بخشی از مقاله
چکیده
بدنبال افزایش جهانی جمعیت سامانه کشاورزی بیش از پیش به نهاده ها و عملیات خارجی برای تولید محصولات غذایی جهت تأمین امنیت غذایی متکی شده اند. رهیافت رایج هرچند باعث افزایش عملکرد کشاورزی شده اند اما در کشورهای درحال توسعه باعث بروز پیامدهای نامطلوب بوم شناختی،فنی،اقتصادی و اجتماعی شد زیرا برای تولید غذا به فناوری ها و راهکارهایی متکی شده اند که بوم سازگار نبوده اند لذا نگرانیهای نسبت به پیامدهای این سامانه ابراز شد.که در نهایت به پیدایش مفهوم کشاورزی پایدار منجر شد که ریشه در سامانه های کشاورزی سنتی،کم نهاده و عملیات نوین بوم سازگار دارد،به دنبال تولید عملکرد مطلوب و در حین حال،حفظ ساختار محیط و کاهش پیامدهای منفی فعالیتهای کشاورزی است.
مقاله حاضر که با روش تحقیق کتابخانه ای واستفاده از سایتهای اینترنتی وکتابهایی که در این زمینه وجود دارد آماده گردیده است به دنبال معرفی کشاورزی ارگانیک بعنوان رهیافتی نوین در حفظ سلامتی انسان و محیط زیست می باشد تا کشاورزان و کارشناسان ترویج را با مزایا و فواید آن آشنا کند .
. 1 مقدمه
در طی دهه های اخیر به موازات گسترش تکنولوژی، تولید ومصرف جهانی مواد شیمیایی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است. بطوری که طی سالهای 1940 تا اوائل دهه 1980 تولید مواد شیمیایی مختلف 340 برابر گردیده است ومیلیارد ها تن موادی که تا آن زمان وجود نداشته، یک باره در محیط آزاد شدند. از جمله مواد شیمیایی که جهت تولید محصولات کشاورزی از آن زمان مورد استفاده قرار می گیرد واثرات سوء انکار ناپذیری بر روی سلامت مصرف کننده ومحیط زیست باقی می- گذارد، آفت کش ها شیمیایی می باشند که بیشترین بحث را در بین آلاینده های مختلف مواد غذایی بخود اختصاص داده اند.
آفت کش به گروهی از مواد شیمیایی اطلاق می شود که به منظور نابود ساختن ویا کنترل جمعیت انواع آفت ها از قبیل حشرات، علفهای هرز، قارچ های زیان آور و امثال آنتولید مصرف می شود. مطالعات مختلف آزمایشگاهی و اپیدمیولوژیک - همه گیر شناسی - طی چندین دهه ارتباط بین انواع آفت کش ها و بروز بیماری های نظیر انواع حساسیت ها، مسمومیت غذایی و سرطان هایی نظیر: لنف، پانکراس، سینه، روده، پروستات، تیروئید را در انسان نشان داده است. به عنوان مثال در دهه 1950 شانس ابتلا به سرطان دستگاه گوارش در شهروندان آمریکایی در طول دوره زندگی 1 به 20 بوده است.
اما امروزه ریسک ابتلا دو برابر شده ونسبتی برابر 1 به 8 دارد. در این رابطه نتایج مطالعه بر روی افراد مبتلا حاکی از بالا بودن سطح آفت کش ها در عضو سرطانی بیمار در مقایسه با افراد سالم می باشد نکته قابل توجه این است که بسیاری از سمومی که در طی سال هایی معلوم گردیده که عامل بروز بیماری های مختلف در انسان می باشد، همچنان مورد کشاورزان قرار می گیرند.
