بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش در سال 1395 در مجتمع گلخانهاي دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. در این پژوهش اثر روشهاي آبیاري تنظیم شده - RDI - وخشکی موضعی ریشه - PRD - بر گوجهفرنگی در شرایط کشت هیدروپونیک بررسی گردید. تیمارهاي آزمایش شامل پنج تیمار آبیاري RDI در دو سطح 85 و 70 درصد نیاز آبی گیاه و آبیاري PRD در دو سطح 85 و 70 درصد نیاز آبی گیاه و تیمار شاهد در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید.
نتایج نشان داد که شیوهها و سطوح مختلف کم آبیاري بر وزن تر و خشک ریشه، میزان آب ریشه، حجم ریشه، طول و عرض ریشه اثر معنیدار دارد. بیشترین میزان شاخصهاي ذکر شده در تیمار شاهد و کمترین آنها در تیمار RDI85 مشاهده شد. با توجه به نتایج، به نظر می رسد تیمار شاهد بهترین تیمار براي ایجاد اجزاي ریشه گیاه گوجهفرنگی در شرایط گلخانهاي می باشد.
مقدمه
جهان در حال حاضر در حال تجربه بحران آب میباشد. با توجه به محدودیت منابع آب توصیه می شود که کم آبیاري به عنوان یک گزینه کارآمد به منظور افزایش بهره وري آب آبیاري مد نظر قرار گیرد. کم آبیاري عبارت است از » مصرف عامدانه و عالمانه کمتر آب، به منظور افزایش تولید در مجموعه اراضی تحت پوشش.« یکی از هدفهاي کم آبیاري، افزایش کارایی مصرف آب از طریق کاهش مقدار آب آبیاري در مقابل افت کم عملکرد است - کردا، . - 2002 کمبود آب، توسعه ریشه را به سمت بخشهاي عمیق و مرطوب تر خاك افزایش میدهد.
میتوان گفت رشد ریشه به سمت خاك مرطوب به عنوان دومین خط دفاعی مقابل خشکی محسوب میشود. تنش آب موجب از دست رفتن ریشههاي کمعمق و افزایش ریشههاي عمیق می - شود - کافی و مهدوي دامغانی، . - 1381 گوجه فرنگی یکی از سبزي هاي مهم در تمام نقاط دنیا به حساب می آید - بوکیان و هوبویکز؛ . - 2008 ریشه گیاه گوجه فرنگی عمیق بوده و گاهی حتی به بیش از یک متر در خاك نفوذ می کند. گوجه فرنگی ریشه هاي جانبی زیادي تولید می نماید - قشم و کافی،. - 1378
معشوري و همکاران - - 1389 با بررسی چهار سطح نیتروژن - صفر ، 30، 60 و 90 میلی گرم در کیلو گرم - از منبع کود اوره و دو سطح آبیاري - 4 و 6 روز - نشان دادند که سطوح نیتروژن و آبیاري تأثیر معنی داريبر عملکرد، وزنتر وخشک اندام هوایی و ریشه گیاه گوجه فرنگی دارد و با افزایش سطوح نیتروژن عملکردافزا یش افتی به طور يکه بیشتر ین عملکرد از مصرف 90 میلی گرم در کیلو گرم نیتروژن بدست آمد اما آبیاري با دور 4 روز بیشترین تأثیر رابر عملکرد داشت، بیشتر ین وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه از مصرف 60 میلی گرم در کیلو گرم نیتروژن به همراه آبیاري 4 روز بدست آمد.
رئیسی و همکاران - 1393 - با بررسی دو روش آبیاري قطرهاي و جویچه اي و سه سطح آبیاري 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه گوجهفرنگی، گزارش دادند که با کاهش حجم آب آبیاري، وزن تر ریشه کاهش پیدا میکند. همچنین در هر سطح آبیاري، وزن تر ریشه با روش جویچهاي، همواره بیشتر از وزن تر ریشه با روش قطرهاي است.
