بخشی از مقاله
چکیده
منطقه اکتشافی نیگنان در شمال شهرستان بشرویه در استان خراسان جنوبی واقع شده است. این محدوده اکتشافی در ایران مرکزي و در مرز شمالغربی بلوك لوت قرار گرفته است و شامل بخشی از سازندهاي بغمشاه و قلعهدختر با سن ژوراسیک فوقانی میباشد. سنگ میزبان کربناته تحتتاثیر آلتراسیونهاي کلسیتیشدن و دولومیتیشدن قرار گرفته است. این آلتراسیونها زمینه را براي تشکیل کانیسازي در سنگ میزبان فراهم نموده است. کانیسازي کنترل گسلی داشته و بهصورت رگهاي و جانشینی در سنگ میزبان کربناته - ژوراسیک فوقانی - تشکیل شده است.
امتداد رگه، شرقی – غربی بوده و داراي شیب 64 درجه میباشد. کانیسازي در دو مرحله روي داده است: - 1 کانیسازي اولیه هماتیت ± کالکوپیریت ± پیریت همراه با باطله کلسیت و دولومیت. - 2 کانیسازي ثانویه نیز شامل گوتیت + هماتیت به همراه کلسیت میباشد. براساس اکتشافات ژئوشیمیایی،کانیسازي تا 15درصد آهن، 54 گرمدرتن مس، 6789 گرم-درتن سرب و 937 گرمدرتن روي را شامل میشود. کانیسازي آهن در این منطقه، یک کانیسازي آهن هیدروترمال میباشد که آنومالی سرب و روي در آن دیده میشود.
مقدمه:
محدوده اکتشافی نیگنان در 130 کیلومتري شمال شهرستان بشرویه و شمالشرق روستاي نیگنان در استان خراسان جنوبی واقع شده است. این محدوده در بین طولهاي جغرافیایی 57˚ 21' 58˝ تا 57˚ 22' 20˝ شرقی و عرضهاي جغرافیایی 34˚ 24' 21˝ تا 34˚ 24' 29˝ شمالی قرار گرفته است. محدوده اکتشافی نیگنان در ایران مرکزي و در مرز شمالغربی بلوك لوت قرار گرفته است.
مرز شرقی بلوك لوت با گسل نهبندان و حوضه فیلیش شرق ایران و مرز غربی آن با گسل نایبند و بلوك طبس مشخص میشود. نیروهاي فشاري وارد بر ناحیه، سبب جابهجاییهایی از نوع امتدادلغز و برشی در امتداد این گسلها شدهاند - آقانباتی،. - 1383 شرق ایران و به ویژه بلوك لوت به واسطه داشتن موقعیتهاي تکتونیکی مختلف در زمانهاي گذشته و به دنبال آن وجود حجم عظیم ماگماتیسم با ویژگیهاي ژئوشیمیایی متفاوت، داراي پتانسیل بسیار مناسبی براي تشکیل کانی-سازيهاي مختلف است - کریمپور و همکاران، . - 1391 در بلوك لوت تاکنون کانیسازي مس، سرب و روي، آنتیموان، جیوه، فلوریت و طلا از نوع رگهاي گزارش شده است - آقانباتی، . - 1383
محدوده مورد مطالعه بخشی از منطقه اکتشافی شرکت معدنی درکاو را تشکیل میدهد. این شرکت معدنی - - 1388، تاکنون اندیسهایی از آنتیموان- طلا، سرب، مس و آهن را در واحدهاي رسوبی منطقه مورد بررسی قرار داده است که تنها مطالعه قبلی انجام شده در منطقه محسوب میشود. بدین منظور این شرکت، ده ترانشه در منطقه اکتشافی آهن عمود بر امتداد رگه حفر نموده است. این مقاله به بررسی کانیسازي و تغییرات ژئوشیمیایی در سنگ کربناته - سنگ میزبان - با فاصله گرفتن از رگه داراي کانیسازي آهن که یکی از اندیسهاي منطقه میباشد، پرداخته است.
زمینشناسی:
محدوده اکتشافی اندیس آهن نیگنان در نقشه 1/250000 فردوس - افتخارنژاد و دیگران، - 1977 و 1/100000 عشق-آباد - روتنر و دیگران، - 1994 قرار دارد. منطقه مورد مطالعه شامل بخشی از سازندهاي بغمشاه و قلعهدختر با سن ژوراسیک است. سازند بغمشاه در محدوده مورد بررسی بیشترین گسترش را دارد و همچنین کهنترین سنگهاي محدوده را تشکیل میدهد.
سازند بغمشاه شامل واحد سنگچینهاي یکنواختی از شیلهاي مارنی و مارنهاي سبزرنگ است که در جاهایی تا اندازهاي مارنهاي آن هوازده شده و با رگههاي کوارتز و سنگ کربناته قطع شده است. بخش اصلی سازند قلعهدختر شامل تناوبهایی از سنگ اهک االیتی- آواري، مارن و شیل است که بر روي مارنهاي سازند بغمشاه نشسته است - آقانباتی، . - 1383 در بعضی موارد آهکها ارتفاعات نسبتاً بلندي - نسبت به سنگهاي سازنده بغمشاه - را تشکیل داده و در بخش شمالی - کوه آهن - بلندترین ارتفاعات در محدوده را تشکیل داده است.
