مقاله کاربرد کنترل فازی و شبکه های عصبی در حسابداری و سیستم های مالی

بخشی از مقاله

چکیده

یک فرایند عادی تصمیمگیری، لزوماً باید دربرگیرنده سه مرحله اصلی تکراری باشد این مراحل عبارتند از هوش - که شامل جمعآوری داده، شناسایی هدفهاو .. میباشد - ، طراحی - که شامل دستکاری داده، تعیین کمی هدفها و... - و انتخاب - که شامل ایجاد آمار و ارقام در زمینه جایگزینها، شبیهسازی نتیجههای جایگزینهاو... - .بنابراین هوش مصنوعی، بخش مهمی از خانواده سیستمهای کمک به تصمیمگیری میباشد که همچنان در حال توسعه و وارد شدن در فعالیتهای فنی و مدیریتی تجارت نوین و حرفههایی از قبیل حسابرسی است .

هدف این سیستمها، کمکرسانی به حسابرسان برای تصمیمگیری بهتر از طریق توجه به تعصبها و غفلتهای احتمالی میباشد. در این مقاله ضمن معرفی کاربردهای هوش مصنوعی - کنترل فازی و شبکه های عصبی - در حسابداری و سیستم های مالی، به تشریح یکی از کاربردهای هوش مصنوعی به منظور پیش بینی درصد ورشکستگی شرکت با استفاده از مدل های شبکه عصبی فازی پرداخته که توانایی کار در محیط پویا و غیرقطعی را امکان پذیر می سازد.

در این میان با استفاده از منطق فازی متغیرهای کلامی به منظور تعریف هر شاخص مشخص گردیده است و با ایجاد توابع عضویت هر کدام با استفاده از شبکه عصبی به ایجاد یک سیستم یادگیرنده اقدام شده است. هم چنین شبکه پرسپترون چند لایه پیش خور، با قانون یادگیری پس انتشار خطا انتخاب شده است. در این جا از چهار شبکه عصبی فازی استفاده شده است.

بدین منظور ابتدا پارامترهای موثر بر ورشکستگی شناسایی و به عنوان ورودی های شبکه عصبی فازی پیش بینی ورشکستگی وارد می گردد و خروجی آن احتمال ورشکستگی را نمایش می دهد. عملکرد شبکه های عصبی فازی در محیط متلب، سیستم استنتاج فازی سوگینو و توابع عضویت جی بل مورد ارزیابی قرارگرفته است.نتیجه بدست آمده یک مدل پیش بینی بهینه با کمترین خطا را ارائه داده است.

-1 مقدمه

ابهام و عدم صراحت در قضاوتهای انسانی در بسیاری از رشتههای علمی وجود دارد. حسابداران در برخورد با موضوع ابهام و عدم صراحت به گونهای رفتار میکنند که گویا ابهامی وجود ندارد و یااینکه یک امر تصادفی است - ظریف فرد،. - 1378 حسابداری نیز در بسیاری از جنبههای مهم دارای ابهام و عدم صراحت است 

در حوزه حسابداری مالی، انجام یک بررسی از صورتهای مالی، مفاهیم حسابداری و روشهای مورد استفاده حسابداران، بیانگر وجود ابهام در بسیاری از مسائل حسابداری است

جنبههای مختلف ابهام و عدم صراحت در حسابداری مالی به حدی گسترده است که به مواردی مانند ابهام در تفسیر مفروضات، اصول و مفاهیم حسابداری، ابهام در استانداردهای حسابداری، ابهام در انتخاب روش مناسب حسابداری، ابهام در نوع اطلاعات مورد نیاز استفادهکنندگان از صورتهای مالی و ابهام در میزان و زمان افشای اطلاعات محدود نمیشود. بلکه در هدف اصلی حسابداری مالی، یعنی فراهم نمودن اطلاعات حسابداری مربوط و قابل اتکا نیز ابهام وجود دارد

