بخشی از مقاله
چکیده: در روشهای متداول انتخاب تامین کنندگان، بررسی هزینه به عنوان مهمترین معیار برای انتخاب تامین کنندگان مد نظر بوده که این امر منجر می گردد که زنجیره تامین در معرض ریسک های گوناگونی قرار گیرد. حال آنکه زنجیره های تامین بیش از گذشته در معرض اختلالات و ریسک های طبیعی و همچنین سببی ساخت دست بشر قرار دارند. به علاوه، در حوزه ارزیابی ریسک تامین کنندگان، شرایط عدم قطعیت و ابهام که در ذات مسائل دنیای واقعی است، به ندرت مورد بررسی قرار گرفته است. اگر چه مجموعههای فازی نوع اول برای مشکل مطرح شده پیشنهاد گردیده، اما نواقص این رویکرد از کارایی آن کاسته است.
در این پژوهش ابتدا مجموعههای فازی نوع دوم ارائه میگردد و سپس این مجموعهها در یکی از مشهورترین رویکردهای تصمیمگیری چند معیاره برای حل مسئله انتخاب تامین کنندگان بر اساس ارزیابی ریسک، بکار گرفته میشود. وجه تمایز رویکرد ارائه شده در مقایسه با رویکردهای پیشین، کاربرد عملی و توانمندی آن در ارائه راه حل تحت شرایط عدم یا ناکافی بودن اطلاعات کیفی میباشد. یک مثال عددی برای نشان دادن کاربرد روش پیشنهادی ارائه گردیده است.
معرفی
زنجیره های تامین به یکی از عناصر اصلی اقتصاد جهانی تبدیل شدهاند. از اینرو میتوان اظهار نمود که رقابت اقتصادی بین کشورها در حقیقت رقابت بین سازمانها و شرکتهای بزرگ کشورها بوده و به تبع آن رقابت بین زنجیره های تامین شرکتها میباشد. با افزایش مباحثی هم چون جهانی شدن، بدون شک شرکتها در معرض ریسکها و یا خطرات متنوع تری قرار میگیرند.
هنگامی که یکپارچه سازی و ادغام در اجزای زنجیره تامین اتفاق میافتد، سازمانها مجبور به کاهش تعداد تامین کنندگان خود خواهند بود، از اینرو خطر ابتلا به مواد اولیه ناکافی برای پاسخگویی به نوسان تقاضا در آنها، افزایش مییابد - هو، سو و دی، . - 2010 در مرز یک زنجیره تامین، تامین کنندگان به عنوان عوامل کلیدی موفقیت ایفای نقش میکنند، چرا که انتخاب مناسب تامین کنندگان باعث کاهش هزینهها، افزایش سود، بهبود کیفیت محصولات و تضمین تحویل به موقع میگردد - لی و زابینسکی، . - 2011 بنابراین، مدیریت ریسک زنجیره تامین تبدیل به یکی از مباحث پر اهمیت گردیده و هدف آن توسعه رویکردهایی برای شناسایی، ارزیابی، تجزیه و تحلیل و درمان نواحی آسیب پذیر و در معرض خطر در زنجیره تامین میباشد.
از مهمترین اهداف یک زنجیره تامین میتوان به کاهش ریسک زنجیره تامین، کاهش هزینههای تولید، افزایش درآمد، بهبود خدمات به مشتری، تعیین سطح بهینه موجودی، رضایت مشتری و سودآوری اشاره نمود - بوران، گنس، کورت و اکای، . - 2009 بنابراین مسئله انتخاب تامین کنندگان با بشمار آوردن ارزیابی ریسک از آنجا که از اهداف زنجیره تامین میباشد، بسیار مهم و ضروری است.
مسئله انتخاب تامین کننده نه تنها به علت وجود معیارهای گوناگون دارای ابعاد مختلفی است، بلکه هنگامی که صحبت از ارزیابی ریسک آنها به میان میآید به دلیل وجود شرایط عدم قطعیت و ابهام، باعث پیچیدهتر شدن مسئله میگردد. شواهد حاکی از آن است که با شکست مواجه شدن قرارداد بیش از نیمی از خریداران و تامین کنندگان به این دلیل است که شرکتها نمیتوانند ریسک موجود در انتخاب تامین کنندگان خود را به درستی بررسی و برآورد نمایند - هال، . - 2003 حال موضوعی که در گام نخست برای موفقیت زنجیره تامین خود نمایی میکند که برخلاف اهمیت آن کمتر بدان پرداخته شده است، برآورد ریسک موجود در زنجیره بویژه ریسک انتخاب تامین کنندگان است.
