بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مقاله حاضر، مطالعه نقش و کاربرد نقشههاي مفهومی در آموزش پزشکی میباشد. نقشههاي مفهومی کاربرد فراوانی در آموزش و یادگیري داشته و با کمک به دانشجویان در مسلط شدن بر مفاهیم، توانایی آنها را در حل مسائل افزایش میدهند. از این نقشهها میتوان در ارتقاء و ارزیابی دانشجویان و بررسی چگونگی آموزش آنها بهره برد. مقاله حاضر پس از معرفی نقشههاي مفهومی و بحث بر روي اهمیت آنها، به چگونگی ساخت آنها پرداخته و مزایاي استفاده از نقشههاي مفهومی را در آموزش پزشکی مورد مطالعه قرار میدهد.
.1 مقدمه
بهداشت حرفهاي هر روز با چالشهاي جدید مواجه میشود. علم و حرفهي پزشکی نیز بمانند بهداشت حرفهاي دستخوش تغییر است. این تغییر نه تنها در مقدار دانش مورد نیاز براي یادگیري بلکه در برقراري ارتباط میان مطالب آموخته شده محسوس بوده به گونهاي که آموزش سنتی پزشکی را مورد سوال قرار داده است. به این منظور، نقشه مفهومی به عنوان یک ابزار جدید براي سازماندهی اطلاعات و راهی براي نشان دادن بهتر این دانش به خود و دیگران مورد استفاده قرار گرفته است.
این روش یک آرایش شماتیک از مفاهیم اساسی بوده و وسیلهاي تصویري به منظور ابراز و نمایش نظرات مختلف در ارتباط با یک موضوع است که براي انتقال دانش مورد استفاده قرار میگیرد .[1] هدف از استفاده از این شیوه، ایجاد توانایی در دانشجویان در یادآوري دانش آموخته شده و یادگیري بهتر مفاهیم، درك ارتباطات و افزایش توانایی آنان در ایجاد تفکر انتقادي میباشد. مطالعات فراوانی در ارتباط با نقشههاي مفهومی در علوم مختلف انجام پذیرفته است. محمد زارع و همکارانش [2] تاثیر نقشه مفهومی را در درس فیزیک مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه بر روي 44 دانش آموز سال سوم علوم تجربی شهرستان ملایر به صورت تصادفی انجام شده است.
این دانش آموزان به دو گروه نمونه و کنترل تقسیم شدند که در گروه کنترل درس فیزیک به شیوه سخنرانی و در گروه نمونه به روش نقشههاي مفهومی تدریس شده بود. یافتههاي بدست آمده نشان میدهد که استفاده از نقشه مفهومی باعث یادگیري بیشتر، معنی دار و افزایش انگیزه در دانش آموزان میشود. عاطفه قنبري و همکارنش [3] به مطالعهي تاثیر نقشه مفهومی بر میزان یادگیري و ارائه طرحهاي ذهنی در دو گروه مورد و شاهد پرداختند. گروه مورد دانشجویان کارشناسی پرستاري دانشگاه شهید بهشتی رشت بوده و دانشجویان نیم سال بعد به عنوان گروه شاهد انتخاب شدند. موضوع مورد آزمایش آب و الکترولیت بود که به دانشجویان یک ترم به شیوه نقشه مفهومی و در کنترل به صورت سنتی تدریس شد. مقایسه آزمونهاي بین دو گروه موید تاثیر مثبت نقشه مفهومی بر یادگیري عمیق و درك خلاقانه دانشجویان پرستاري است.
مقاله حاضر پس از معرفی نقشههاي مفهومی و بحث بر روي اهمیت آنها، به چگونگی ساخت آنها پرداخته و مزایاي استفاده از نقشههاي مفهومی را در آموزش پزشکی مورد مطالعه قرار میدهد.
.2 نقشههاي مفهومی
نقشه مفهومی به عنوان یک استراتژي جهت تسهیل فهم بهتر مطالب و افزایش تقکر انتقادي در آموزش و یادگیري کاربرد دارد .[4] در نقشه مفهومی مطالب اصلی و بنیادي در مرکز و یا بالا و مفاهیم جزئیتر در سطوح پایین تر قرار میگیرند که توسط خطوط و یا فلشهایی بهم مرتبط میشوند. رابطه بین مفاهیم میتواند با عباراتی مانند علل و نیازها باشد.