استیکیک و همکاران - 2003 - در بررسی بر روي گوجه فرنگی دریافتند وزن خشک ریشه درتیمار آبیاري کامل - شاهد - نسبت به تیمار آبیاري خشکی موضعی ریشه بیشتر بود. نورمهناد و همکاران - 1385 - با بررسی دو روش کم آبیاري خشکی موضعی ریشه - PRD - و کم آبیاري تنظیم شده - RDI - و سه سطح 100،75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه، بیان کردند که بیشترین طول، حجم ریشه و وزن خشک ریشه در تیمار شاهد بدست آمد، اما کمترین مقدار طول ریشه در تیمار RDI75 و کمترین حجم و وزن خشک ریشه در تیمار RDI50 مشاهده شد.
مولوي و همکاران - - 1390 با بررسی سه تیمار آبیاري کامل، یک در میان ثابت و یک در میان متغیر جویچه اي بر روي گیاه گوجه فرنگی بیان کردند که اثر طول ریشه و وزن خشک ریشه در سطح %1 معنی دار بود. بیشترین طول و وزن خشک ریشه در تیمار آبیاري کامل و کمترین آنها در تیمار آبیاري یک در میان متغیر مشاهده شد.
مواد و روش ها
به منظور بررسی اثر کم آبیاري تنظیم شده - RDI - و کم آبیاري خشکی موضعی ریشه - PRD - بر روي گیاه گوجهفرنگی گلخانهاي در سیستم کشت هیدروپونیک، آزمایشی در پاییز 1395 با سه سطح آبیاري 100، 85 و 70 درصد نیاز آبی گیاه در چهار تکرار در مجتمع گلخانهاي دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید چمران اهواز با محدوده جغرافیایی 31 درجه و 18 دقیقه و 22 ثانیه عرض شمالی و48 درجه و 39 دقیقه 30 ثانیه طول شرقی و در ارتفاع 18 متري از سطح دریا اجرا گردید.
این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی اجرا گردید. روش کاشت به صورت دستی بود. فاصله ردیفها از هم 100 سانتی - متر و فاصله بین گلدانها 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد.ابتدا 52 گلدان به حجم 9,8 لیتري تهیه و در هر گلدان یک بوته کشت شد. جهت کاشت بذرها درون سینی نشا، ابتدا پیتماس را با آب ترکیب کردیم و سپس درون سینی نشا قرار دادیم. تعداد 105 بذر گوجه فرنگی رقم والورا را درون حفرههاي سینی نشا، درعمق 4 تا 5 میلیمتري سطح خاك قرار دادیم.در این تحقیق از بستر پیت ماس براي گیاه گوجه فرنگی استفاده گردید.
براي آمادهسازي گلدانهایی که میخواستیم در آنها تیمار PRD را اعمال کنیم، از ورق آلومینیوم جهت تقسیم گلدان به دو قسمت مساوي استفاده گردید. به این ترتیب که ورق آلومینیوم در جهت قطر کوچک بیضی و در فاصله 5سا نتیمتري از بالاي گلدان قرار داده شد. این فاصلهي 5 سانتیمتري، جهت کاشتن نشا و ریشه آن درون خاك گلدان در نظر گرفته شد. پس از آمادهسازي کامل گلدانها، بستر پیتماس که با آب به خوبی ترکیب شده بود، درون گلدانها قرار گرفت.
سیستم آبیاري تیمارها از نوع آبیاري قطرهاي اجرا گردید. لولههاي انتقال آب از مخزن تا ابتداي لوله هاي لاترال از جنس پلیاتیلن و به قطر 3/4 اینچ و همچنین لوله هاي لاترال نیز از جنس پلیاتیلن و به قطر 16 میلیمتر بودند. براي تامین نیروي لازم جهت انتقال آب از پمپ با قدرت 0/5 اسب بخار استفاده شد.همچنین براي تیمارهاي کم آبیاري به صورت خشکی موضعی ریشه - PRD - از دو لوله لاترال در کنار هم استفاده شد که هر لاترال یک سمت از گیاه را آبیاري میکرد و به صورت متناوب و روزانه یک لاترال باز و آبیاري را انجام میداد، در حالی که لاترال دیگر بسته بود و روز بعد جابهجایی صورت میگرفت و لاترال دیگر آبیاري را انجام میداد.
