بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر سولفات بور بر صفات مرفولوژیک، عملکرد و عملکرد کیفی ارقام کلزا در خوزستان تحقیقی در پاییز 1393 در منطقه سبیلی شهرستان دزفول انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب بلوک کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل ارقام - Jerome-Jerry-H308- H401 - به عنوان فاکتور اول و سولفات بور شامل - شاهد بدون سولفات بور، 2، 4 و 6 لیتر در هکتار - به عنوان فاکتور دوم بودند.
نتایج نشان داد که ارقام بر تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین در سطح آماری یک درصد و بر ارتفاع بوته و درصد روغن در سطح آماری پنج درصد معنی دار بودند. سولفات بور بر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین در سطح آماری یک درصد و بر درصد روغن و درصد پروتئین در سطح آماری پنج درصد معنی دار بودند.
برهمکنش رقم و سولفات بور بر تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین در سطح آماری یک درصد و بر درصد روغن در سطح آماری پنج درصد معنی دار بودند. با توجه به نتایج بیشترین عملکرد دانه با 3280 کیلوگرم در هکتار به رقم H401 با 6 لیتر در هکتار سولفات بور و کمترین با 1140 کیلوگرم در هکتار به Jerome با با شاهد بدون مصرف سولفات بور متعلق بودند. بیشترین عملکرد روغن با 1476 کیلوگرم در هکتار به رقم H401 با 6 لیتر در هکتار سولفات بور و کمترین با 376 کیلوگرم در هکتار به Jerome با شاهد بدون مصرف بورمتعلق بودند.
مقدمه
کلزا یکی ازگیاهان روغنی است که اخیراً کشت آن به منظور تولید روغن مورد توجه قرار گرفته است و سطح زیر کشت آن همه ساله رو به افزایش است. متأسفانه با وجود توسعهی گستردهی این محصول در جهان، در کشور ما این دانهی روغنی به جایگاه واقعی خود دست نیافته است. با توجه به رشد سریع جمعیت در کشور و واردات حدود 90 درصد روغنهای خوراکی، لزوم برنامهریزی بلند مدت و منسجم با نیل به خودکفایی در تولید روغن خوراکی را غیرقابل انکار مینماید
روغن کلزا به دلیل داشتن ترکیب متوازنی از اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع از مزایای کاربردی خاصی برخوردار میباشد. وجود مقادیر قابل توجهی از اسید اولئیک در روغن کلزا سبب گردیده است که این روغن مقاومت خوبی در فرآیندهای حرارتی از جمله سرخ کردن از خود نشان دهد. مصرف بهینهی عناصر غذایی ضروری نقش به سزایی در افزایش عملکرد و کیفیت کلزا خواهد داشت.
به دلایل مختلفی از جمله کشت مداوم، مصرف نامتعادل کودها، آهکی بودن خاکها و عدم مصرف کودهای محتوی عناصر کممصرف و نیز کودهای آلی موجب بروز کمبود عناصر کممصرف گردیده و در نتیجه عملکرد از حد مطلوب بسیار پایین میباشد
کمبود بور یکی از مهمترین و گستردهترین کمبودهای عناصر غذایی میباشد که باعث محدود شدن عملکرد در تولید محصولات زراعی از جمله کلزا میشود - ملکوتی و همکاران، . - 1388 از آنجا که بین یون کلسیم و بور قابل استفاده اثر متقابل وجود دارد، بنابراین در خاکهای آهکی، کمبود بور به دلیل وجود کلسیم فراوان مشاهده میگردد. تحقیقات بسیاری نشان داده است که کلزا نسبت به کمبود بور بسیار حساس بوده و بر اثر کمبود آن، عملکرد و درصد روغن دانه کاهش مییابد
اخیانی - 1380 - با بررسی روش و میزان مصرف بور در بهبود خواص کمی و کیفی روغن کلزا، اعلام نمود افزایش عملکرد تنها در روش محلولپاشی نسبت به روش خاکمصرف از نظر آماری در سطح 5 درصد معنیدار گردید. ملکوتی و همکاران - 1388 - گزارش نمودند که در طی دورهی رشد کلزا اگر به دلایلی کمبود بور مشاهده گردد، میتوان با محلولپاشی بور با غلظت سه در هزار این مشکل را برطرف نمود.
جلیلی و همکاران - 1389 - در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که در بین عناصر غذایی مورد مطالعه، بیشترین همبستگی عملکرد دانه و روغن با عنصر کممصرف بور بوده است. بنابراین توصیه شده است که با مصرف کودهای محتوی بور غلظت این عنصر در گیاه در حد مطلوبی نگه داشته شود.
