بخشی از مقاله
چکیده
تعیین مکان های مناسب برای استقرار اسکان موقت پس از وقوع بحران هایی نظیر زلزله، یکی از راهکارهای کوتاه مدتی است که به منظور مدیریت بحران انجام میگیرد. ضرورت مکانیابی مناسب برای احداث اردوگاه های اسکان موقت در برابر این پدیده، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامهریزی شهری و برنامهریزی کالبدی محسوب میشود. پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی بوده و بررسی در آن به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است.
فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - یکی از جدیدترین روشهای تصمیم گیری در این حوزه به حساب میآید، که امروزه کاربرد گسترده ای را در عرصه تحقیقات علمی به خود اختصاص داده است. مقاله حاضر که با هدف استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای و سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - در مکانیابی اسکان موقت پس از زلزله تدوین گردیده است؛ در ابتدا به معرفی این روش و مراحل تحقیق آن پرداخته و سپس با معرفی هر یک از معیار های اثرگزار به کاربرد این مدل در شهرستان بابلسر اشاره میکند.
پس از تهیه لایه ها و وزن دهی مربوط به هر یک از معیارها، با تلفیق لایه ها، مکان های مناسب جهت اسکان موقت مشخص میگردد. در این مقاله، نتایج حاصل از تحلیل ها بیانگر آن است که در مجموع 0/48 درصد مناطق شهرستان بابلسر، مناطقی کاملا نامناسب برای اسکان موقت بوده و تنها 0/062 درصد 2463215 - متر مکعب - از مناطق این شهرستان، مکان هایی کاملا مناسب در زمینه تخصیص اسکان موقت میباشد.
-1 مقدمه
یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان و از جمله ایران، بدلیل شهرنشینی و افزایش جمعیت و افزایش بارگذاریهای محیطی و اقتصادی بر بستر آنها با آن دست به گریبان هستند، موضوع حوادث طبیعی و یکی از مهمترین آنها زلزله است . کشور ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی کمربند زلزله آلپ هیمالیا، هر سال با معضل زلزله روبرو بوده و در معرض آسیب جدی قرار دارد، از جمله میتوان به زلزلههای تاریخی بوئین زهرا، منجیل و رودبار، بم و سروان اشاره کرد. بنابراین بلایای طبیعی هر چند سال یکبار کشورمان را با بحران روبرو میکنند.
سرزمین ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و زمینشناسی، از جمله ده کشور حادثه-خیز دنیا محسوب میشود و همواره به دلیل بروز سوانحی چون سیل، زلزله و آتشسوزی، خشکسالی و ... خسارات جانی و مالی قابل توجهی به کشور وارد آمده است - بیرودیان، . - 1385 زلزله به عنوان پدیدهای تکرارپذیر در طول تاریخ وجود داشته و در آینده نیز وجود خواهد داشت، وقوع چنین حادثهای در بیشتر موارد تأثیرات ویران کنندهای به سکونتگاه-های انسانی برجا گذاشته و تلفات سنگینی بر ساکنان آنها تحمیل کرده است.
شهرها نیز به عنوان یک مکان تجمع برای جمعیت انسانی از وقوع این بلایا طبیعی مستثنی نمیباشند و چگونگی طراحی و مصالح بکار رفته در بناها و ساختمانها نیز در میزان خسارات و تلفات مؤثر میباشند - قنواتی و همکاران، . - 1388 در ایران و در سالهای اخیر، به خصوص بعد از وقوع زلزله-های رودبار و بم، فعالیتهای قابل توجهی در ابعاد مختلف مدیریت بحران، زلزله و کاهش آسیبهای آن صورت گرفته است.
با این وجود، در طرحهای شهری، عدم توجه جدی به موضوع مدیریت بحران و آسیبپذیری شهرها در مقابل زلزله امری مشهود به نظر میرسد - منزوی، 1389 و عزیزی و همکاران، . - 1387 با توجه به اینکه برنامههای مدیریت بحران و کاهش آسیبپذیری شهری در سطح شهرها و حتی وسیعتر صورت میگیرد، دارای دقت کمتر و قدرت عملیاتی پایین میباشند که با در نظر گرفتن این برنامهها در سطح محلات میتوان با شناسایی دقیقتر نقاط آسیبپذیر و تدوین برنامه-های بهتر در رابطه با مدیریت در قبل، حین و بعد از زلزله و بخصوص نحوه کاهش آسیبپذیری در قبل از بحران در سطح محلات و همچنین شناسایی مکانهای مناسب برای افراد، از بروز خسارات بیشتر جلوگیری کرد.
