بخشی از مقاله
مهندسی و مدیریت ارزش ابزاری مناسب برای افزایش شاخص ارزش در خطوط انتقال لوله
خلاصه
مدیریت و مهندسی ارزش تکنیکی مدیریتی است که کارایی آن در عمل به اثبات رسیده است. این تکنیک به عنوان روشی برای تصمیمسازی مطرح است که ابزار مناسبی برای تصمیم گیری مدیران در استفاده از خرد جمعی متخصصان و ذیربطان میباشد. این روش دو کارکرد مهم "حل مسأله" و "افزایش شاخص ارزش" را شامل میشود. مهندسی ارزش در تعادل بین هزینه، کیفیت، ایمنی و کارایی مفهوم پیدا میکند و در محصولات، پروژه، خدمات و برنامهریزیها کاربرد دارد و در مواردی که هزینههای بالا، تکرار پذیری و ریسک بالا وجود دارد بیشتر استفاده میشود. پایههای مهندسی ارزش شامل کارگروهی، خلاقیت، کارکرد گرایی و تفکر سیستمی است. اهمیت این روش در توجه به طول عمر پروژهها و محصولات میباشد، از اینرو با مشارکت بهرهبرداران، ذینفعان، مدیران و کارشناسان، ارزشهای محصول با پروژه را افزایش میدهد. بنابراین علاوه بر در نظر گرفتن مسائل فنی و اقتصادی، اثر بخشی بیشتر پروژه را با در نظر گرفتن تعاملات بیشتر با محیط پیرامونی با مشارکت بهرهبرداران و استفاده از خلاقیت آنها در توجه به کارکردهای اصلی پروژه یا محصول را در نظر دارد. در این مقاله به نقش مهندسی و مدیریت ارزش در خطوط انتقال در جهت افزایش بهرهوری نهایی طرحهای خطوط انتقال آب پرداخته میشود.
کلمات کلیدی: مهندسی ارزش، تحلیل کارکرد، انتقال آب، شاخص ارزش، هزینه طول عمر
.1 مقدمه
از سال 1947 کاربرد روششناسی ارزش به طور وسیعی گسترش یافته است. هرگاه بهبودی در اجرا و هزینه مدنظر باشد، روششناسی ارزش میتواند به کار برده شود. این بهبود میتواند از دید مالی و یا بر اساس سایر فاکتورهای اساسی مانند سودآوری، کیفیت، زمان، نیرو، اثر محیطی و قابلیت دوام اندازهگیری شود. روشناسیش ارزش تقریباً در تمام زمینههای مختلف فعالیت های بشر میتواند به کار برده شود.
روششناسی ارزش در طیف وسیعی از فعالیتهای سختافزاری (همچون ساختمانسازی و یا سایر پروژههای زیربنایی) و نرمافزاری (مانند تولید و فرآیندهای ساخت، بهداشت، حفظ و نگهداری محیطزیست، برنامهریزی سیستم و ساختار سازمانی) کاربرد دارد. روششناسی ارزش اسامی دیگری همچون تحلیل ارزش، مهندسی ارزش و مدیریت ارزش دارد. مطالعه مقدماتی خاص این پروژههای مدیریتی سعی دارد تا از تکنیک های استاندارد مهندسی صنایع مانند نمودار جریان، تحلیل بازده و تحلیل کار ارزش افزوده جهت جمعآوری اطلاعات ضروری استفاده نماید. از آنجا که طرحهای آبرسانی هزینههای اولیه و ثانویه (بهرهبرداری) قابل ملاحظهای را در بر میگیرند و همچنین با توجه به تکرارپذیر بودن چنین طرح هایی به کارگیری مهندسی ارزش میتواند کمک شایانی در افزایش و بهبود کیفیت، کارایی و سایر فاکتورهای مورد نظر در یک پروژه و علاوه بر آن موجب کاهش هزینههای طول عمر یک طرح آبرسانی گردد.
.2 روششناسی ارزش
روششناسی ارزش شیوهای نظامیافته است که در آن با سازماندهی گروههای میان رشتهای، جوانب مختلف کارکردها و هزینهها در تمام طول عمر طرح مورد بررسی قرار میگیرد و تلاش میشود تا با شناسایی و حذف هزینههای غیرضروری، کوتاهکردن زمان اجرا و یا بهبود کارکردهای قابل دستیابی از اجرای طرح، در نهایت مجموعه دستاوردهای حاصله نسبت به هزینه صرف شده افزایش یابد. این توضیح لازم است که بررسیهای مهندسی ارزش تنها به مرحله طراحی و ساخت طرح ها محدود نمیشود، بلکه میتواند در مراحل بهرهبرداری و نگهداری نیز مورد استفاده قرار گیرد و یا در مراحل ابتدایی طرح، حتی اهداف راهبردی طرح را نیز بازنگری و یا تکمیل کند.
طرحکاری متدولوژی ارزش ارائه شده توسط انجمن بینالمللی مهندسی ارزش آمریکا ، شامل سه دوره مهم از فعالیت ها است:
1 - پیشمطالعه
2 - مطالعه ارزش الف. فاز اطلاعات
ب. فاز تحلیل کارکرد پ. فاز خلاقیت ت. فاز ارزیابی ث. فاز توسعه ج- فاز ارائه
3 - پسمطالعه
3. مورد مطالعه: طرح آبرسانی به مشکینشهر
مشکینشهر در استان اردبیل و در فاصله 108 کیلومتری شمال شرقی شهر اردبیل واقع شده است. این شهر دارای دو رودخانه با نامهای خیاوچای و مشکینچای در نزدیکی خود میباشد ولی وجود حقآبههای کشاورزی مانع از استفاده آببهنگام جهت مصارف آب شرب در فصول کشاورزی میگردد.
