بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر صنعت گردشگری جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها پیدا کرده و نقش فعال و مؤثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بخصوص در کشورهای رو به توسعه ایفا میکند. یکی از انواع گردشگری، گردشگری روستایی است. توسعه گردشگری در مناطق روستایی عنصری اساسی است و یکی از راههای نجات روستاها از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی به شمار میرود. لذا با توجه به دامنه تقاضا و نیازهای محیط روستایی، گردشگری روستایی رو به توسعه گذاشتهاست و روز به روز بر اهمیت و جاذبه خاص آن افزوده میشود.
بر این اساس، جوامع روستایی همواره در پی صنایع جایگزین جهت ایجاد تنوع در اقتصاد روستا بودهاند. گردشگری به عنوان یکی از صنایع اولیه با قابلیت کمک به جوامع محلی در توسعه تنوع اقتصادی عمل کرده است. یکی از اشکال گردشگری روستایی، اکوتوریسم بوده که اغلب در نواحی کوهستانی رایج میباشد. نواحی کوهستانی نقش مهمی را در توسعهی پایدار بازی میکنند و اهمیت آنها در آینده نیز افزایش مییابد.
نواحی کوهستانی منبع شگفتانگیزی برای جوامع انسانی و فرهنگها از زمانهای بسیار دور میباشند. بعد از مناطق ساحلی، نواحی کوهستانی، در رده دوم از نظر شهرت جهانی در زمینهی مقاصد گردشگرپذیر قرار دارند. در این پژوهش با مرور ادبیات موجود، به بررسی ابعاد مختلف نظری گردشگری روستایی بخصوص در نواحی کوهستانی پرداخته شده است. نتایج نشان میدهد با در نظر گرفتن پیچیدگی توسعه در نواحی کوهستانی، توسعهی گردشگری یک انتخاب حتمی بوده و یکی از ابزارهای دستیابی به توسعه پایدار نواحی کوهستانی میباشد.
مقدمه
صنعت گردشگری یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در جهان به شمار میآید که علاوه بر منابع اقتصادی، فرصت بسیاری مناسبی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار میدهد تا نسبت به اهمیت حفظ فرهنگها و چگونگی حفاظت از فرهنگهای محلی و چشماندازهای طبیعی آگاه شوند - امیرعضدی و پناهی، . - 169 :1389 از گردشگری به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه در جوامع یاد می شود.
تحقق حضور 20 میلیون گردشگر و اشتغال زایی حدود 6/5 میلیون نفری این بخش مطابق چشم انداز 20 ساله و افق ایران 1404، منوط به استفاده از تمامی جنبه ها و جاذبه های گردشگری کشور است. در حال حاضر صنعت گردشگری جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها پیدا کرده و نقش فعال و مؤثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بخصوص در کشورهای رو به توسعه ایفا میکند.
گردشگری بهعنوان رویکردی جدید برای توسعه همزیستی انسان و اجتماع بهمنظور بهرهوری اقتصادی، امروزه در توسعه مناطق جایگاه چشمگیری یافته است. امروزه توریسم بهعنوان یک صنعت فراگیر و پویا در قالب یک سیستم جهانی درآمده است، بهطوریکه میتوان آن را از موفقترین صنایع جهان قلمداد کرد. بسیاری از متخصصین از گردشگری بهعنوان یک فرصت منحصر به فرد اقتصادی و ویژه نام میبرند.
از دلایل توسعه شتابان فرایند گردشگری میتوان به اثرات مثبت مستقیم و غیر مستقیم آن از جمله: کسب درآمدهای سرشار ارزی، افزایش درآمد سرانه، ایجاد اشتغال و همچنین توسعه روابط علمی- فرهنگی و ثبات و امنیت مناطق و نهایتا توسعه پایدار اشاره کرد. با شروع قرن بیست و یکم صنعت گردشگری به یکی از پر درآمدترین صنایع دنیا تبدیل شده، رقابت فشردهای میان بسیاری از کشورهای جهان برای جذب جهانگردان به چشم میخورد و صنعت توریسم به عنوان صنعتی پویا و با ویژگیهای منحصر به فرد، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته ودر حال توسعه را به خود اختصاص داده است.
براساس پیش بینی انجام شدهای که توسط سازمان جهانگردی انجام شده، در سال 2020، حدود یک میلیارد و پانصد و شصت میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت ودرآمدهای ناشی از گردشگری بین المللی در این سال به یک ونیم تریلیون دلار خواهد رسید - سازمان جهانی گردشگری،2007 ؛ جلیلوند، . - 16 :1388 در سالهای اخیر گردشگری روستایی بهعنوان یکی از راههای از بین بردن فقر روستایی، در تحقیقات و پژوهشهای مکتوب در مورد توسعه روستایی وارد شده و توجه روزافزونی را کسب کرده است.