بویزیس و همکاران - 2000 - بیان کردند محلولپاشی بور در زمان رشد فعال گیاه کلزا در خاکهایی که کمبود این عنصر وجود داشته موجب افزایش عملکرد دانه گردید.
خان و سلطانپور - 2000 - گزارش نمودند که سه بار محلولپاشی بور با غلظت سه در هزار عملکرد کلزا را تا 92 درصد افزایش داده است. پورتر - 2003 - در تحقیقات خود نشان داد که مصرف نیتروژن به مقدار 135 کیلوگرم در هکتار و دو بار محلولپاشی بور - هر بار به مقدار 0/85 کیلوگرم در هکتار - عملکرد کلزا را به مقدار زیادی افزایش داده است.
رشید و همکاران - 2004 - در مطالعات خود در خاکهای آهکی پاکستان به این نتیجه رسیدند که با مصرف بور، عملکرد دانهی کلزا و خردل به تریبب 43 درصد و 36 درصد نسبت به شاهد افزایش یافت. یانگ و همکاران - 2005 - مشاهده کردند که مصرف بور سبب افزایش عملکرد کمی و کیفی کلزا گردیده و ارتفاع گیاه، میزان فتوسنتز و فعالیت نیترات ردوکتاز را در کلزا افزایش میدهد
ویکتور و همکاران - 2007 - حد بحرانی بور در برگ کلزا را 30 میلیگرم در کیلوگرم مادهی خشک ذکر نمودند. ناتال و همکاران - 2008 - دریافتند که مصرف بور همراه با گوگرد، درصد پروتئین دانه را افزایش میدهد در حالی که ترکیب بور با نیتروژن، مقدار پروتئین را کاهش ولی درصد روغن را افرایش داده است.
مواد و روشها
این آزمایش در منطقه سبیلی شهرستان دزفول در آبان ماه اجرا گردید. این منطقه با طول جغرافیایی 48 درجه و 32 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی و ارتفاع 82 متر از سطح دریا در فاصله 100 کیلومتری از مرکز استان، در شمال غرب خوزستان واقع شده است. به طور کلی آب و هوای استان خوزستان نیمه استوایی، دارای تابستان های گرم وخشک و طولانی و زمستان های بارانی و مرطوب است. فصل گرمای خوزستان از اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر مهر ادامه می یابد.
دوره بارندگی بطور معمول بین ماه های آبان تا اردیبهشت بوده که در مناطق شمال جلگه خوزستان میزان بارندگی بیشتر و در مناطق جنوبی و شرق کمتر و محدودتر است. براساس بررسی های آماری جهت غالب بادهای منطقه جنوب، جنوب غربی به شمال، شمال شرقی می باشد. جمع ساعات آفتابی سالانه بیش از 2700 ساعت و تبخیر به بیش از 2400 میلی متر می رسد. براساس تقسیم بندی دو مارتن منطقه جزو مناطق نیمه خشک و براساس کلیموگرام آمبرژه دارای آب و هوای گرم می باشد. با توجه به اهمیت خاک در رشد و نمو گیاه، مشخص نمودن خصوصیات فیزیکیذرو شیمیایی خاک قبل از انجام عملیات زراعی حائز اهمیت است. در این آزمایش، جهت نمونهگیری از خاک بطور تصادفی از عمق 0-30 سانتیمتر هشت نمونه خاک از قسمتهای مختلف زمین بصورت زیگزاگ گرفته و سپس با هم مخلوط گردید و جهت انجام تجزیه عناصررو سایر پارامترها، به آزمایشگاه خاکشناسی فرستاده شد. نتایج تجزیه خاک در جدول زیر ارائه شده است.
این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و به صورت فاکتوریل در سه تکرار و با دو فاکتور رقم و سولفات بور اجرا گردید. ارقام شامل - Jerome-Jerry-H308- H401 - به عنوان فاکتور اول و سولفات بور شامل - شاهد بدون مصرف بور، 2، 4 و 6 لیتر در هکتار - به عنوان فاکتور دوم تعیین شدند. عملیات تهیه زمین شامل شخم با گاوآهن، دو دیسک عمود بر هم و ماله بود. پس از پیاده نمودن طرح تحقیقی روی زمین کودهای شیمیایی پایه بر اساس آزمون خاک در مزرعه توزیع و به زیر خاک برده شد.