در سال 1990 طرح ملی سم شناسی آمریکا اعلام کرد که24 نوع از 51 آفت کش شناخته شده که عامل سرطان در حیوانات آزمایشگاهی هستند، همچنان مورد استفاده قرار میگیرند، همچنین تاسال 1997 هشت نوع از 26 آفت کشی که توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان تحت عنوان شاهد کافی برای ایجاد سرطان تقسیم شده اند، هم اکنون توسط کشاورزان نیز برای استفاده در تولید محصولات کشاورزی درخواست می شوند
آفت کش ها نه تنها میکروارگانیسم خاک را کشته و باقی مانده سم را بر روی مواد غذایی باقی می گذارند، بلکه باعث از هم گسیختگی اکوسیستم طبیعی اطراف مزرعه و از هم گسیختگی زنجیره های غذایی نیز می گردند. عدم مصرف سموم و کودهای شیمیایی در تولید محصولات کشاورزان از بارزترین خصوصیات کشت ارگانیک می باشد
بررسی میزان سموم شیمیایی توزیع شده طی 1365-85 در کشور ایران نشان می دهد که طی این دوره سالانه بطور میانگین 28038 تن انواع سموم شیمیایی توزیع گردیده که بالاترین میزان سموم توزیع شده این دوره در سال 1372 به میزان 53964 تن بوده است. اگرچه توزیع سموم پس از این سال سیر نزولی داشته است و از سال 1376 تا پایان سال 1385 میزان سموم توزیع شده همواره پایین تر از میانگین سموم توزیع شده طی دوره مورد بررسی شده بوده است، با این حال بر طبق نظر کارشناسان همچنان رقم بالایی را نشان میدهد
عدم آگاهی و دانش تولید کنندگان در زمینه چگونگی استفاده از سموم از نظر میزان و زمان مصرف - در نظر گرفتن دوره کارنس سموم - باعث گردیده که مصرف کنندگان از طعم نا خوشایند برخی از میوه ها و سبزیجات، اظهار نگرانی نمایند. با وجود این نگرانی، آگاهی عمومی از اثرات تجمعی سموم جذب شده در بدن و اثرات زیانبار آن که منجر به بیماریهای خطرناک می گردد، در سطح پایینی می باشد.با توجه به اینکه محدود کردن مصرف سموم وکود شیمیایی لازمه حرکت به سمت تولید محصولات سالم می باشد، لازم است که با آموزش های صحیح تولید کنندگان ومصرف کنندگان وآگاه کردن آنها از خطرات باقی مانده سموم آفت کش، زمینه را برای استفاده کمتر از مواد شیمیایی در تولید و مصرف محصولات سالم فراهم کرد
امروزه اشتیاق به مصرف محصولات سالم غذایی به دلیل نگرانی های روز افزون از آلودگی های محصولات رایج ومحیط زیست روبه افزایش بوده و بازار صادراتی این گونه محصولات در میان جوامع مرفه توسعه فراوانی یافته، ولی در کشور ایران حرکت چندان چشم گیری برای برنامه ریزی، هدایت و حمایت از این روش تولید به چشم نمی خورد وکشاورزان از مزیت مناسب و کل جامعه از موقعیت بهبود تغذیه، بهداشت ومحیط زندگی خود محروم مانده اند و این در حالی است که در کشور به دلیل شرایط خشک محیطی وفراوانی نیروی کار، تولید محصولات سالم اقتصادی تر و سهل تر از بسیاری از مناطق دیگر جهان به نظر می رسد
.2 بیان مسأله واهمیت وضرورت موضوع تحقیق
مصرف کود و سموم شیمیایی اثرات سوء بر سلامت انسان دارد، مصرف این نهاده های مضر برای سلامت انسان در کشور های در حال توسعه بیش از استاندارد های بین المللی است. در کشاورزی رایج بیش از 300 نوع ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی نظیر آفت کش ها، علف کش ها، و کود های شیمیایی به منظور کنترل آفات، حشرات و حاصلخیزی سازی خاک مورد استفاده می گیرد، که بقایای این مواد پس از ورود به بدن می تواند موجب مشکلات عدیده ای گردد که می توان به بروز نقص مادر زادی، تولد نوزاد با وزن کم، سقط جنین، بلوغ زودرس و یا دیر رس، کاهش باروری و یا ناباروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن و سرطانزایی اشاره کرد. یافته های محققان در عرصه پزشکی حاکی از آن است که 60 درصد سموم دفع آفات، 90 درصد قارچ کش ها و 30 درصد حشره کش ها سرطان زا هستند
کشاورزی ارگانیک - زیستی - از روشهای بسیار قدیمی کشاورزی است که بشر در طول قرنها گذشته با آن آشنا بوده ولی رشد سریع جمعیت، افزایش فرهنگ مصرف و عدم تعادل بین تولید و مصرف باعث شد که کشاورزی صنعتی جایگزین کشاورزی ارگانیک شود. رشد و توسعه علم و فناوری های نوین نظیر تولید ارقام پر محصول، استفاده از کود های شیمیایی و سموم، مهندسی ژنتیک و بیولوژی در سه دهه اخیر انقلاب بزرگی را در امر افزایش تولیدات کشاورزی به وجود آورده است، لیکن به موازات افزایش تولیدات کشاورزی و حل مشکلات کمبود غذا در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، مشکلات جدیدی در عرصه اکوسیستم های کشاورزی به وجود آورد که آلودگی منابع آب، خاک، غذا و بر هم خوردن تعادل بیولوژیکی موجود در اکوسیستم، بروز آفات و بیماری های جدید و کاهش کیفیت مواد غذایی مهمترین آنهاست.