از اینرو این مقاله میکوشد با در نظر گرفتن شرایط عدم قطعیت پیرامون مسئله و دیدگاههای مختلف خبرگان، یک روش تصمیم گیری گروهی چند معیاره بر اساس مجموعههای فازی نوع دوم برای مسئله انتخاب تامین کننده و ارزیابی ریسک آنها ارائه دهد. در ادامه این پژوهش، بخش دوم به مروری بر ادبیات پژوهش و تحقیقات پیشین میپردازد، در بخش سوم مجموعه های فازی نوع دوم معرفی میگردد، در بخش چهارم به توضیح روش تصمیم گیری گروهی چند معیاره بر اساس مجموعه های فازی پرداخته و گامهای حل مسئله ارائه میگردد، در بخش پنجم رویکرد ارائه شده در قالب یک مثال عددی حل میگردد و در نهایت در بخش ششم به نتیجه گیری و پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده ارائه میگردد.
پیشینه پژوهش
مدیریت ریسک زنجیره تامین یک فرایند ساختار یافته و هم افزا در سراسر زنجیره تامین میباشد که به دنبال کسب بهترین استراتژی، بهینه کردن فرایندها، استفاده از منابع انسانی، فناوری و دانش است. هدف مدیریت ریسک زنجیره تامین کنترل، پایش، ارزیابی ریسک، حراست از تداوم کسب و کار و بهینه کردن سودآوری است - سان، ماتسوی و یاین، . - 2012 از آنجا که مدیریت ریسک زنجیره تامین مبحث بسیار وسیعی است، محققین زیادی در تلاش برای دستهبندی ریسکهای زنجیره تامین بودهاند - تنگ، بلکهرست، اسچیبه و جانسون، 2008 ؛ پک، 2006؛ نایجر، روتارو و چوریلف ، 2009؛ جاتنر، 2005؛ نورمایا، - 2011، و سعی در بررسی عوامل مختلفی مانند ریسک عرضه، ریسک تامین کننده، ریسک سازمان، ریسک استراتژی عرضه و غیره داشتهاند.
با توجه به گستره وسیع این موضوع، پژوهش حاضر بطور خاص به بررسی ریسک تامین کنندگان در زنجیره تامین میپردازد. اگر چه ارزیابی ریسک تامین کنندگان از اهمیت ویژهای در زنجیره تامین برخوردار است، اما تحقیقات پیرامون ریسک عملیاتی تامین کنندگان بسیار محدود و اندک میباشد. هکسین و جیان - 2005 - ساختار شکست ریسک را برای شرکتهای مجازی ارائه دادند و روشی برای ارزیابی ریسک توسعه دادند، سپس روش ارزیابی ریسک پیشنهادی را برای مسئله انتخاب تامین کننده بکار گرفتند.
وو و السون - 2008 - سه رویکرد انتخاب فروشنده در زنجیره تامین را با در نظر گرفتن ریسک بررسی کردند: برنامه ریزی محدودیت تصادفی، تحلیل پوششی دادهها و برنامه ریزی چند هدفه. همچنین وو ، ژنگ، وو و السون - 2010 - در تحقیقی دیگر یک مدل برنامه ریزی چند هدفه ارائه دادند که معیارهای ریسک را در بر دارد. ژو، چن و لی - 2010 - یک مدل یکپارچه با استفاده از نقشه شناختی فازی و مجموعههای نَرم فازی برای مسئله انتخاب تامین کننده بر اساس ارزیابی ریسک ارائه دادند.
مدل ایشان به بررسی وابستگی و بازخورد میان معیارها پرداخته و عدم قطعیت پیرامون مسئله را درنظر میگیرد. شناسایی ریسک شامل فرایند کشف، تعریف و مستندسازی خطراتی است که ممکن است رخ دهند و بر عملکرد زنجیره تامین اثر بگذارند، خواه مثبت و خواه منفی. روشهای گوناگونی برای شناسایی ریسک در زنجیره تامین وجود دارد. برای شناسایی ریسک، ابتدا باید برای کمک به درک ماهیت و اولویت بندی راههای مقابله با آنها، ریسکها را به گروههای متمایز تقسیم نمود. ریسک به عنوان احتمال وقوع یک رویداد و تاثیر آن رویداد بر زنجیره تامین تعریف میگردد.