براساس مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، منطقه مورد مطالعه شامل دو واحد لیتولوژي سنگ کربناته کمی دگرگون-شده و به مقدار کمتري مارن است. گسترش واحد سنگ آهک بسیار زیاد بوده و واحد مارن، فقط بخش کوچکی از قسمت شرقی منطقه و بهصورت پراکنده در بین واحدهاي کربناته را تشکیل میدهد. سنگ میزبان کربناته تحتتاثیر دگرگونی ناحیهاي درجه پایین قرار گرفته و داراي رگچههاي کلسیت تبلورمجددیافته در صحرا است و در مقاطع میکروسکوپی مورد مطالعه جهتیافتگی کمی از خود نشان میدهند. براساس طبقهبندي دانهام - 1962 - ، سنگهاي کربناته این منطقه به زیرگروه پکستون، مادستون، وکستون و بایندستون تقسیمبندي میشوند.
آلتراسیون و کانیسازي:
کانیسازي کنترل گسلی داشته و به صورت رگهاي و جانشینی در سنگ کربناتی تشکیل شده است . سنگ میزبان کانیسازي آهن رگهاي در منطقه اکتشافی نیگنان، واحد آهکی ژوراسیک فوقانی است که تحتتاثیر آلتراسیونهاي کلسیتیشدن و دولومیتیشدن قرار گرفته است که آلتراسیون کلسیتی غالب محدوده را دربرگرفته است. دولومیتی-شدن بخش کوچکی در جنوب محدوده را شامل میشود.
امتداد رگه داراي کانیسازي، شرقی – غربی بوده و داراي شیب 64 درجه میباشد. رگچههاي کلسیت و دولومیت با ضخامتهاي متفاوت 0/1 تا 10 سانتیمتر سنگ کربناته را قطع کرده است . تراکم رگچههاي کلسیت در شمال منطقه و کلسیت به همراه اکسید آهن در اطراف رگه اصلی کانی-سازي به وضوح قابل رویت میباشد. برپایه مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، کانیسازي در دو مرحله روي داده است:
- 1 کانیسازي اولیه - 2 کانیسازي ثانویه کانیسازي اولیه: کانیهاي آن شامل هماتیت و به مقدار بسیارکمتري پیریت - کمتر از - %1 و کالکوپیریت - %1 - است. مهمترین کانیهاي باطله در این مرحله کلسیت و دولومیت است. پیریت به صورت شکلدار و کالکوپیریت بیشکل میباشد. هماتیت با بافت تودهاي در مقاطع دیده میشود. البته در بعضی موارد، هماتیت بهصورت تیغهاي مشاهده گردید - شکل . - 4 کانیسازي ثانویه: کانی هاي مهم در این بخش گوتیت - شکل ٣ - و هماتیت میباشد. مهمترین باطله در این مرحله نیز کلسیت است.
اکتشافات ژئوشیمیایی: در این منطقه با توجه به وسعت کانیسازي، سه پروفیل عمود بر امتداد رگه که اولی - شکل - 1 در ابتداي رگه - غربی-ترین رخنمون - ، دومی در وسط - شکل - 2 و سومی در انتهاي رگه - شرقیترین رخنمون - زده شد. روش نمونهبرداري به-اینصورت طراحی شد که در هر پروفیل از خود رگه و سپس در فواصل 1متري، 5 متري و 10 متري نمونه خردهسنگی و بلوك برداشت شد تا تغییرات ژئوشیمیایی در سنگ میزبان کربناته در اثر نفوذ محلولهاي آهندار مشخص گردد.
در فاصلهاي دورتر از کانیسازي نیز یک نمونه آهک سالم و فاقد کانیسازي برداشت شد تا بهکمک آن بتوان مقایسهاي را بین آهک سالم و آهکهایی که تحتتاثیر کانیسازي قرارگرفتهاند، انجام داد. در این راستا آنالیز XRF - شرکت کانساران بینالود مشهد - بر اساس عناصر اصلی و یکسري عناصر فرعی از جمله Cu، Zn، Pb و غیره بر روي نمونههاي خردهسنگی انجام گرفت.
آهن: در نمودار هیستوگرام آهن - شکل - 5، در نمونه آهک سالم میزان آهن بسیار کم - %0/24 - میباشد. در مرکز رگه-ها میزان آهن % 5-15 است. در فواصل یکمتري از رگهها میزان آهن کمتر از خود رگه - %0/25-2 - میباشد اما در فواصل پنجمتري نامنظمیهایی دیده میشود که تغییرات سیستماتیک را از خود نشان نمیدهد.
کلسیم: در نمودار هیستوگرام کلسیم - شکل - 6، در نمونه آهک سالم، میزان کلسیم بسیار زیاد شده و تا حد %40 می-رسد. در مراکز رگهها میزان کلسیم از %5-18 درتغییر است. در فواصل یکمتري از رگهها میزان کلسیم بهمقدار قابل-توجهی - % 7-37 - افزایش مییابد اما در فواصل پنجمتري نامنظمیهایی دیده میشود که تغییرات سیستماتیک را از خود نشان نمیدهد.
مس: در نمودار هیستوگرام مس، در نمونه آهک سالم میزان مس 11 گرمدرتن میباشد. در مرکز رگهها میزان آن -54 4 گرمدرتن است. در فواصل یکمتري از رگهها میزان مس کمتر از خود رگه 3-27 - گرمدرتن - و در فواصل پنجمتري داراي نامنظمی 33-38 - گرمدرتن - میباشد.
