بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی پاسخ ارقام مختلف کنجد به تنشهاي شوري آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در آزمایشگاه علوم و تکنولوژي بذر دانشگاه کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان در سال 1397 انجام شد. در این آزمایش تیمارها شامل پتانسیل هاي مختلف - صفر، -0/2، -0/4، -0/6، -0/8 ، -1 و -1/2 مگا پاسکال - نمکهاي کلرید منیزیم، کلرید سدیم، کلرید پتاسیم و کلرید سدیم و همچنین پلی اتیلن گلایکول و همچنین ارقام مختلف کنجد - هلیل و اولتان - بود. نتایج نشان داد که با کاهش پتانسیل اسمزي درصد و سرعت جوانهزنی بذور کنجد کاهش یافته که این کاهش در رقم هلیل بیشتر از رقم اولتان بود.
همچنین سمیت ایجاد شده در اثر کلرید سدیم بیشتر از بقیه نمکها بود این در حالی است که کمترین اثر سمیت نیز مربوط به کلرید کلسیم بود. تغییرات سرعت جوانهزنی در رقم اولتان در اثر پتاسیلهاي مختلف به صورت کوادراتیک بوده این در حالی بود که در رقم هلیل در کلرید منیزیم و پلی اتیلن گلایکول به صورت کوادراتیک و در بقیه نمک ها به صورت خطی بود. به طور کلی مشاهده شد رقم اولتان نسبت به رقم هلیل مقاومت بیشتري به تنش شوري دارا است.
مقدمه
کنجد - Sesame indicum - گیاهی یکساله و گرمادوست بوده و به دلیل دارا بودن مقدار قابل توجه روغن دانه - بیش از - 40% از اهمیت ویژهاي برخوردار بوده است . - Sharma et al., 2012 - از روغن این گیاه در آشپزي، صنایع دارویی و صنعتی استفاده میشود. اگر چه این گیاه عمدتا در مناطق گرم و نیمه خشک تولید میشود اما میزان مقاومت آن در مراحل ابتداي رویش گیاهچه به تنشهاي محیطی از جمله خشکی و شوري متوسط محسوب میشود . - Morris, 2002 -
تنش به هر عاملی که باعث کاهش میزان رشد طبیعی و یا عاملی که باعث ایجاد اختلال، محدودیت و یا تشدید زیان آور فرایندهاي متابولیکی طبیعی گیاهان شود اطلاق می شود . - Pessarakli and Szabolcs, 1999 - تنش حاصل از شوري، خشکی، دما، اکسیژن و ترکیبات سمی از اصلیترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی میباشد.
با کاهش یافتن نزولات آسمانی و در نتیجه کاهش میزان آب قابل استفاده در کشاورزي تنشهاي خشکی و شوري بیش از پیش اهمیت پیدا نمودهاند. نمک هم اثر یونی و هم اثر اسمزي بر روي گیاهان برجاي می گذارد و شناخته شده ترین پاسخ هاي گیاهان به شوري به این اثرها ارتباط پیدا می کند . - Dudley, 1994; Chaves et al., 2009 - تاثیر اسمزي نمک ها بر گیاهان در نتیجه کاهش پتانسیل اسمزي آب به دلیل افزایش غلظت محلول در منطقه ریشه می باشد. در غلظت کم یا متوسط نمک گیاهان خود را براي اسمز تنظیم میکنند تا بتوانند آب جذب کنند . - Guerrier, 1996 -
تا کنون مطالعه جامعی در خصوص کمیسازي و پیش بینی روند جوانهزنی و رشد اولیه گیاهچه ارقام کنجد در شرایط مواجه با تنش اسمزي ثانویه ناشی از وجود نمک در محیط انجام نشده و از آنجا که در بیشتر مناطق کشور، شوري تنش رایج محسوب میشود، این مطالعه با هدف ارزیابی اثرات اسمزي تنش شوري صورت پذیرفت.
مواد و روشها
بهمنظور بررسی اثر تنش اسمزي بر ارقام کنجد، آزمایش فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح بلوك کامل تصادفی در سه تکرار آزمایش انجام خواهد شد. فاکتور اول ارقام کنجد و فاکتور دوم سطوح تنش اسمزي در نظر گرفته شد. محل اجراي پژوهش، آزمایشگاه تکنولوژي بذر دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان خواهد بود.
در این پژوهش ارقام کنجد، شامل - هلیل، اولتان - از مرکز توسعه دانههاي روغنی کشور تهیه خواهد شد. تنش اسمزي در سطوح صفر - شاهد - ، -2، -4، -6، -8، -10 و -12 بار با استفاده از نمکهاي پلی اتیلن گلایکول - Michel and Kaufmann, 1973 - 6000 و کلرید منیزیم، کلرید کلسیم، کلرید پتاسیم و کلرید سدیم ایجاد گردید . - Lang, 1967; van’t Hoff, 1995; Kutchai, 2003 - نمکهاي مورد استفاده در این پژوهش ساخت شرکت مرك آلمان بود.
شمارش بذرها هر 12 ساعت انجام شد و این کار تا زمانی که تعداد بذرهاي جوانهزده، در شمارشهاي متوالی ثابت شود، ادامه یافت. شرایط جوانهزنی بذرها منطبق با دستورالعمل آزمون جوانهزنی بذر، انجمن بین المللی آزمون بذر تعیین خواهد شد . - ISTA, 2013 - براي محاسبه کسر جوانه زنی از معادله لجستیک سه پارامتره = 1 - 0 - استفاده گردید. در جایی که :y کسر جوانهزنی، :a بیشترین درصد جوانهزنی، :x زمان پس از آبنوشی و :b پارامتر شکل خواهد بود. : X0 زمان رسیدن به 50 درصد جوانهزنی تخمین میزند.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به روند تغییرات درصد جوانهزنی رقم هلیل در پتانسیلهاي مختلف اسمزي نشان داد، در پتانسیلهاي بین صفر تا -0/4 مگاپاسکال بین نمکهاي مختلف مورد استفاده تفاوت معنیداري وجود نداشت و جوانهزنی این رقم در محدوده 95 تا 100 درصد بود، ولی در پتانسیلهاي بیشتر از این مقدار درصد جوانهزنی کاهش نشان داد. بیشترین افت یا شدیدترین افت کاهش درصد جوانهزنی در این رقم مروبط به نمک کلرید منیزیم - MgCl2 - که در پتانسیل -0/4 به کمتر از 40 درصد و در پتانسیل -0/6 به صفر درصد رسید.
شدت کاهش درصد جوانهزنی در این رقم در نمک کلرید پتاسیم - KCl - کمتر از کلرید منیزیم و در پلی اتیلن گلایکول کمتر از کلرید پتاسیم و در کلرید سدیم - NaCl - نیز کمتر از پلی اتیلن گلایکول بود. کمترین افت درصد جوانهزنی نیز مربوط به کلرید کلسیم یا CaCl2 بود - شکل 1، . - a روند تغییرات درصد جوانهزنی در رقم اولتان مشابه رقم هلیل بود، ولی شدت تغییرات در برخی موارد متفاوت تر بود. نتایج نشان داد که حساسیت این رقم به نمک کلرید منیزیم و کلرید سدیم شدیدتر از رقم هلیل بود به طوري در پتانسیل -0/4 مگاپاسکال کلرید منیزیم جوانهزنی 25 درصد و در پتانسیل -0/8 مگاپاسکال به حدود 55 درصد رسید.
