بخشی از مقاله
چکیده
گزینش و انتخاب والدین بهمنظور بهکارگیری در برنامههای بهنژادی حائز اهمیت ویژهای میباشد، بدین منظور شناخت دقیق تنوع ژنتیکی میان ژنوتیپها ضروری به نظر میرسد. ژنوتیپها در سال زراعی 1394 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج بهصورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار کشت گردیدند. در آزمایش حاضر جهت گروهبندی 12 ژنوتیپ آفتابگردان روغنی، از دادههای حاصل از اندازهگیری صفات عملکرد دانه، قطر طبق، وزن صد دانه، طول بذر، عرض بذر، قطر بذر، طول برگ، عرض برگ، ارتفاع بوته و قطر ساقه بهره برده شد.
با استفاده از تجزیه به عاملها 10صفت مورد مطالعه در قالب سه عامل که مجموعاً 75 درصد از تغییرات کل را تبیین نمودند، گروهبندی شدند. این سه عامل با عناوین عامل عملکرد دانه، عامل مشخصات بذر و عامل قطر معرفی شدند. در عامل عملکرد دانه صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، طول برگ و عرض برگ؛ در عامل مشخصات بذر صفات طول بذر و وزن صد دانه و در آخرین عامل یعنی عامل قطر صفات قطر ساقه، قطر بذر و عرض بذر قرار گرفتند. با توجه به درصد واریانس توجیه شده توسط عاملها در ژنوتیپهای آفتابگردان، چنین برداشت میشود که با تقویت صفات درونی عاملهای اول و دوم، عملکرد دانه در واحد سطح را میتوان بهبود بخشید.
مقدمه
آفتابگردان - Helianthus annuus L. - گیاهی یکساله، بهاره و متعلق به تیره کاسنی میباشد. جنس هلیانتوس دارای 17 کروموزوم - n=17 - پایه است و شامل گونههای دیپلوئید، تتراپلوئید و هگزاپلوئید میباشد. این گیاه دگر گردهافشان بوده و گردهافشانی آن بهصورت عمده توسط حشرات و تا حدودی بهوسیله باد انجام میشود. اجزا اصلی عملکرد در آفتابگردان شامل تعداد دانه در طبق و وزن دانه میباشد.
مهمترین اهداف اصلاح آفتابگردان عبارتند از افزایش عملکرد دانه، افزایش میزان روغن، ایجاد مقاومت به بیماریها و آفات، مقاومت به خشکی، مقاومت به سرما، کاهش ارتفاع بوته، بهبود کیفیت اسیدهای چرب موجود در دانه، افزایش کیفیت پروتئینهای دانه، کاهش طول دوره رشد - زودرسی - ، بهبود خاصیت پوستکنی دانه و ایجاد ارقام پر شاخه و برگ جهت مصارف علوفهای میباشد . - Haladni et al., 2006 -
سطح زیر کشت آفتابگردان در دنیا طبق آمار سازمان خواربار جهانی - FAO - در سال 2012 میلادی در حدود 25107691 هکتار با میزان تولید 37534705 تن و میزان عملکرد 1494/9 کیلوگرم در هکتار بوده و در مجموع بیش از 50 درصد سطح زیر کشت این گیاه در کشورهای روسیه، اکراین، هند و آرژانتین قرار داشته است. سهم ایران در سال 2012 بر اساس آمار فائو برابر 68000 هکتار سطح زیر کشت، 90000 تن تولید و 1323/5 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه بوده است.
جهت مطالعه روابط پیچیدهای که میان عملکرد با اجزاء عملکرد و صفات موفولوژیک وجود دارد میتوان از روشهای آماری چند متغیره بهمنظور شناخت دقیق این روابط بهره جست. تجزیه به عاملها از جمله روشهای آماری چند متغیره میباشد که امکان تعیین ارتباط اجزاء عملکرد و مشخص نمودن اهمیت صفات مورد مطالعه در رابطه با عملکرد را فراهم میآورد. والتون - Walton, 1972 - از تجزیه به عاملها برای مطالعه خصوصیات گیاهی و تعیین معیار گزینش مناسب جهت افزایش عملکرد گندم در تنش خشکی اسنفاده نمود.
طوسی مجرد و همکاران در آزمایشی که بر روی گندم نان انجام دادند، از تجزیه به عاملها استفاده کردند و در مجموع صفات اندازهگیری شده را به پنج عامل کاهش دادند که مجموعاً 67/7 درصد از تغییرات را این عوامل تبیین نمودند. مهمترین هدف از اجرای پژوهش حاضر، استفاده از روش تجزیه عاملها جهت مطالعه روابط پیچیده و تعیین اهمیت نسبی هر یک از صفات مورد مطالعه در ارتباط با عملکرد دانه بهمنظور اصلاح عملکرد دانه در برنامههای به نژادی بود.
مواد و روشها
بهمنظور بررسی و ارزیابی خصوصیات زراعی دوازده ژنوتیپ آفتابگردان روغنی که اسامی آنها در جدول 1 آورده شده است، آزمایشی در سال زراعی 1394، بهصورت طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج پایهریزی و اجرا شد. مراحل آمادهسازی زمین شامل شخم، دیسک، تسطیح و ایجاد ردیف کاشت بوده و مقدار 100 کیلوگرم در هکتار کود ازت به زمین داده شد. هر کرت شامل 5 ردیف کشت 6 متری به فاصله شصت سانتیمتر و با فاصله بوته بر روی هر ردیف بیست سانتیمتری در نظر گرفته شد.
مقدار شش کیلوگرم در هکتار بذر استفاده گردید. در طول مرحله داشت، وجین و مبارزه با علفهای هرز بهصورت دستی انجام شد. آبیاری و برداشت محصول مطابق نیاز گیاه و روش معمول منطقه بهصورت دستی انجام داده شد. صفات عملکرد دانه، وزن صد دانه، طول بذر، عرض بذر، قطر بذر، طول برگ، عرض برگ، ارتفاع بوته و قطر ساقه مورداندازهگیری و یادداشتبرداری قرار گرفتند. از نرمافزارهای Excel و SAS برای محاسبات و تجزیه و تحلیل آماری استفاده گردید.
نتایج و بحث
در جدول شماره 2 مقادیر حداقل، حداکثر، میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات فنوتیپی برای تکتک صفات مورد مطالعه برای 12 ژنوتیپ آفتابگردان آورده شده است. بر اساس نتایج این جدول تنوع نسبی میان همه ژنوتیپها برای همه صفات مورد بررسی ملاحظه شد که در این میان عملکرد دانه بیشترین تنوع 20/17 - درصد - را با میانگین 4198/77 و دامنه تغییرات 847/15 داشت و کمترین تنوع به ترتیب مربوط به دو صفت طول بذر و عرض بذر بود.
