بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات جزء جدائیناپذیر از زندگی انسانها شده و پیدایی صور نوین ارتباط و شبکههای بزرگ اطلاعاتی و ارتباطی زمینهساز یادگیری مهارتهای فنی و ارتباطی جدید شده است. همگام با جهانی شدن فناوریهای نوظهور بخشهای مختلف جامعه از جمله کتابخانهها به سمت بهرهگیری از آنها در حال حرکت هستند. از سوی دیگر، در عصر حاضر که دانایی جایگزین قدرت و ثروت شده است و دانایی است که راه پیشرفت را باز میکند کتابخانهها در جامعه جایگاه خاصی دارند که بخاطر بهرهبرداری از فناوریهای نوین، کتابداران باید خود را به مهارتهای ارتباطی و اطلاعاتی جدید مجهز نمایند. با توجه به تأثیرات تکنولوژی اطلاعات در عرصههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی جامعه،کتابخانهها نیز از این تغییرات بی بهره نبودهاند و مفاهیمی همچون کتابخانه دیجیتال، کتابخانه بدون دیوار، کتابخانه 2,0 و کتابخانه 3,0 مطرح شدهاند.
این پدیدههای نوظهور نوع و شکل منابع، نحوه ارائه خدمات و مهارتهایی که جهت انجام وظایف کتابخانه ضروری میباشد را مستلزم بازنگری نموده است. در میان انواع کتابخانهها،کتابخانههای عمومی که به مثابه نوعی دانشگاه عمومی در جامعه هویت یافتهاند و پذیرای اقشار مختلف جامعه میباشند جایگاه خاصی در برخورد با فناوری و تجهیز خود به مهارتهای لازم برای بهرهبرداری از این فناوریها دارند. مقاله حاضر در نظر دارد ضمن بررسی مهارتهای ارتباطی و فنی لازم برای کتابداران کتابخانههای عمومی با معرفی و تحلیل پدیدههایی همچون کتابخانه 2,0 و کتابخانه 3,0 مهارتهایی را که به واسطه این پدیدهها دستخوش تغییرات شده و یا زائیده این تحولات فناورانه هستند را بررسی نماید.
کلیدواژهها: کتابخانه عمومی، تکنولوژیهای نوین، کتابخانه 3,0، کتابخانه2,0، مهارتهای ارتباطی، مهارتهای فنی
مقدمه:
امروزه برقراری ارتباط را میتوان از عناصر اساسی زندگی اجتماعی و حرفهای دانست؛ چرا که آدمی با برقراری ارتباط با محیط و افراد پیرامونش درصدد رفع نیازهای خویش است. از سویی اطلاعات را میتوان حیاتیترین عنصر مورد نیاز انسان برای تعامل و برقراری ارتباط در قرن حاضر دانست. در واقع دسترسی بیشتر و مؤثرتر به اطلاعات شرط بقا در جامعه کنونی محسوب میشود. با توجه به حجم روزافزون اطلاعات در قالب محملهای گوناگون، کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی به عنوان مهمترین و موجهترین نهادهای اطلاعاتی مورد توجه و مراجعه عموم مردم قرار داشته و دارند. کتابخانه را میتوان در زمره محیطهای ارتباط جمعی دانست؛ چرا که کتابخانه وظیفه رساندن اطلاعات و ایدهها به عده زیادی از افراد را عهدهدار است. این سازمان اجتماعی این کار را به مدد منابع، ابزارها و محملهای اطلاعاتی موجود و با کمک کتابدارانی متخصص و آموزش دیده انجام میدهد.
کتابداران شاغل در این نهادها با به کارگیری ابزارها و فنون مختلف درصدد شناسایی و رفع نیازهای اطلاعاتی مراجعان هستند. از سویی، نوآوریها در عصر حاضر منجر به ایجاد محیطی جدید همراه با تغییرات سریع و ارائه خدمات فناورانه شده است که فعالیت در این محیط نیازمند کارکنانی حرفهای است که مهارتهای اساسی را در زمینههای گوناگون کسب کرده باشند.کتابخانهها نیز با توجه به ماهیت خدماتمحور آنها از این قاعده مستثنی نیستند - شوگان، . - 1994 خدمات کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی گسترهای فراگیر دارد. بسیاری از خدماتی که کتابخانهها ارائه مینمایند، مستلزم ارتباط کتابدار با افراد است - فتاحی،. - 1388 هر چه توان نیروی انسانی موجود در کتابخانهها نسبت به برقراری ارتباط مناسب و کارآمد، بیشتر باشد، امکان ارائه خدمات بهتر نیز فراهم میگردد.