این ابهام به دلیل نبود تعریف دقیقی از واژههای کلامی و کیفی مربوط بودن و قابل اتکا بودن و وجود تضاد بین این دو واژه است. مشکل ابهام و عدم صراحت در حسابداری و حسابرسی مربوط به قواعد و نظام حسابداری است

ابهام و عدم صراحت اساسا متفاوت از تصادفی بودن است. تصادفی بودن مربوط به عدم اطمینان در مورد وقوع یا عدم وقوع یک رویداد است و در قالب احتمالات بیان میشود. در حالی که ابهام و عدم صراحت مربوط به عدم دقت و عدم وضوح در تعریف کلمات، رخداد وقایع و قضاوتها است

غفلت از ابهام و عدم صراحت در مدلهای تصمیمگیری میتواند قابلیت استفاده و فایده مدلهای حسابداری را از طریق کاهش سودمندی در خاصیت تبیینکنندگی وقایع و قدرت پیشبینی آنها محدود سازد - ظریف فرد، . - 1378 با وجود جنبههای مختلف ابهام و عدم صراحت در حسابداری، هدف از این پژوهش معرفی منطق فازی، بررسی کاربردهای عمده آن در حسابداری مالی و بینالمللی با توجه به پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه و هم چنین تشریح یکی از کاربردهای کنترل فازی و شبکه های عصبی در پیش بینی ورشکستگی است.

پیش بینی مسئله ایست که از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول ساخته است. به طور کلی می توان اظهار نمود که یکی از مهمترین وظایف علم در زمینه های گوناگون تلاش جهت یافتن ارتباط بین پدیده های متفاوت به منظور پیش بینی آینده است. سرمایه گذاران همواره می خواهند با پیش بینی امکان ورشکستگی یک شرکت از ریسک سوخت شدن اصل و فرع سرمایه خود جلوگیری نمایند.

از این رو، آنها در پی یافتن روش هایی هستند که بتوانند به وسیله آن ورشکستگی مالی شرکت ها را تخمین بزنند، زیرا در صورت ورشکستگی، قیمت سهام شرکت ها به شدت کاهش می یابد. پیش بینی ورشکستگی با استفاده از روشهای مختلفی صورت می پذیرد، که از این میان روش های مزبور، روش تجزیه و تحلیل ریسک بازار، احتمال وقوع ورشکستگی شرکت از طریق تغییراتی که در ریسک بازار - مثل واریانس نرخ بازده یک سهم و ریسک سیستماتیک - رخ می دهد، تخمین زده می شود. در روش تجزیه و تحلیل نسبت ها، احتمال وقوع ورشکستگی به وسیله یک گروه از نسبت های مالی که توسط صاحب نظران با هم ترکیب شده اند تخمین زده می شود.

اهمیت این پژوهش آن است که با توجه به اینکه امروزه اطلاعات به عنوان جزء اصلی هر تصمیمگیری، دارای ارزش اقتصادی است ، ارزش اطلاعات وابسته به توان اطلاعات در رفع ابهامات مربوط به حالات طبیعت و منافع حاصل از آن است. عدم توجه به موضوع ابهام و عدم صراحت در تکنیکهای حسابداری مدیریت، روشهای حسابرسی و گزارشهای حسابداری مالی، ممکن است منجر به کمرنگ شدن نقش اطلاعات حسابداری در فرایندهای تصمیمگیری شود. بنابراین یکی از فواید اصلی این پژوهش آن است که به معرفی یکی از تکنیکهای نوین که میتواند به موارد ابهام در حسابداری کمک نماید، اقدام مینماید. همچنین، کاربران حسابداری را با کارکردها و نتایج این فن نوین در زمینههای مختلف حسابداری آشنا میسازد و لذا پژوهشهای عملی و نظری آینده را در این زمینه نیز تسهیل مینماید.