بر اساس این تعریف ریسک از سه جزء تشکیل میگردد: رویداد ریسک، احتمال وقوع آن، و تاثیر ریسک. تعریف ریسک به صورت احتمال وقوع در شدت اثر ریسک اغلب به صورت خطی نیست و مسئله باید تحت شرایط خاص مورد بررسی قرار گیرد - اقلان و لم، . - 2014 یکی از راهکارهایی که میتواند برایحل این مشکل مفید واقع شود، استفاده از تئوری فازی برای شناخت، کمَی کردن و فائق آمدن بر دادههای غیر قطعی ریسک، میباشد.
شواهد حاکی از آن است که استفاده از مجموعههای فازی نوع دوم به مراتب بهتر میتواند نسبت به فازی نوع اول بر عدم اطمینان مسئله غالب گردد - یانگ، لی و یانگ، 2012 ؛ مندل، . - 2007 قهرمان، اوزتایسی، یوکال ساری و تورانگلو - 2014 - با استفاده از فرایند تحلیل سلسه مراتبی و مجموعه فازی نوع دوم به مسئله انتخاب تامین کننده پرداختهاند.
خروجی مدل مبین انعطاف بالای آن در منعکس کردن انتظارات تصمیم گیرنده بوده است. چن و لی - 2010 - با استفاده از تصمیم گیری گروهی و مجموعههای فازی به مسئله انتخاب تامین کننده پرداخته و نتایج مدل ایشان نشان میدهد که با توجه به استفاده از مجموعههای فازی نوع دوم مدل هوشمندتر و منعطفتر است. عبداالله و نجیب - 2014 - با استفاده از رویکرد تصمیمگیری چند شاخصه و فرایند تحلیل سلسله مراتبی به رتبه بندی و برآورد اوزان یک مسئله ارزیابی امنیت پرداختهاند. در تحقیقات مذکور، استفاده از مجموعههای فازی نوع دوم در مقایسه با فازی نوع اول همگی اذعان بر کارایی و انعطاف پذیری بالاتر مجموعههای فازی نوع دوم دارند.
بررسی ادبیات تحقیق نشان میدهد، پژوهشی که به صورت تصمیم گیری گروهی در حوزه مدیریت ریسک انتخاب تامین کننده به انجام رسیده باشد و همچنین شرایط عدم اطمینان را با استفاده از مجموعه های فازی نوع دوم بررسی کرده باشد که بسیار نسبت به فازی نوع اول کاراتر و منعطفتر است، هنوز انجام نگرفته است. از اینرو در این مقاله، یک روش تصمیمگیری گروهی برای حل مسئله تصمیمگیری گروهی چند شاخصه و ریسک انتخاب تامین کنندگان بر اساس عملیاتهای محاسباتی مجموعههای فازی نوع دوم ارائه میگردد.
ابتدا عملیاتهای محاسباتی بین مجموعههای فازی نشان داده خواهد شد. سپس بر اساس عملیاتهای محاسباتی و رتبهبندی اعداد فازی نوع دوم، گامهای حل روش تصمیم گیری گروهی توضیح داده خواهد شد. روش پیشنهادی، به علت استفاده از مجموعههای فازی نوع دوم از هوشمندی و انعطاف پذیری بالایی برخوردار است.
روششناسی پژوهش مجموعه های فازی نوع دوم
در مقایسه با مجموعههای فازی کلاسیک که مجموعههای فازی نوع اول نیز نامیده میشوند و دارای تابع عضویت قطعی میباشند، مجموعههای فازی نوع دوم دارای توابع عضویت از نوع فازی میباشند - مندل و وو، . - 2010 مجموعههای فازی نوع دوم مقیاسی برای پراکندگی ارائه میدهد که باعث میگردد به عدم قطعیت ذاتی مسئله بهتر فائق آمده و این موضوع به ویژه در مسائلی که تعیین تابع عضویت برای مجموعه فازی مشکل است، بسیار ارزشمند و کاربردی است.
- مندل، . - 2007 از این رو میتوان ادعا کرد که مجموعههای فازی نوع دوم نسبت به فازی نوع اول در مواجهه با مسائلی که دربرگیرنده قضاوتهای ذهنی و غیر دقیق هستند، بسیار توانمندتر میباشند. از آنجا که محاسبات فازی نوع دوم بسیار جامع میباشد، در عمل نیز بسیار مورد استفاده قرار میگیرند - قلیچ و کایا، . - 2014 در این بخش مفاهیم اولیه و عملیاتهای که بر روی مجموعههای فازی نوع دوم صورت میگیرد، ارائه میشود.