از این رو، سهم مهمی از ارتباطات یک کتابخانه متوجه کتابداران آن است - عباسی،. - 1389 از سوی دیگر، فناوری اطلاعات عاملی است که بر تمامی خدمات کتابخانه سایه افکنده است به گونهای که بیتوجهی به نقش آن در فعالیتهای مرتبط با کتابخانهها و عدم انطباق فرآیندهای سازمانی با این تغییرات میتواند منجر به خروج سازمان از محیط رقابتی گردد - جانکوسکا، . - 2004 بکارگیری فناوری اطلاعات و برخورداری کتابداران از مهارتهای ارتباطی در تمامی انواع کتابخانهها از جمله کتابخانههای عمومی امروزه به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل شده است. کتابخانه عمومی به عنوان دانشگاهی برای همه نقش مهمی در ارتقا سطح کیفی زندگی مردم از طریق فراهمآوری اطلاعات برای آنها دارد - داورپناه،. - 1384
گسترش کتابخانههای عمومی در کنار پیشرفت فناوری اطلاعات سبب شده است که کارکنان این کتابخانهها نه تنها به دانش تخصصی کتابداری بلکه به مهارتهای ارتباطی و فناوری نیز تجهیز شوند. توجه ویژه به مهارتهای فنی و ارتباطی میتواند امکان عکسالعمل سریع و انعطافپذیر در برابر موقعیتهای غیر قابل پیشبینی را برای آنها فراهم نماید - کفاشان و حیدری،. - 1386 باتوجه به اهمیت استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و عجین شدن این فناوری-ها با ارائه خدمات مؤثر در کتابخانهها به ویژه کتابخانههای عمومی، این مقاله سعی دارد ضمن بررسی مهارتهای ارتباطی و فنی لازم برای کتابداران کتابخانههای عمومی با معرفی و تحلیل پدیدههایی همچون کتابخانه 2,0 و کتابخانه 3,0 مهارتهایی را که به واسطه این پدیدهها دستخوش تغییرات شده و یا زائیده این تحولات فناورانه هستند را بررسی نماید.
مهارتهای ارتباطی
مهارتهای ارتباطی مجموعهای از مهارتها و تکنیکها میباشند که فرد را قادر میسازند که اطلاعات را بدرستی دریافت و تجزیه و تحلیل نماید تا به فهم، درک و شناخت او از اطراف منجر شود و بدنبال آن اطلاعات را بدرستی منتقل کند. در واقع میتوان گفت که ارتباط فرایندی پویا میباشد که شامل نقل و انتقال اطلاعات بین افراد میباشد تا نیازهای آنها رفع شود. مهارتهای ارتباطی از مهارتهای فردی و بین فردی و همچنین توانایی فردی و گروهی تشکیل شده که مجموع این ویژگیها ارتقا و پیشرفت فرد و بدنبال آن گروه را بدنبال دارد. از جمله مهارتهایی که برای داشتن یک ارتباط مفید و موثر ضروری میباشد میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
مهارت کلامی و شنود مؤثر
از جمله مؤلفههای مهم مهارتهای ارتباطی مهارت کلامی و شنود مؤثر میباشد. مهارت کلامی که مبتنی بر اصوات گفتاری میباشد و گوش دادن که دو برابر حرف زدن اهمیت دارد مهارتهایی ضروری در انتقال و مبادله اطلاعات و پیامها میباشند. در واقع مهارت کلامی و شنود مؤثر عبارت است از فرایندی فعال که شامل توجه ، درک، ارزیابی، به خاطر آوردن و پاسخدهی میباشد که اساس اجزای ارتباط است - وردربر و دیگران، . - 1998 کتابداران نیاز است که مهارت خوب گوش دادن و خوب صحبت کردن را یاد بگیرند و تمرین کنند. زیرا عنصر اطلاعات یک عنصر غیرقابل لمس است که بایستی بوسیله گوینده ارسال شود و توسط یک شنونده خوب دریافت شود - کوگانوراما، آنگادی، مالیکارجون،. - 2000
روابط عمومی
به گفته آنگوف هدف از روابط عمومی در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی اینست که کتابخانه با مخاطبین خود ارتباط برقرار کند تا بداند برای چه کسانی چه اطلاعاتی باید فراهم آورد و این ذهنیت را برای آنها ایجاد کند که کتابخانه محلی مناسب برای دستیابی به اطلاعات مناسب و درست میباشد. لذا روابط عمومی باید پایهای مستحکم در کتابخانه داشته باشد درواقع از طریق روابط عمومی میتوانیم خود و حرفهمان را به دیگران بشناسانیم و مهارتهایی را که فرا گرفتهایم به کار گیریم و منابع و تولیدات کتابخانه را به نحو چشمگیری عرضه کنیم، اما باید بدانیم که مهارتهای ارتباطی به اندازه مهارتهای بین پرسنلی میتوانند در موفقیت روابط عمومی تأثیرگذار باشد اگر ما مهارتهایمان را در کتابخانه به کار ببریم و آنها را در جهت بازاریابی برای کتابخانه ارتقا دهیم فارغ از اینکه در چه نوع کتابخانهای کار میکنیم ، روابط عمومی خیلی موفقی خواهیم داشت.
دانش حرفهای
منظور از دانش حرفهای در اینجا دانش کتابداران از اصول اولیه حرفه آنها، شناخت منابع اطلاعاتی و نحوه استفاده و بهرهبرداری از آنها، شیوههای دسترسی به اطلاعات، آشنایی با انواع تکنولوژی، مدیریت، پژوهش و توانایی استفاده از این
