بخشی از مقاله
چکیده
تاریخ هنر و میراث فرهنگی ایران، سرشار از آثار هنری همچون قلابدوزی روی ماهوت می باشد. یکی از زیباترین و با ارزشترین اثر به یادگار مانده از این هنر شیروانی پوش ضریح مطهر امام رضا علیه السلام است که حفاظت و مرمت چنین اثری امری مهم و ضروری می باشد. این اثر ارزشمند از یک سو بدلیل قداست ضریح امام رضا علیه السلام از ارزشهای تاریخی، فرهنگی و زیبا شناختی والایی برخودار است و از سوی دیگر بدلیل عوامل متعددی دچار آسیبهای زیادی شده است.
لذا حفاظت و مرمت چنین اثری امری ضروری و مهم بشمار می رود. هدف از انجام این پژوهش، بررسی فنی، آسیب شناسی، مرمت و ارائه روش حفاظتی از این اثر می باشد. این پژوهش در چندین مرحله شامل فن شناسی و آسیب شناسی اثر، انجام آزمایشات آزمایشگاهی مورد نیاز و در نهایت انجام عملیات مرمتی و ارائه روشهای حفاظتی جهت نگهداری این اثر انجام شده است.
براساس مطالعات انجام گرفته و با توجه به مبانی مرمت و اصول حفاظتی آثار تاریخی شیوه استحکام بخشی با لایه چسب و رفو، تارو پود کشی، بافت ریشه و مرمت و بازسازی تزینات برگزیده شد که با بهره گیری از آن بهترین نتایج بدست آمد. آن گونه که روی ظاهر اثر، تاثیر نامطلوب نداشت و اثر جهت نگهداری در خزانه و یا نمایش در موزه آماده گردید.
مقدمه
بافته ها در طول تاریخ کاربردهای متعددی داشته اند. پارچه ها به دلیل ماهیت آلی خود، به شدت در معرض آسیب دیدگی قرار دارند و تحت تاثیر عوامل متعددی چون باکتری ها، قارچ ها، مواد شیمیایی مختلف، رطوبت و تابش خورشید دچار فساد و پوسیدگی می گردند و بسته به قرار گرفتن در نوع اقلیم منطقه و عوامل فیزیکی و شیمیایی درونی و محیطی، ساختارشان تضعیف می گردد . - Bisht1982 Abdel-Kareem 2002 - شیروانی پوش عبارت است از پارچه ای که بالای ضریح قسمت شیروانی پهن می گردد - شکل . - 1
ضریح امام رضا علیه اسلام یکی از مهمترین کانونهای مورد توجه شیعیان می باشد همین امر سبب شده است که مطالعه، مرمت و نگهداری از شیروانی پوش ضریح امام رضا علیه اسلام از اهمیت ویژه ای برخودار باشد. از سوی دیگر این اثر ارزشمند دارای تزئینات زیبایی می باشد که بررسی آنها حائز اهمیت است. روش تحقیق در این پژوهش بهره گیری از سه روش مطالعاتی کتابخانه ای مشاهده ای و در نهایت مرمت و حفاظت این اثر با ارزش با بهترین شیوه می باشد. در این بررسی نخست درباره پیشینه ویژیگی های منسوجات و قلابدوزی ها مطالعاتی انجام شد. پس از آن شناسایی الیاف وآسیب ها صورت گرفت و در نهایت اثر مورد نظر به بهترین شیوه مرمت و حفاظت گردید.
پارچه ماهوت: پارچه پشمی پرزدار، که از طریق روشی مشابه نمد مالی تهیه می شود. قلابدوزی: قلابدوزی یکی از دوختهای غنی و زیبای ایرانی است که سابقه طولانی داشته و سابقه آن به دوره باستان می رسد. حفاریهای لولان در منتهی الیه شرق ایران پرده از ابهامی که در رواج کامل این هنر در ایران داشته بر می دارد. این هنر مانند سایر هنرها در دوره سلجوقی مورد توجه خاص قرار گرفت و هنرمندان رشت و اصفهان و مشهد توانستند نمونه های بسیاری از خود به یادگار گذارند.
در دوره صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه این هنر به بالاترین درجه شکوفایی خود رسید و هنرمندان این رشته به خلق آثار متعددی از خود پرداختند که هر کدام چشم بیننده ای را به حیرت وا می دارند. این دوره ها به پرکاری معروف می باشد به این صورت که سوزندوزان موضوعات مختلف اجتماعی و سیاسی و فرهنگ عامه دینی و اقتصادی را پس از طراحی و نقش پردازی شروع به قلابدوزی می نمودند.
قلابدوزی به سه دسته تقسیم می شود: قلابدوزی ساده، برجسته و معرق که نوع سوم آن زیباتر و پر کاربردتر از بقیه بوده و هنرمند قطعات ماهوت رنگی را بر زمینه کار - مثلا گلبرگها، برگها - نشانده و به کمک قلاب، دور آن را به پارچه اصلی قلابدوزی و متصل می کند. پارچه مصرفی در این نوع رودوزی را با پارچه پنبه ای ریز بافت به رنگ سفید شکری تشکیل می دهد و نخ مصرفی آن بیشتر به رنگهای سبز، بژ، صورتی، خاکستری، گلبهی، قرمز، زرد، قهوه ای، زرشکی، آبی و... می باشد و گاهی برای تکمیل آن از نخ گلابتون و نخ نقده نیز استفاده به عمل می آید - یاوری . - 1392
