودی های کره زمین، نسبت میزان تغییرات بر بازه زمانی معین، زیاد و سرعت تغییرات، تند است. این گروه از موجودی های کره زمین، تحت عنوان اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی ناپایدار شناخته میشوند.
تغییرات اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی، دو منشا طبیعی و انسانی دارند. تغییرات طبیعی، خواه موجب تغییر سیما، ساختار و کارکردهای اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی شوند و خواه نه، در زمره تغییرات ناشی از توالی و نه تغییرات منجر به تخریب، میباشند. تغییرات انسانی، چنانچه موجب عدم تغییر و یا تغییر بسیار کم سیما، ساختار و کارکردهای اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی شوند، تغییراتی مثبت و بدون تخریب یا با تخریب بسیار اندک، و چنانچه موجب تغییر بسیار زیاد سیما، ساختار و کارکردهای اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی شوند تغییراتی منفی و با تخریب بسیار زیاد میباشند.
اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی - چه پایدار و چه ناپایدار - بر حسب قابلیت و سرعت بازسازی طبیعی تغییرات، به دو گروه اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی تجدید ناپذیر و اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی تجدیدپذیر تقسیم میشوند. گروهی از موجودی های کره زمین، فاقد قابلیت بازسازی طبیعی تغییرات بوده و یا سرعت بازسازی طبیعی تغییرات در آنها بسیار کند است. این گروه از موجودی های کره زمین، تحت عنوان اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی تجدیدناپذیر شناخته میشوند. گروهی از موجودی های کره زمین، واجد قابلیت بازسازی طبیعی تغییرات بوده و سرعت بازسازی طبیعی تغییرات در آنها بسیار تند است.
این گروه از موجودی های کره زمین، تحت عنوان اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی تجدیدپذیر شناخته میشوند. قابلیت بازسازی طبیعی تغییراتِ اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی تجدیدپذیر، بر اثر تغییرات انسانی منفی، دچار اختلال میشود. به بیان دیگر، اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی تجدیدپذیر، تنها قابلیت بازسازی طبییِع تغییرات طبیعی و یا تغییرات انسانی مثبت را دارند. بنابراین تحت عنوان اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی دارای قابلیت تجدیدپذیری نامگذاری شدهاند. اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی - چه تجدیدناپذیر و چه دارای قابلیت تجدیدپذیری - ، بر حسب ماهیت به دو گروه اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی فیزیکی و اندوخته های طبیعی و یا منابع طبیعی زیستی تقسیم میشوند.
هرچند موجودی های کره زمین تحت عناوین اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی، شناخته میشوند، لکن به ندرت به نام اندوخته های طبیعی وغالباَ با نام منابع طبیعی خطاب میشوند. یک نوع موجودی خاص در کره زمین، چه اندوخته طبیعی و چه منبع طبیعی نامیده شود، ماهتِی ذاتیِ یکسان دارد. تفاوت قائل بر اندوخته های طبیعی و منابع طبیعی، ناشی از نحوه استفاده انسان از موجودی های کره زمین است.
– 2 استفاده غیر منطقی و استفاده منطقی
استفاده انسان از موجودی های کره زمین، می تواند با هدف تأمین و رفع نیازها و یا با هدف تأمین و رفع آز باشد.[2] علاوه بر این، استفاده انسان از موجودی های کره زمین - چه با هدف تأمین و رفع نیازها و چه با هدف تأمین و رفع آز - ، تنها شامل استفاده منفرد از موجودی های کره زمین نمیباشد، بلکه غالبا شامل استفاده تجمیعی از موجودی های کره زمین است. همچنین، استفاده انسان از موجودی های کره زمین - چه به صورت منفرد و چه به صورت تجمیعی - ، در چهاربخش کلان شامل کشاورزی، صنعت، خدمات و بازرگانی گروهبندی میشوند.
در هر یک از بخشهای مذکور، سطوح دیگری از تقسیمات استفاده از سرزمین تحت عناوین کاربری و فعالیت قابل تعریف هستند. استفادههای انسان از موجودی های کره زمین با هدف تأمین و رفع نیاز، در بخش کشاورزی مبتنی بر توان تولید طبیعی موجودی هایکره زمین است، امّا در بخش صنعت، خدمات و بازرگانی، مبتنی بر توان پایداری طبیعی موجودی های کره زمین میباشد.
استفاده ممکن انسان از موجودی های کره زمین با هدف تأمین و رفع نیاز، در هریک از چهاربخش کشاورزی، صنعت، خدمات و بازرگانی، متأثر از میزان نیازهای انسان، میزان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین، توان انسان جهت تامین نیازهایش و توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است. مابین میزان نیازهای انسان و میزان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین و همچنین، مابین توان انسان جهت تأمین نیازهایش و توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین، سه نوع رابطه کلی به شرح ذیل برقرار است.
الف - سه نوع رابطه کلی مابین میزان نیازهای انسان و میزان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین:[1] •میزان نیازهای انسان بیشتر از میزان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است.
•میزان نیازهای انسان برابر میزان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است. •میزان نیازهای انسان کمتر از میزان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است.
ب - سه نوع رابطه کلی مابین توان انسان جهت تأمین نیازهایش و توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین: •توان انسان جهت تأمین نیاهایش بیشتر از توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است.
•توان انسان جهت تأمین نیازهایش برابر توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است.
•توان انسان جهت تأمین نیازهایش کمتر از توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین است.
از مقایسه زوجی روابط 3 گانه دسته "الف" با روابط 3 گانه دسته "ب"، انواع حالات 9گانه - سه نوع در نُه حالت - استفاده انسان از موجودی های کره زمین با هدف تأمین و رفع نیازها، به شرح جدول - 1 - تحلیل شده است.
به این ترتیب،انواع استفاده انسان از موجودی های کره زمین با هدف تأمین و رفع نیازها، عبارتند از: •استفاده از موجودی های کره زمین بیشتر از توان تولید و پایداری طبیعی آنها •استفاده از موجودی های کره زمین به اندازه توان تولید و پایداری طبیعی آنها •استفاده از موجودی های کره زمین کمتر از توان تولید و پایداری طبیعی آنها
از میان انواع استفاده انسان از موجودی های کره زمین با هدف تأمین و رفع نیازها، استفادهای منطقی است که نه تنها با هدف تأمین و رفع نیازها، که به اندازه توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین باشد. بنابراین، استفادهای غیرمنطقی است که با هدف تأمین و رفع آز، و یا با هدف تأمین و رفع نیازها، اما کمتر یا بیشتر از توان تولید و پایداری طبیعی موجودی های کره زمین باشد.
استفاده منطقی محصول مدیریت مبتنی بر برنامه ریزی علمی صحیح در استفاده از موجودی های کره زمین است. بنابراین، استفاده غیرمنطقی محصول عدم مدیریت در استفاده از موجودی های کره زمین - در استفاده با هدف تأمین و رفع آز و در استفاده با هدف تأمین و رفع نیازها - و یا مدیریت مبتنی بر برنامه ریزی علمی ناصحیح در استفاده از موجودی های کره زمین - در استفاده با هدف تأمین و رفع نیازها - است.
جدول : - 1 - استفاده ممکن انسان از موجودی های کره زمین با هدف تأمین و رفع نیازها
