بخشی از مقاله
چکیده
یکی از ویژگی هاي بارز اقلیم ایران کمی بارش و نوسانات شدید آن در مقیاس هاي زمانی روزانه، فصلی و سالانه می باشد. هر خشکسالی داراي 4 ویژگی عمده می باشد که عبارتند از : دوره تداوم، شدت، فراوانی و گستره. هدف اصلی این مطالعه، بررسی ارزیابی و پهنه بندي خصوصیات خشکسالی استان لرستان می باشد.
در این مطالعه از شاخص بارش استاندارد - SPI - بعنوان شاخص منتخب خشکسالی، جهت بررسی ویژگی هاي خشکسالی در 12 ایستگاه واقع در داخل و خارج استان با طول دوره آماري مشترك 29 ساله در سه مقیاس زمانی 3 ، 6 و 12 ماهه استفاده گردید. ویژگی هاي خشکسالی شامل تداوم، شدت در هر مقیاس استخراج و نقشه هاي گستره خشکسالی هاي در محیط ArcView با روش میان یابی IDW بعلت داشتن حداقل RMS و با اندازه سلول بهینه 200 ×200 متر مربع، ترسیم گردید. کمترین مقدار SPI مشاهده شده در منطقه مربوط به ایستگاه بابازید با مقدار -3/07 در مقیاس 12 ماهه می باشد. همچنین طولانی ترین تداوم و گستره هاي داراي خشکسالی در هر سال نیز مشخص شدند.
.1 مقدمه
خشکسالی را می توان به عنوان پدیده اي معرفی کرد که علاوه بر برجاي گذاشتن خسارات فراوان، خطر وقوع آن نیز در کلیه نقاط جهان وجود دارد. امکان جلوگیري از وقوع پدیده خشکسالی وجود ندارد اما می توان با انجام اقدامات موثر از اثرات این پدیده کاست. با توجه به وجود کمبود آب در ایران، ضرورت مدلسازي خطر خشکسالی با توجه به شرایط اقلیمی و محیطی کشور امري ضروري و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. از میان دو پدیده حدي سیل و خشکسالی، پایش خشکسالی به اندازه سیل توسعه و تکامل نیافته است و تحلیلهاي خشکسالی اغلب به صورت توصیفی ارائه می گردد .[6]
ایران را می توان از نقطه نظر اقلیمی کشوري متفاوت دانست به طوري که اختلافات اقلیمی در نواحی مختلف بسیار متفاوت و آشکار می باشد. کمی بارندگی و نوسانات شدید آن، سبب عدم اطمینان کافی جهت دریافت حداقل بارش مورد نیاز جهت مصارف کشاورزي، تأمین جریان هاي سطحی و تغذیه آبهاي زیرزمینی و مصارف انسانی می شود. علاوه بر روندي افزایشی از نظر تقاضا براي آب به سبب فعالیتهاي صنعتی و کشاورزي و شرب، تغییرات اقلیمی مثل کاهش بارندگی که منجر به وقوع خشکسالی ها می شود، در منابع آبی تأثیر منفی داشته و کشاورزي را تحت تأثیر قرار می دهد 2]،.[8
طی سالیان گذشته استان لرستان خشکسالی و کمبود شدید بارندگی را تجربه کرده است. این کمبودها در مناطق نسبتا پرآب نیز مشهود بوده و در چند سال اخیر بخش هاي مختلف استان به ویژه بخش کشاورزي و منابع طبیعی را تهدید نموده است. علاوه بر کمبود بارش، توزیع نامناسب فصلی بارندگی موجب تشدید اثرات زیان بار خشکسالی شده، به طوري که توزیع نامناسب فصلی بارش از جمله خصوصیاتی می باشد که ریسک پذیري زراعت را افزایش داده و همواره کشت محصول زراعی را تهدید می کند.
بعلت وقوع خشکسالی هاي متعدد در سالهاي اخیر، مطالعات در این زمینه افزایش یافته و محققان براي پایش خشکسالی از متدهاي مختلفی استفاده کرده اند. در این میان، شاخص خشکسالی بارش استاندارد - SPI - یکی از شاخصهاي تقریبا جدید در این زمینه می باشد که موارد استفاده متعددي از آن در کشورهاي مختلف خصوصا ایالت متحده آمریکا دیده شده است. این شاخص، قابل استفاده در مقیاسهاي متعدد زمانی- کوتاه مدت - براي اهداف کشاورزي - و بلند مدت - براي اهداف هیدرولوژي - و مکانی، در سطح خرد و کلان می باشد واز سوي دیگر نتایج حاصله از آن، مناسب بودن شاخص را از نظر تشخیص زمان شروع خشکسالی، پایش و پیش بینی آن به اثبات رسانده است.
براي ثبت شروع شرایط خشکسالی و شدت آن در ایالت ورمینت آمریکا، نساجی زواره و صانعی - 1380 - براي پیش بینی دوره هاي خشکسالی با مقیاسهاي زمانی مختلف در اصفهان استفاده کردند. جیم ویلیامز4 در مطالعه اي که تحت عنوان مدیریت ریسک خشکسالی در آفریقاي جنوبی انجام داد، بیان نمود که افزایش میزان درآمدهاي اقتصادي و کاهش میزان خطرات اجتماعی به کمک مدیریت ریسک خشکسالی از طریق افزایش تحقیقات در زمینه پیش بینی و به روز رسانی نتایج امکان پذیر است .[9]
خلیلی و بذرافشان - - 1385 دوره بازگشت و ریسک تداوم خشکسالی در ایستگاه هاي قدیمی ایران را با فرض استقلال و ایستایی سري هاي زمانی بارندگی سالانه را مورد بررسی و ریسک خشکسالی را بازاي 50 درصد احتمال وقوع خشکسالی مشخص نمودند .[1] هدف از این مطالعه، بررسی کمی شدت، مدت و گستره خشکسالی هاي شدید استان لرستان در طی یک دوره آماري 29 ساله می باشد.
به منظور بررسی خشکسالی ها در این استان تعداد 12 ایستگاه در داخل و خارج استان با طول دوره آماري مشترك 29 ساله انتخاب و به کمک شاخص SPI شدتهاي خشکسالی و ترسالی در مقیاس هاي زمانی 3، 6 و 12 ماهه محاسبه گردید. نتایج حاصله به صورت جداول شدت و مدت خشکسالی و نقشه هاي گستره شدیدترین خشکسالی ها تهیه شد.
.2 مواد و روشها
1,2. معرفی منطقه مورد مطالعه
استان لرستان با مساحتی برابر 28157 کیلومتر مربع در غرب کشور ایران واقع شده است. این استان بین مرزهاي 32 درجه و 37 دقیقه تا 34 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 46 درجه و 51 دقیقه تا 50 درجه و 30 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع می باشد. میانگین بارش استان 496 میلیمتر در سال برآورد شده است. از مجموع سطوح زیر کشت زراعی سالانه بیش از 68 درصد به صورت کشت دیم و کمتر از 32 درصد به صورت کشت آبی می باشد.
2,2. سالهاي آماري و مشخصات ایستگاه ها
12 ایستگاه با طول دوره آماري مشترك 29 ساله انتخاب گردید که مشخصات ایستگاه هاي مورد مطالعه در جدول شماره 1 و موقعیت ایستگاه هاي استان در شکل شماره 1 نشان داده شده است.