کاشت و آبیاری اول در 93/8/10 انجام شد. عملیات داشت شامل آبیاری و مبارزه با علف های هرز و ... انجام شد. یک ردیف از هر کرت برای نمونه برداری و یک ردیف برای برداشت نهایی و دو ردیف کناری و یک ردیف وسط و نیم متراز ابتدا و انتها هر کرت به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد. هر کرت شامل 8 خط کشت - پشته ای دو خط کاشت - به فاصله 75 سانتی متر و طول 5 متر در نظر گرفته شد.
ضمنا سولفات روی طبق تیمارهای مورد نظر در دومرحله چهار برگی و زمان ظهور گل اعمال شد. بین کرت های اصلی یک متر فاصله و بین کرت های فرعی نیم مترفاصله، فواصل بین بلوک ها دو متر در نظر گرفته شد. در طول دوره رشد و نمو کلزا شامل آبیاری، وجین علف های هرز، تنک کردن بود که به صورت زیر انجام گرفت. پس از انجام عملیات کشت بذر بلافاصله آبیاری تکرارها بصورت همزمان انجام گرفت. تا زمان رسیدگی کامل آبیاری طبق نیاز گیاه اعمال شد. به منظور ایجاد شرایط مطلوب رشد برای گیاه کلزا و نیز برای کنترل علف های هرز عملیات وجین به صورت دستی در دو نوبت انجام گرفت.
برداشت نهایی با رعایت حاشیه از خط مربوط به عملکرد نهایی به میزان دو مترمربع برداشت شد و سپس دانه از غلاف جدا و عملکرد دانه با رطوبت %14 محاسبه شد. ارتفاع گیاه: ارتفاع گیاه از سطح خاک در پایان دوره رشد گیاه،قبل از برداشت نهایی اندازه گیری شد.برای تعیین ارتفاع بوته از سطح خاک از هر پلات سه بوته بصورت تصادفی انتخاب و با متر از پائین ساقه تا انتهای ساقه اندازه گیری به عمل آمد. تعداد شاخه فرعی در بوته : تعداد شاخه فرعی سه بوته را شمارش کرده و میانگین آنها به عنوان تعداد شاخه فرعی ثبت گردید.
عملکرد دانه: برای تعیین عملکرد دانه، مساحتی معادل دو و نیم متر مربع از خط عملکرد را در نظر گرفته و با حذف حاشیه ها و پس از جداسازی غلاف ها و جدا نمودن دانه ها ، عملکرد دانه با رطوبت %14 در واحد سطح تعیین گردید. درصد روغن: نمونه ای از دانه های هر تیمار به آزمایشگاه انتقال و درصد روغن با دستگاه سوکسله تعیین شد. عملکرد روغن: عملکرد روغن از درصد روغن ضربدر عملکرد دانه بدست آمد. درصد پروتئین: درصد پروتئین نیز در آزمایشگاه با دستگاه کجدال تعیین شد. عملکرد پروتئین : عملکرد پروتئین از درصد پروتئین ضربدر عملکرد دانه بدست آمد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار MSTATC انجام گرفت. برای مقایسه میانگین داده ها از آزمون دانکن و برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.
نتایج
ارتفاع بوته: نتایج تجزیه واریانس نشان داد تیمارهای رقم بر صفت ارتفاع بوته در سطح احتمال پنج درصد و سولفات بور بر این صفت در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند ولی برهمکنش رقم و سولفات بور بر این صفت تاثیر معنی داری نشان نداد - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین نشان داد در ارقام بیشترین ارتفاع بوته با 119 سانتیمتر به ارقام H308 و Jerry و کمترین با 111 سانتیمتر به رقم Jerome متعلق بودند - جدول . - 2 همچنین در تیمارهای سولفات بور بیشترین ارتفاع بوته با 123 و 122 سانتیمتر به ترتیب به تیمارهای 6 و 4 لیتر در هکتار سولفات بور و کمترین با 109 سانتیمتر به شاهد بدون سولفات بور متعلق بودند
همانطور که ملاحظه شد ارتفاع گیاه علاوه بر اینکه یک خصوصیت ژنتیکی است تحت تاثیر عوامل محیطی مانند نور، درجه حرارت و عوامل مدیریتی که براثر اعمال سولفات بور در مزرعه بوجود آمد، قرار گرفت. با توجه به نتایج آزمایشات چنین نتیجه گیری می شود که بین ارقام کلزا از لحاظ ارتفاع بوته، اختلاف وجود دارد ضمن اینکه این اختلاف بسته به اقلیم هر منطقه متغییر می باشد و با تغییر مواد تغذیه ای این تغییرات بیشتر مشخص می شوند.