نیاز آبی گیاه با اندازهگیري میزان تبخیر از تشت تبخیر کلاس A مستقر در گلخانه و ضرب آن در سطح سایهانداز گیاه تعیین میشد.دور محلولدهی با استفاده از تایمر تنظیم میشد. به دلیل ظرفیت نگهداري بسیار پایین بستر کشت، آبیاري روزانه و به تعداد 12 مرتبه در روز انجام میگرفت. براي تغذیه گیاهان از محلول غذایی رِش - جدول - 1 که شامل عناصر غذایی ماکرو و میکرو براي رشد گیاه است، استفاده شد که در جدول نام و غلظت عناصر ارائه شده است. براي تهیه محلول از آب شهري با EC = 1 .8 ms/cm استفاده میگردید.
نتایج و بحث
اطلاعات برداشت شده با استفاده از نرم افزارSPSS16.0 مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفت. در این پژوهش از آزمونهاي تجزیه واریانس و دانکن براي مقایسه صفات مورد مطالعه استفاده شده است. در جداول تجزیه واریانس دو گروه براي مقایسه صفات به شرح زیر قرار دارد: گروه :1 تیمارهاي کم آبیاري خشکی موضعی ریشه - PRD - و کم آبیاري تنظیم شده - RDI - در سطح 85 درصد نیاز آبی گیاه PRD85 - و . - RDI85 گروه : 2 تیمارهاي کم آبیاري خشکی موضعی ریشه - PRD - و کم آبیاري تنظیم شده - RDI - در سطح 70 درصد نیاز آبی گیاه PRD70 - و . - RDI70 حجم ریشه در بین تیمارها و در مقایسه گروهی 1 حجم ریشه داراي اختلاف معنیدار در سطح یک درصد بود ولی در مقایسه گروهی 2 اختلاف معنیداري مشاهده نشد.
بیشترین میزان حجم ریشه در تیمار شاهد به میزان 110 سانتیمتر مکعب مشاهده گردید. همچنین کمترین میزان حجم ریشه در تیمار RDI85 به میزان 70 سانتی متر مکعب مشاهده گردید که نسبت به تیمار شاهد کاهش 36 درصدي را نشان میدهد. در مقایسههاي گروهی، در سطح 85 درصد نیاز آبی گیاه، تیمار PRD حجم ریشه بیشتري نسبت به تیمار RDI ایجاد کرد - به ترتیب 107/5 و 70 سانتی متر مکعب - و با کاهش بیشتر حجم آب آبیاري تا سطح 70 درصد نیاز آبی گیاه، باز هم تیمار PRD نسبت به تیمار RDI حجم ریشه بیشتري به وجود آورد - به ترتیب 95 و 80 سانتیمتر مکعب - .
نورمهناد و همکاران - 1385 - معتقد بودند که علت افزایش ریشه در تیمارهاي کم آبیاري بخشی نسبت به تیمارهاي کم آبیاري سنتی شاید به این دلیل باشد که در این نوع کم آبیاري همان مقدار آب ولی در حجم کمتري از خاك نفوذ کرده است و بنابراین میتوانند در هر آبیاري عمق بیشتري از خاك را نسبت به کم آبیاري معمولی مرطوب نماید و مطابق این نظریه است که در هر قسمت از خاك که آب وجود داشته باشد ریشه نیز در همان نقطه رشد می کند و همین موضوع سبب می شود در تیمارهاي با سطوح بالاتر آب، حجم ریشه بیشتري تولید شود.