گزینه پیشنهادی طرح پایه برای تامین آب شرب مشکینشهر، انتقال آب از سد سبلان با طول خط 37/2 کیلومترمربع و اختلاف هد استاتیک 460 انتخاب گردیده بود. جنس لولههای پیشنهادی از نوع فولادی با قطر اسمی 600 میلیمتر و سه مرحله ایستگاه پمپاژ مشابه یکدیگر در نظر گرفته شده بود. فاصله و اختلاف ارتفاع استاتیکی زیاد خط انتقال از سد سبلان تا تصفیهخانه آب که به باعث هزینه بالای اجرا و بهرهبرداری خط میشد و همچنین کیفیت نامناسب آب سد سبلان در آینده از مشکلات طرح پایه محسوب میگردید.
.4 فرآیند مطالعات مهندسی ارزش
مطابق برنامه کاری مهندسی ارزش، در مرحله پیشمطالعه (به عنوان یکی از سه مرحله اصلی مطالعات)، اقدامات و فعالیت هایی صورت میگیرد که شرایط مناسب و لازم را برای برگزاری کارگاه اصلی فراهم سازد. اقدامات انجام شده در مرحله پیشکارگاه عبارت از (1 شناسایی نیاز و خواستههای کارفرما، (2 گردآوری اطلاعات طرح، (3 تعیین مبانی مطالعه اعم از اهداف، محدوده مطالعه، مدل هزینه و معیارهای ارزیابی و (4 تعیین تیم مطالعه و برنامهریزی کارگاه مهندسی ارزش میباشند.
هدف مطالعات مهندسی ارزش حل مساله و افزایش شاخص ارزش آبرسانی انتخاب گردید. یکی از مسائل تصمیم سازی مدیران، چگونگی انتخاب کردن یک گزینه از میان چندین گزینه موجود است که باید با توجه به معیارهایی که برای انتخاب مطرح است این کار صورت پذیرد. جهت سهولت در تصمیمسازی در دهه 1970 تکنیک فرآیند تحلیل سلسه مراتبی توسط توماس ال ساعتی برای حل چنین مساله ای طراحی شد.
در واقع این تکنیک به ساختار فکری تصمیمگیران کمک میکند و میتواند در سازماندهی مسأله با روشی ساده که به راحتی قابل تحلیل است، به طور شایانی کمک نماید. مهمترین مزیت این تکنیک این است که نظرات شهودی را که در خصوص یک مساله خاص جمع¬آوری شده¬اند، با استفاده از تکنیکهای خاص خود، تبدیل به اعداد قابل ارزیابی می¬کند.
اصول چهارگانه تکنیک AHP ساعتی عبارتند از: اصل .1 شرط معکوسی (Reciprocal Condition) به معنی اینکه اگرترجیح عنصر A بر عنصر B برابر n باشد ترجیح عنصر B بر عنصر A برابر خواهد بود . اصل .2 همگنی (Homogeneity) به این معنی که عنصر A با عنصر B باید همگن و قابل قیاس باشند . به بیان دیگر برتری عنصر A بر عنصر B نمی تواند بی نهایت یا صفر باشد. اصل .3 وابستگی (Dependency) به این منظور که هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود می تواند وابسته باشد و به صورت خطی این وابستگی تا بالاترین سطح می تواند ادامه داشته باشد. اصل .4 انتظارات (Expectation) به این معنی که هر گاه تغییر در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد، پروسه ارزیابی باید مجددا انجام گیرد.
ساعتی جهت ارزیابی اهمیت نسبی معیارها جدول 1 را پیشنهاد داده است.
جدول -1 مقیاس ساعتی برای اهمیت های نسبی
شدت اهمیت تعریف تفسیر
نسبی
1 اهمیت برابر دو معیار سهم برابر برای هدف دارند
3 کم اهمیت یکی کمی بیشتر از دیگری
5 پراهمیت یکی قوی تر از دیگری
7 بسیار پر اهمیت یکی قویتر از دیگری و غلبهاش را در عمل نشان داده است.
9 فوق العاده پر اهمیت مطابق شواهد به طور قطع بسیار بیشتر از دیگری اهمیت دارد
2و4و6و8 مقادیر بینابینی زمانیکه بین دو مقدار قضاوت سخت باشد.
در نظرات شفاهی که برای شاخص های کیفی به کار میروند، یک نکته را باید در نظر بگیریم. اگر اهمیت عنصر i بر j برابر n باشد، اهمیت j بر i برابر عنصر n است، لذا کافی است در ماتریس مذکور تنها مقادیر بالای قطر اصلی را پر کنیم. مقادیر زیر قطر اصلی معکوس مقادیر بالای قطر خواهد بود .
(1)× 1 aij
a ji
بر این اساس 8 معیار ارزیابی مورد توافق تیم مهندسی ارزش قرار گرفت و با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی، درصد اهمیت هر یک از این معیارها محاسبه شد. نتایج حاصل از تحلیل سلسله مراتبی در شکل 1 ارایه شده است.
شکل – 1 معیارهای ارزیابی و درصد اهمیت هر یک