-2  مبانی نظری و پیشینه

- 2 - 1 پیشینه تحقیق

حسابداری تقریباً اولین حوزه از تجارت است که ابزار و روشهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در آن بهکار گرفته شدهاند. اگر چه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ابتدا در سیستمهای حسابداری پایه بهکار گرفته شدند، طولی نکشید که ثابت شد که بستههای الگوسازی مالی در جنبههای تحلیلی حسابداری بسیار سودمند میباشند.

- 2-1- 1 ارزیابی تاثیر سیستمهای فازی بر انواع گوناگون سیستم های حسابداری

بریور و همکاران با بیان موارد ابهام و عدم قطعیت در تصمیمهای مربوط به احداث خطوط تولید جدید، اقدام به معرفی منطق فازی و همچنین نرمافزار مدیریتی فازی جهت تصمیمهای بودجهبندی سرمایهای در شرایط عدم اطمینان نمودند. طبق نتایج این پژوهش، اجرای تکنیکهای بودجهبندی در شرایط فازی فراهمکننده اطلاعات کاملتری جهت تصمیمگیریاست.

وانگ و لیانگ اقدام به معرفی دو محاسبه فازی جهت ارزیابی هزینه و منفعت پروژههای سرمایهگذاری نمودند. محاسبه اول از نسبت فازی منافع بر مخارج جهت انتخاب بهترین پروژه استفاده میکند. در حالی که دومین محاسبه از نسبت فازی منافع تفاضلی به مخارج تفاضلی جهت انتخاب بهترین پروژهها استفاده میکند. از طریق استفاده از این محاسبات میتوان ابهام و عدم قطعیت در ارزیابی اطلاعات را نیز در محاسبات لحاظ نمود و به این ترتیب به دادههای مناسبتر و در نتیجه به تصمیمگیری مطلوبتری رسید.

پهلوانی ، مدلی را برای اولویتبندی فرصتهای سرمایهگذاری در صنایع مختلف که مرتبط با حوزه فعالیت بانک صنعت و معدن هستند، ارائه نمود. بدین منظور پس از تعریف معیارها و زیرمعیارهای تاثیرگذار در مسئله، اوزان هر معیار و زیرمعیار بر اساس نظرات خبرگان برآورد گردید و برای فرایند ترکیب تصمیمگیری از روش "تاپسیس سلسله مراتبی با رویکرد فازی" استفاده شد. در این پژوهش تواناییکمّیسازی عوامل کیفی و همچنین مدلسازی عدم قطعیت در خطاهای برآورد با استفاده از مدل فازی نشان داده شده است.

- 2-1-2 ارزیابی عملکرد

لی و همکاران از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و ارزیابی متوازن جهت ارزیابی عملکرد دایره فناوری اطلاعات صنایع تولیدی کشور تایوان استفاده نمودند. در این پژوهش از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی جهت تعدیل در اثرات ناشی از ابهام در اطلاعات و اولویتدهی به هر یک از شاخصهای مختلف ارزیابی عملکرد در سازههای مختلف ارزیابی متوازن - مالی، مشتری، فرایند داخلی سازمان و رشد و یادگیری - استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که سیستم فازی میتواند از طریق ارائه راهکارهای اصلاحی منجر به بهبود عملکرد در واحدهای فناوری اطلاعات شرکتهای تولیدی گردد.

حق شناس و همکاران در ارزیابی عملکرد واحد فناوری اطلاعات صنایع تولیدی از سیستم ارزیابی متوازن استفاده نمودند. در این پژوهش به دلیل وجود ابهام در سازههای این سیستم، از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی جهت اولویتدهی فازی به معیارهای سنجش تعیینشده توسط متخصصین فناوری اطلاعات استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که سیستم فازی میتواند منجر به ارائه استراتژیهای بهبود عملکرد در واحدهای فناوری اطلاعات شرکتهای تولیدی گردد.

دانش شکیب و فضلی در تشخیص شرکتهای موفق از شرکتهای ناموفق در بورس اوراق بهادار تهران از رویکرد ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی فازی و تاپسیس استفاده نمودند.