امروزه بحث حفظ محط زیست، ایمنی و بهداشت غذایی یکی از چالش های مهم بشر است و تولید محصولات کشاورزی زیستی یکی از راهبردهای جدید آن می باشد.
امروزه اهمیت پرداختن به غذاهای سالم، با توجه به فوائد فراوان این محصولات بیش ازپیش بر دانشمندان، دولتمردان و مصرف کنندگان آشکار شده است. محصولات غذایی سالم را می توان محصولاتی دانست که در پروسه تولید آنها از نهاده های شیمیایی روش های اصلاًحی در دز غیرخطرناک و کنترل شده ای استفاده شده است، بطوری که هیچ گونه خطری مصرف کننده این مواد غذایی را تهدید نمی کند.
در تولیدی این محصولات بدلیل استفاده از روشهای جایگزین کنترل آفات از قبیل کنترل زراعی و بیولوژیکی و استفاده از کودهای آلی سازگار با طبیعت از قبیل ورمی کمپوست، پایداری محیط زیست تا حد فراوانی تضمین و در واقع گامی مهم در جهت حرکت به کشاورزی پایدار برداشته می شود. محصولات غذایی سالم علاوه بر سلامت غذایی، فواید فراوانی دارند که از جمله آنها می توان به طعم بهتر آنها نسبت به انواع متداول، ارزشهای بالاتر غذایی، حفاظت از منابع آبی، بهبود تنوع زیستی، حفاظت خاک، بهبود وضعیت اقتصادی جوامع روستایی و افزایش صادرات اشاره نمود. با افزایش حساسیت های جهانی، مقرر شده است که تا پایان سال 2012 میلادی، فقط محصولات کشاورزی ارگانیک و سالم بتوانند به بازارهای جهانی راه یابند.
از طرف دیگر پیشبینی ها حاکی از آن است که به زودی جمعیت کره زمین به حدود 9 میلیارد نفرخواهد رسید .تحقق این امر بدین معنی است که یک میلیارد هکتار دیگر از زیستگاه های طبیعی، عمدتاً در کشورهای درحال توسعه، به زمین های کشاورزی تبدیل شود، مصرف کودهای شیمیایی نیتروژن به دو تا سه برابر سطح فعلی افزایش یافت، تقاضا برای آب شدت گرفت و کاربرد آفت کش های شیمیایی سه برابر شود
به دنبال افزایش جهانی جمعیت طی قرن بیستم، سامانه کشاورزی بیش از پیش به نهاده ها و عملیات خارجی برای تولید محصولات غذایی جهت تأمین امنیت غذایی متکی شده اند. هر چند، عملکرد بسیاری از محصولات زراعی طی این دوره به شکل چشمگیری افزایش یافت، اما رهیافت رایج مبتنی بر توسعه با ابزار فناوری های نوین نه تنها به امنیت غذایی منجر نشد، بلکه در بسیاری از موارد، به ویژه در کشور های در حال توسعه باعث بروز پیامدهای نامطلوب بوم شناختی، فنی، اقتصادی و اجتماعی شد
بحران جهانی امنیت غذایی موجب تشدید مشکلات زیست محیطی و بوم شناختی شده است، زیرا از یک سو در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، فشار جمعیت و فقر جوامع کشاورزی باعث کاهش سرانه تولید و فشار هر چه بیشتر به منابع شده است و از سوی دیگر، در کشور های توسعه یافته، سامانه های کشاورزی به علت فشرده شدن رهیافت های کشاورزی رایج برای تولید غذا به فناوری ها و راهکارهایی متکی شده اند که بوم سازگار نیستند
از اوایل قرن بیستم و با شکل گیری سامانهای از کشاورزی که امروز، کشاورزی رایج خوانده می شود، نگرانیهای گوناگونی نسبت به پیامدهای این سامانه ابراز شد. این دغدغه ها در میانه های سده گذشته و با کاربرد بیش از حد نهاده های برون مزرعه ای، به ویژه کودها و آفت کش های شیمیایی مصنوعی، افزایش یافت وتلاش ها برای یافتن رهیافت های جایگزین شدت گرفت که در نهایت به پیدایش مفهوم کشاورزی پایدار منجر شد. کشاورزی پایدار که ریشه در سامانه های کشاورزی سنتی و کم نهاده و پای بر شانه فناوری ها و عملیات نوین بوم سازگار دارد، به دنبال تولید عملکرد مطلوب و در حین حال، حفظ ساختار محیط و کمینه سازی پیامد های منفی فعالیت های کشاورزی است.