گردشگری روستایی امروزه یکی از مردمیترین اشکال گردشگری محسوب میشود. بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادیٌ در ایالات متحده آمریکا در سال 1992 بیش از 70 درصد جمعیت از انواع تفریحات روستایی و محیطهای کشاورزی برخوردار گردیدهاند - شارپلی، - 5 :1380 که این درصد در سال 2004 به 76 رسیده است - پاپلی یزدی و سقایی،. - 201 :1389
ویژگی نواحی روستایی، منابع و بستر های گسترده ای را برای توسعه انواع فعالیت های گردشگری فراهم می سازد. اما وجود این منابع و بسترها به تنهایی کافی نمی باشد و لازم است با توجه به تقاضای موجود در بازار این منابع و بسترها عرضه شوند و برای اینکه این منابع قابلیت عرضه به گردشگران و بازدیدکنندگان داشته باشند، بایستی این منابع تبدیل به محصول گردشگری شوند تا بوسیله آنها قابل مصرف شوند. تبدیل شدن جاذبه ها و منابع گردشگری پیش از هرچیز نیازمند برنامه ریزی، سرمایه گذاری و آماده سازی زیرساخت ها است - فرجی سبکبار و همکاران، 1391، . - 4 یکی از اشکال گردشگری روستایی، اکوتوریسم بوده که اغلب در نواحی کوهستانی رایج میباشد.
نواحی کوهستانی نقش مهمی را در توسعهی پایدار بازی میکنند و اهمیت آنها در آینده نیز افزایش مییابد. نواحی کوهستانی نقش حساسی را در فراهم نمودن آب تازه و شیرین با افزایش تعداد جمعیت، توسعه صنایع و فعالیتهای بخش کشاورزی و تأمین آب در نواحی کوهستانی و پایین دست بازی میکنند. امنیت غذایی، کاهش فقر و در نهایت ثبات سیاسی با منابع موجود در نواحی کوهستانی ارتباط دارند. همچنین نواحی کوهستانی به عنوان مناطقی به شمار میروند که نقش مهمی را در تنوع زیستی ایفا میکنند. افزایش شهرنشینی در نقاط کوهستانی فشار مضاعفی را بر روی نایاب شدن منابع از قبیل منابع آب وارد می کند.
نواحی کوهستانی منبع شگفتانگیزی برای جوامع انسانی و فرهنگها از زمانهای بسیار دور میباشند. بعد از مناطق ساحلی، نواحی کوهستانی، در رده دوم از نظر شهرت جهانی در زمینهی مقاصد گردشگرپذیر قرار دارند. برخی از دلایلی که توضیح میدهند چرا مردم جذب نواحی کوهستانی میشوند شامل، کسب احساس آرامش روحی و روانی، رواج گردشگری کوهستان ناشی از انفجار جمعیت در نواحی پست و کم ارتفاع و تراکم بیش از حد در مراکز شهری میباشد.
سفر به نواحی کوهستانی که امروزه بیش از 20 درصد از گردشگری جهانی را شامل میشود، به سرعت در حال افزایش است. امروزه عناصری که مردم را به نواحی کوهستانی جذب میکند شامل هوای پاک، چشماندازهای متنوع، تنوع زیستی غنی و فرهنگ منحصربفرد است. برای نمونه، گسترش گردشگری در نواحی آلپ در اروپا، در قرن 18 شروع شده است؛ یعنی هنگامیکه هنرمندان، نویسندگان و شاعران به دلایل آموزشی، مذهبی، بهداشت و سلامت به این نواحی سفر میکردند. با شروع قرن 19، کوهنوردان شروع به اکتشاف قلههای آلپ کردند.
در مناطق کوهستانی، گردشگری به عنوان پدیدهای گروهی، در نیمهی دوم قرن 19 با احداث اولین خط آهن در سراسر آلپ شروع شد. در سال 1863، توماس کوک، اولین گروه گردشگری به سوئیس را به راه انداخت. با افزایش تعداد گردشگران، خطوط راهآهن برقی احداث شدند که اولین آن در منطقهیRigiدر سال 1873 بود.
روند مشابهی نیز در امریکای شمالی اتفاق افتاد؛ جائیکه گسترش خطوط راهآهن دسترسی به رشته کوههای راکی را در اواخر قرن 19، برای گردشگران و کوهنوردان فراهم ساخت - . - Gandip, 2013: 10 می توان گفت که توسعه گردشگری روستایی به ویژه در مناطق کوهستانی میتواند بر پایین بودن سطح درآمد در روستا نسبت به مناطق شهری غلبه کند و به عنوان یک فعالیت اقتصادی جایگزین در اقتصاد تک محصولی، روند توسعه را با تنوع بخشی به اقتصاد روستا و در نهایت اقتصاد ملی تسریع سازد. بنابراین در این مقاله به اهمیت گردشگری در توسعه نواحی روستایی کوهستانی پرداخته می شود.
روش پژوهش
این مقاله یک مطالعه مروری است و مقالات مرتبط با موضوع از مقالات و کتابهای معتبر انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت.
مبانی نظری
امروزه بازار گردشگری کوهستان در هیچ نقطهای، نزدیک به اشباع نیست. تقاضا برای مسافرت، پیادهروی، کمپینگ، کوهنوردی، صخرهنوردی، دوچرخهسواری کوهستان، دیدار از حیات وحش و سایر اشکال مرتبط با فعالیتهای گردشگری کوهستان، منجر به گسترش سریع بازار گردشگری کوهستان در قالب تفریح و مخاطرات موجود شده است - . - Kruk and banskota, 2007: 32