نواك و همکارانش [5] این ابزار را با توجه به نظریه ایوزبل توسعه دادند که پیشنهاد میدهد که دانش نمیتواند صرفا بر پایه حفظ بنا شود و باید -1 درك شود، -2 ارتباط قابل توجه بین مطالب پیدا شود و -3 یکپارچه باشد
به طورکلی نقشه مفهومی وسیلهاي است که با به تصویر کشیدن موضوعات با یک نظم خاص سبب راحتتر شدن انتقال دانش شده و میتواند جایگزین شیوههاي سنتی پیشین شود
.3 اهمیت نقشههاي مفهومی و سازماندهی آنها
نقشه مفهومی پتانسیل بالایی براي دانشجویان دارد و در فرمولبندي مفاهیم جدید و ارزیابی دانشجویان در ارتباط با یادگیري کمک شایانی میکند.
یکی از مهمترین مزایا و کاربردهاي اصلی نقشه مفهومی در آموزش پزشکی توانایی آنها در یکپارچه سازي مفاهیم مختلف میباشد . نظر به اینکه این مفاهیم معمولأ به صورت تکههاي شناختی جدا از یکدیگر میباشند، نقشههاي مفهومی به یافتن ارتباط میان این مفاهیم کمک شایانی نموده که این امر منجر به ایجاد روشهاي محتملی به منظور ایجاد یکپارچه سازي میان مفاهیم میشود. توضیح بیشتر آنکه مفاهیم مجزا، استاتیک نبوده بلکه شبکهاي را تشکیل میدهند که با استفاده از رابطه میان مفاهیم به یکدیگر متصل شده، با استفاده از ساختار شناختی دانشجو نمو نموده و توسط مفاهیم موجود پشتیبانی میشوند.
این شبکه به صورت مسیرهاي به اصطلاح مفصلی کنترل شده که توجه به سطوح انتزاعی مختص خود، مبناي محکمی براي استفاده روزانه در اختیار قرار میدهند. بر این اساس، استفاده از نقشههاي مفهومی، یک تجربه یادگیري معنی دار را در الویت قرار میدهد و این یادگیري تولید خلاقیت در زندگی واقعی را ترویج میدهد .[10] در حقیقت، در شرایط عملی بالین، دانشجو باید با ارزیابی بیمار و با دسترسی به تاریخچه آن تشخیص و رفتار درمانی مناسبی بگذارد، ولی زمانی که دانش صرفا حفظ میشود، این کار بسیار دشوار است
.4 چگونه یک نقشه مفهومی سازماندهی میشود؟
یک نقشه مفهومی به شیوههاي مختلفی میتواند سازماندهی شود ولی غالبا به نظر شخصی افراد بستگی دارد .[12] در یک نقشه مفهومی ارتباط بین مفاهیم وکلمات بسیار مهم بوده و یک بخش ضروري در نقشه محسوب میشوند زیرا درك افراد از ارتباطات به وجود آمده اهمیت دارد و نباید آنرا نادیده گرفت زیرا ممکن است سبب سوء برداشت توسط خواننده شود
این نکته را نباید از نظر دور داشت که نقشه مفهومی سفت و سخت نیست بلکه بسیار انعطاف پذیر است و همواره در حال تغییر با مطالب جدید آموخته شده است. زیرا وقتی اطلاعات جدید کسب میکنیم خصوصا اگر با مفاهیم نشان داده شده در نقشه متفاوت باشد دانشجو باید این مفهوم رادر نقشه جاي دهد که گاهأ نیاز به تغییر در ساختار بخشی از نقشه دارد
نواك و گوین [5]، شش مرحله را در ساخت نقشههاي مفهومی پیشنهاد میکنند:
- انتخاب موضوع ، عنوان یا مددجو
- انتخاب مفاهیم کلیتر و قرار دادن آنها در رأس
- تعیین مفاهیم جزئیتر و مرتبط ساختن آنها از طریق خطوط به مفاهیم اصلی
- ارتباط مفاهیم کلی و جزئی تر از طریق یک سري لغات
- برقراري یک سري خطوط ارتباط عرضی بین مفاهیم کلیتر و جزئیتر
- بحث و تبادل نظر، تفکر و نهایتا اصلاح نقشه
شکل 1 شماتیک نقشههاي مفهومی در آموزش پزشکی را نشان میدهد.
شکل -1 نقشه مفهومی در آموزش پزشکی
شکلهاي 2 و 3 به ترتیب مثالهایی از یک نقشه مفهومی ناقص و نقشه مفهومی کامل از بیماري که از درد رنج میبرد را نشان میدهند.
