بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به وقوع آتشسوزیهای مکرر در جنگلهای منطقه نکا-ظالمرود و اهمیت نقش فاکتورهای مختلف در وقوع این آتشسوزیها، این تحقیق به منظور بررسی نقش جادههای جنگلی در آتشسوزی جنگلها به کمک سیستم اطلاعات مکانی انجام گرفت. بدین منظور ابتدا نقشه آتشسوزیهای گذشته در جنگلهای بخش سه نکا-ظالمرود از شرکت نکاچوب تهیه و رقومی شد.
همچنین جادههای جنگلی با استفاده از اطلاعات موجود در شرکت سهامی نکاچوب و عملیات میدانی شناسایی شده و نقشه آنها تهیه شد. سپس در اطراف جادهها بافر با شعاع 200 متری زده شد و نقشه بافر آنها بر اساس هدف تحقیق طبقهبندی گردید. سپس نقشه بافر جادههای جنگلی و آتشسوزیهای واقعی در جنگلهای بخش سه نکا -ظالمرود در نرم افزار Arc GIS 10 رویهمگذاری شد تا میزان همپوشانی طبقات پرخطر نقشه جادههای جنگلی با محدوده آتشسوزیهای گذشته مشخص شود. نتایج نشان داد میزان همبستگی آتشسوزیهای گذشته با طبقات پرخطر نقشه جادههای جنگلی برابر با 0.7 میباشد. لذا جادههای جنگلی نقش مهمی در آتشسوزیهای جنگلهای منطقه داشته است.
-1 مقدمه
امروزه آتشسوزی در جنگلهای ایران به یک فاجعه عظیم تبدیل شده است براساس آمارهای منتشر شده از طرف سازمان جنگلها و مراتع کشور سالانه صدها مورد آتشسوزی در جنگلهای مناطق مختلف ایران رخ میدهد. طی سالهای اخیر طبق گزارش کارشناسان جنگل در ادارهی کل منابع طبیعی ساری، آتشسوزی در جنگلهای شمال ایران افزایش روزافزونی یافته است و در واقع یکی از مهمترین بحرانها در این جنگلها محسوب میشود .[1] علل وقوع این آتش-سوزیهای متعدد و مربوط به عوامل مصنوعی - انسانی - و تا حدی عوامل طبیعی است.
بسیاری از آتشسوزیهای جنگلی منشأ انسانی دارند. بر اساس گزارشات حاصله عامل بیش از %90 آتشسوزیها در ایالات متحده ناشی از عوامل انسانی است .[3, 5, 6, 11] همچنین عامل %90 آتشسوزیها در سیبری [12] و %97 آنها در مکزیک [10] نیز عوامل انسانی بیان شده است. مهمترین فاکتورهای انسانیای که باعث وقوع آتشسوزی در جنگل میشوند، تراکم جادهها، محوطههای کمپ، زمینهای کشاورزی و سکونتگاهها داخل جنگل هستند. بسیاری از آتش-سوزیها به عنوان ابزاری برای پاک کردن زمینها برای کشاورزی یا جنگلکاری ایجاد میشوند .[9] در این زمینه مطالعات مختلفی در مناطق مختلف دنیا انجام شده است.
Stolle و همکاران [9] - 2003 - ارتباط آتشسوزیهای جنگلی با کاربری اراضی در استان جامبی سوماترای اندونزی را بررسی کردند. ضمن تهیه نقشه کاربری اراضی، موقعیت آتش سوزی های جنگلی از 1992 تا 1993 نیز با استفاده از دادههای ماهواره NOAA شناسایی شد. نتایج آنالیز آمار مکانی نشان داد که وقوع آتشسوزی در استان جامبی در این سالها هم ناشی از شرایط استعدادپذیری - به طور عمده اقلیم، ارتفاع و غیره - و هم ناشی از عوامل انسانی - قابلیت دسترسی، کاربریهای ویژه و غیره - است. همچنین قابلیت دسترسی - جادهها - عامل مهمی در آتشسوزی جنگلها هستند.
Lozano و همکاران [8] - 2008 - مدلی را برای امکان وقوع آتشسوزی در مناطق مدیترانهای با استفاده از داده-های ماهوارهای و رگرسیون درختی ارائه دادند. مدل امکان وقوع آتشسوزی دربردارنده مشخصات توپوگرافی، قابلیت دسترسی، نوع پوشش و تاریخچه آتشسوزی بود. نتایج نشان داد که بر اساس مدلهای رگرسیون درختی وقوع آتش-سوزی با فاکتورهای محیطی از جمله جادههای جنگلی در مقیاسهای مکانی مختلف ارتباط قویای دارد.
