بخشی از مقاله
خلاصه
جنس اسپرس با نام علمی Onobrychis متعلق به خانواده Fabaceae و بزرگترین جنس طایفه Hedysareae می باشد که 27 گونه آن انحصاری ایران است. .بخش Hymenobrychis با حدود 15 گونه یکی از مهمترین بخش های این جنس می باشد. در این مطالعه عدد کروموزومی دو گونه O. subnitens Bornm. و.O. sintenisii Bornm از بخش Hymenobrychis مورد بررسی قرار گرفت.
به این منظور انتهای ریشه بذرهای گونه های مورد مطالعه در اندازه و زمان مناسب قطع شده و به ترتیب در محلول های هیدروکسی کینولین، فارمر و در نهایت اتانول 70 درصد منتقل شدند. سپس تقسیم میتوز در انتهای ریشه ها پس از هیدرولیز اسیدی و رنگ آمیزی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که دو گونه مورد مطالعه هر دو دیپلویید بوده و عدد کروموزومی 2n=2x=7 را نشان دادند.
.1 مقدمه
جنس اسپرس - Onobrychis - در ایران دارای 61 گونه شامل 13 گونه علفی یک ساله و 48 گونه چند ساله می باشد که درمناطق مختلف آب و هوایی انتشار دارند 22 - و . - 9 گسترش گیاهان این جنس اساسا در نواحی شرق مدیترانه و جنوب غربی آسیاست. گونه های مختلف جنس Onobrychis دارای ارزش علوفه ای و زینتی می باشند و از این حیث مورد توجه بوده و در مناطق مختلف به ویژه مناطق معتدل آسیا و از جمله ایران کشت می شود. البته گونه های مختلف این جنس بزرگ در رویشگاه های سرد و کوهستانی نیز به طور خودرو حضور دارند.
گیاهان این جنس اغلب ایستاده و به ندرت به صورت بوته های تیغ دار، غالبا دارای کرک و گاهی بدون کرک می باشند 5 - ، 8 و . - 9 بخش Hymenobrychis با حدود 15 گونه در ایران یکی از بزرگترین بخش های جنس Onobrychis محسوب می شود. نزدیکترین بخش به این بخش Onobrychis می باشد که بواسطه ساختار گسترش یافته میوه در بخش Hymenobrychis، از یکدیگر متمایز گردیده اند. O. sintensii از گیاهان متعلق به این بخش، از بقولات مناطق نیمه خشک کشور است که با پراکندگی نسبتا" کم عموما" بعنوان گیاه همراه در ترکیب تیپهای مرتعی دیده میشود.
سیستم ریشهای عمیق این گیاه، علاوه بر تامین آب و مواد غذایی مورد نیاز گیاه از اعماق پایینتر خاک، موجب مقاومت و تحمل زیاد گیاه به خشکی نیز میگردد. همچنین بر روی ریشههای آن غدههای تثبیت کننده ازت بوجود میآید که علاوه بر کمک به گیاه در غنیسازی و تقویت خاک رویشگاه نیز موثر است. O. sintensii گیاهی است دگرگشن که عامل اصلی باروری و تلقیح گلهای آن زنبورهای Bumbus میباشند و با توجه تولید بالای عسل، در صنعت زنبورداری از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این گیاه بسیار خوش خوراک میباشد که با توجه به طولانی بودن دوره رشد و گلدهی، علوفه زیادی تولید میکند که با میل و رغبت مورد چرای انواع کلاسه دام، با ارزش بیشتر برای گوسفند، قرار میگیرد. گونه نیز با دارا بودن فرم رویشی بزرگ و محتوای پروتئینی بالا مورد توجه می باشد.
در اغلب مطالعات سیتولوژی صورت گرفته دراین جنس تنها به گزارش عدد کروموزومی پرداخته اند 3 - ، 7 و - 10؛ مطالعات اندکی معیارهای کاریولوژیکی را با اهداف تاکسونومی دنبال کرده اند . - 20 - مطابق گزارشات، عدد کروموزومی تنها برای یک چهارم گونه های موجود دراین جنس مشخص شده است 1 - ، 11 تا 15، 19، 21، 22 و . - 24 دو عدد پایه کروموزومی x=8 - و - x=7 وسه سطح پلوئیدی 2n=4x=32 - ، 2n=2x=16، 2n=8x=56، 2n=4x=28و - 2n=2x=14 در جنس Onobrychis به ثبت رسیده است.
آشورمتو و نورماتو - 16 - 1 مرکز تنوع ژنتیکی جنس Onobrychis را مناطق مدیترانه ای تخمین زده اند، درحالیکه یلدیز 2 وهمکاران - 4 - و رنجبر وهمکاران 12 - و - 14 شمال وشمال غربی آسیا را مرکز این تنوع معرفی کرده اند. عدد کروموزومی از ویژگی های سیستماتیکی مفید و مهم به حساب می آید. اعداد کرومووزمی مشابه می توانند نشانه خویشاوندی نزدیک باشند و اعداد کروموزومی متفاوت اغلب باکاهش زادآوری دورگه ها، جدایی تولید مثلی ایجاد می کنند. برخی ویزگی های کروموزومی مانند تعداد کروموزوم ها، اندازه، ریخت شناسی و رفتار آنها در میوز از اهمیت تاکسونومیکی زیادی برخوردار می باشند
مطالعه حاضر به منظور افزایش اطلاعات و داده ها در مورد عدد پایه کروموزومی در برخی از گونه های بخش Hymenobrychis از جنس Onobrychis انجام شده است. ارایه این گونه گزارش ها و گزارش های آتی و در نهایت آنالیز فیلوژنتیک می تواند در تعیین روابط بین گونه ای در این جنس بسیار موثر باشد.