شهر بابلسر به دلیل تمرکز جمعیت، سرمایههای توریستی و اقتصادی و اهمیت این شهر به سبب قرارگیری در یک پهنه خطر زا از سوی دیگر، ضرورت و اهمیت مطالعه و برنامهریزی دقیقی برای کاهش آسیبهای انسانی و اجتماعی ناشی از حوادث را طلب میکند. از این رو تحقیق حاضر با در نظر گرفتن مراحل چندگانه مدیریت بحران در یک شهر حادثه دیده، از جمله پیشبین ی و پیشگیری، آمادگی و مقابله، بازسازی و بازتوانی، سعی در پرداختن به مسئله مکانیابی فضاهای مناسب جهت احداث اردوگاههای اسکان موقت دارد.
-2 محدوده و قلمرو پژوهش
شهر بابلسر در مصب رودخانه بابلرود در کرانه جنوبی دریای خزر و در مختصات جغرافیایی 52 درجه و 37 دقیقه و 50 ثانیه الی 52 درجه و 40 دقیقه و 50 ثانیه طول شرقی و 36 درجه و 40 دقیقه و 15 ثانیه الی 36 درجه و 43 دقیقه عرض شمالی استقرار دارد - نوایی، . - 1381 این شهر در شمال استان مازندران قرار گرفته و بر اساس بررسیهای انجام شده بر سطح رسوبات و ماسههای ساحلی و آبرفتهای دلتایی رودخانه بابلرود استقرار یافته و از لحاظ ساختمان زمینشناسی در زون زمین ساختی گرگان - رشت واقع شده است.
بلندترین نقطه شهر 4 تا 15 متر از سطح دریای خزر ارتفاع دارد و با توجه به آن که آب دریای خزر 28 متر پایینتر از سطح دریای آزاد است، سطح شهر بابلسر 18 تا 24 متر پایین تر از سطح دریاهای آزاد قرار دارد - سازمان مسکن و مهر، . - 1385 همچنین، تفکیک اراضی شهرستان بابلسر در شکل - 1 - نشان داده شده است. شهرستان بابلسر با وسعت 345/7 کیلومتر مربع معادل 1/4 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است.
با توجه به تقسیمات قبلی - قبل از سال - 1386 جمعیت این شهرستان طبق آخرین سرشماری یعنی سرشماری سال 1385، 175302 نفر بوده است. 87680 نفر از کل جمعیت را مردان و 87622 نفر را زنان به خود اختصاص داده اند که نسبت جنسی این شهرستان 100 مرد در مقابل 100 زن است - آقا میری، . - 1386 جمعیت خود شهر بابلسر بر اساس آخرین سرشماری 135191 - 1395 - نفر بوده است.
-3 مواد و روش ها
روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی خواهد بود. جامعه آماری در این پژوهش شهرستان بابلسر و متغیرهای مورد مطالعه کلیه معیارهای موثر در امر مکان یابی اسکان موقت با توجه به وضعیت محدوده مورد مطالعه است که به تفصیل در ادامه بدان پرداخته خواهد شد. علاوه بر این به منظور تعیین میزان اهمیت معیارهای موثر در امر مکان یابی از جامعه آماری در برگیرنده متخصصان این حوزه و آشنا با شهرستان بابلسر از طریق توزیع پرسشنامه بین آنها بهره گرفته شده است.
-1-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها
فرآیند پژوهش در این مقاله مبتنی بر یک نظام 4 سطحی است. از این رو، ابتدا با تعریف مسئله، معیارهای موثر معرفی شده، سپس با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای - به عنوان یکی از مهمترین تکنیک های - 1MCDM میزان ضرایب اهمیت معیارها مشخص گردیده است.