Zumbrunnen و همکاران [13] - 2010 - نیز تأثیر اقلیم و عوامل انسانی را بر روی وقوع آتش سوزیهای جنگلی در دو منطقه مستعد آتش سوزی در سوییس در یک دوره 100 ساله بررسی کردند. نتایج نشان داد که اقلیم، وجود جادهها و احشام نقش مهمی را در وقوع آتش سوزی در دو منطقه ایفا میکنند. به علاوه رابطه غیرخطی بین وقوع آتشسوزی و عوامل انسان-ساز وجود دارد.
نتایج تحقیق دیگری در جنگلهای هندوستان با استفاده از پایگاه دادهها در سیستم اطلاعات مکانی نشان داد که پوشش گیاهی، شیب و فاصله از مناطق مسکونی و جادهها بیشترین اهمیت را در وقوع آتشسوزیهای جنگلهای منطقه داشتهاند
همچنین نتایج تحقیقی مشابه در جنگلهای گالیپولی ترکیه با استفاده از دادههای ماهوارهای و سیستم اطلاعات مکانی نشان داد که در مناطق با پوشش گیاهی خشک، شیب بالا، جهت جنوبی و نزدیک به جاده و مناطق مسکونی، پتانسیل خطر آتشسوزی بالا است
جنگلهای منطقه نکا-ظالمرود از جمله مناطقی است که در سالهای اخیر دچار آتشسوزیهای مکرر و مداومی شده است. بر اساس گزارش کارشناسان اداره کل منابع طبیعی مازندران بیشترین آتشسوزی در سالهای اخیر در جنگلهای نکا اتفاق افتاده است. بطوریکه در سال 1385 در اثر 7 فقره آتشسوزی 4.5 هکتار، در سال 1386 در اثر 5 فقره آتشسوزی 7.1 هکتار، در سال 1387 در اثر 8 فقره آتشسوزی 5 هکتار، در سال 1388 در اثر 6 فقره آتشسوزی 7.4 هکتار و در سال 1389 در اثر 53 فقره آتشسوزی 38 هکتار از جنگلهای نکا از بین رفتهاند
بنابراین دلایل متعددی برای مطالعه پدیده آتشسوزی، بررسی نقش فاکتورهای موثر در آتش سوزی و پیشبینی آتشسوزیهای آینده در این جنگلها وجود دارد که صرف نظر از ذکر تمام این دلایل، تأثیرات زیست محیطی، از بین رفتن جنگلها و پوشش گیاهی موجود، دارای اهمیت زیادی است. در این میان سیستم اطلاعات مکانی در مدیریت آتشسوزی جنگلها و بررسی تأثیر هر فاکتور محیطی و انسانی در وقوع آتشسوزیهای گذشته با استفاده از آنالیزهای مکانی نقش مهمی را ایفا امی-کند. لذا با توجه به قابلیتهای این سیستم و نظر به اهمیت عوامل انسانساز از جمله قابلیت دسترسی و جادههای جنگلی در وقوع آتشسوزیهای جنگلی در منطقه نکا-ظالمرود، این تحقیق در نظر دارد که نقش و تأثیر جادههای جنگلی را در وقوع آتشسوزی مکرر در جنگلهای نکا-ظالمرود مورد بررسی قرار دهد.
-2 مواد و روشها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
حدود این تحقیق بخش سه طرح جنگلداری نکا ظالمرود میباشد که در حوزه آبخیز شماره 77 و در جنوب شهرهای نکا-بهشهر در استان مازندران واقع شده است. بخش سه جزء مجتمع جنگلی نکا- ظالمرود و در حوضه رودخانه نکا به فاصله حدود 15 کیلومتری شهرستان نکا و در امتداد جاده نکا- بهشهر قرار دارد. بخش سه طرح جنگلداری نکا-ظالمرود با وسعت حدود 15307.2 هکتار در عرض شمالی 36 40 تا 36 30 و طول شرقی 53 26 تا 15 53 درجه واقع شده است.
از شرق به یال چاخانی در دامنه راست - شمال مهربان رود - و یال سوتر آباد روی دامنه چپ - جنوب مهربان رود - ، از غرب نیز به یال آبلو، از جنوب به یال زرندین- خرم چماز و از شمال نیز به جاده آسفالته نکا-بهشهر محدود میگردد
حداقل ارتفاع آن از سطح دریای آزاد حدود 90 متر و حداکثر ارتفاع آن 820 متر میباشد. جنگلهای این منطقه از نوع دانهزاد ناهمسال و آمیخته میباشد. بخش سه با توجه به اجرای طرح در سنوات گذشته 30 - سال - دارای 103/4 کیلومتر جاده جنگلی احداث شده، 27 کیلومتر جاده روستایی و 21 کیلومتر جاده آسفالته است. جادهها عمدتا جاده جنگلی درجه دو محسوب میشود. این بخش به هفت سری تقسیم شده است که طی سالهای گذشته سابقه حریقهای شدید و وسیع را داشتهاند