.2 مواد و روش ها
مطالعه میتوزی سلول های مریستمی انتهای ریشه در دو گونه O. sintenisii - 13639 - و O. subnitens - 13631 - انجام گرفت. گونه اول از سمنان، شاهرود به بجنورد، 85 کیلومتری آشخانه، بعد از پارک جنگلی و نمونه دوم از زنجان، قیدار به ابهر، 5 کیلومتر به ابهر جمع آوری شدند. بذرهای گونه های مورد نظر پس از ضدعفونی با اسیدسولفوریک به مدت 1 دقیقه و سپس شستشوی با آب مقطر 3-5 - مرتبه - در محیط کشت آب- آگار قرار گرفته و سپس جهت ریشهزایی در انکوباتور در دمای 20-25 درجه سانتیگراد منتقل شدند. هنگامی که طول ریشهها به 1-2 سانتیمتر رسید در ساعات مختلف - 9 صبح الی 2 بعد از ظهر - قطع شده و در محلول -8 هیدروکسی کینولین 0/002 مولار به مدت 3 ساعت پیشتیمار شدند. سپس ریشهها به مدت 20 -30 دقیقه در آب مقطر قرار گرفته و بعد به مدت 24 ساعت در محلول تثبیت کننده فارمر3 - 3 حجم اتانول و 1 حجم اسیداستیک گلاسیال - قرار داده شدند.
به منظور نگهداری، ریشهها پس از خارج شدن از محلول تثبیت کننده درمحلول الکل اتیلیک %70 در یخچال نگهداری شدند. در هنگام مطالعه میتوزی، مواد تثبیت شده را باید هیدرولیز نمود. به این منظور پس از خارج کردن ریشهها از محلول الکل اتیلیک %70 یا محلول تثبیت کننده و چند بار شستشوی آنها با آب مقطر، ابتدا به مدت 30-40 دقیقه در محلولی که از یک حجم فارمر و یک حجم اسیدکلریدریک %50 تشکیل شده بود قرارگرفتند و سپس 1 دقیقه در محلول فارمر در درجه حرارت اتاق قرار داده شدند. پس از هیدرولیز، ریشهچه روی لام قرار گرفته و یک قطره رنگ به آن اضافه شد. برای رنگ آمیزی از رنگ استواورسئین % 2 استفاده شد. درنهایت سلولهای متافازی توسط میکروسکوپ نوری Olympus BX-41 و لنز 100X مورد بررسی قرار گرفت و عکسبرداری نیز به وسیله دوربین دیجیتال Olympus انجام شد.
.3 بحث و نتایج
اگرچه سایر مطالعات انجام شده، اعداد پایه کروموزومی x=8 - و - x=7 و سطوح پلوئیدی دیپلویید، تتراپلویید و هگزاپلویید را نشان داده اند،، نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که گونه های مورد مطالعه از نظر سطح پلوییدی، دیپلویید بوده و تعداد کروموزوم ها در آنها 2n=14 و عدد پایه کروموزومی x=7 می باشد - شکل . - 1 مطالعات تکالی محدودی بر مبنای عدد کرومووزمی در جنس Onobrychis وجود دارد. گلدبلات - 18 - 4 و رنجبر و همکاران - 14 - ، عدد کروموزومی x=8 را در این جنس عدد اجدادی دانسته و معتقدند که گونه های دارای عدد پایه کروموزومی x=7، در اثر کاهش عدد کروموزومی بوجود آمده اند. در حالیکه برخی دیگر معتقدند که تکامل در این جنس، با افزایش عدد پایه کروموزومی از x=7 به x=8 صورت پذیرفته است
شکل -1 سلول های میتوزی در گونه های مورد مطالعه از بخش A .Hymenobrychis و C - O. subnitens - 13631 - :B و O. :D
نتایج حاصل از این مطالعه و نیز داده های موجود در مورد عدد کروموزومی در این جنس نشان می دهد که در میان گونه های مطالعه شده، تقریبا 40 درصد دیپلویید و 60 درصد بقیه پلی پلویید هستند. حالت پلی پلوییدی در بخش Hymenobrychis بر خلاف بخش Onobrychis مشاهده نمی شود. اعضای پلی پلویید جنس Onobrychis اساسا در جنوب غربی آسیا، بویژه آناتولی، ایران، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان و گونه های دیپلویید در سراسر مناطق معتدل آسیا و مدیترانه پراکنش دارند.
بر اساس داده های حاصل از مطالعات فیلوژنتیک به نظر می رسد مرکز تنوع ژنتیکی Onobrychis، ناحیه مدیترانه بوده و تفکیک اکولوژیک این ناحیه به بخش های غربی و شرقی، مهمترین عامل در روند تکامل این جنس می باشد
