بخشی از مقاله
چکیده: تریپانوزوما اوانسی عامل بیماري سورا در شتر میباشد. این تک یاخته جزء تاژکداران و داراي پرده ي مواج بوده و در بین گلبولهاي قرمز حرکت می کند ولی وارد آنها نمی شود. بیماري در فصول گرم همزمان با افزایش موسمی حشرات گزنده ناقل از جمله تابانیده، لیپروسیا، هماتوبیا و استوموکسیس و کنه هاي هیالوما، درماتوسنتور و ریپیسیفالوس بیشتر مشاهده میشود.
در این بررسی پس از مشاهده علایم بالینی در مرداد ماه 91 در یک گله 200 نفري شتر واقع در 2 کیلومتري زاهدان، با تلفات 10 نفر شتر خونگیري تشخیصی و درمان همزمان انجام شد. جهت تایید بیماري سورا از 20 نفر شتر از ورید گوش و ورید زیرشکمی خونگیري شد و نمونه هاي اخذ شده در لوله هاي درب دار استریل حاوي ماده ضد انعقاد جمع آوري و اسلاید گسترش خونی تهیه گردید.
اسلایدها شماره گذاري و به آزمایشگاه منتقل گردید و در همان روز گسترش ها به روش گیمسا رنگ آمیزي شد و با عدسی 100 مورد مطالعه قرار گرفت. در مجموع از 20 نفر شتر مورد بررسی، در 1 نمونه خون آلودگی به تریپانوزوما اوانسی مشاهده گردید. سن شتر آلوده 5 سال و از شترهاي بومی منطقه زاهدان بود.
در این بررسی میزان شیوع بیماري در حدود 0/5% گزارش شده است. این مطالعه نشان دهنده وجود این تک یاخته در شهرستان زاهدان و تایید کننده آلودگی شتران این منطقه با تک یاخته تریپانوزوما اوانسی میباشد. پس از تایید بیماري، شتران بیمار با دیمینازن خارجی درمان شده و لاشه شتران تلف شده که به عنوان منبع فعالی براي انتشار بیماري به شمار می آمدند در گودال هاي عمیقی سوزانده و دفن شدند.
مقدمه: بیماري تریپانوزومیازیس یکی از مهمترین بیماري ها در شتر می باشد که باعث به وجود آمدن خسارت هاي اقتصادي کلانی در کشورهاي مختلف جهان می گردد. سورا بیماري حاد، تحت حاد و یا مزمنی است که معمولا شتر، اسب، گاو، گاومیش، بز و سگ را مبتلا می سازد و با تب متناوب و مداوم، بی اشتهایی، ریزش اشک، لاغري، تکرر ادرار، تحلیل رفتن کوهان، ادم در ناحیه گردن و پلک ها، سقط جنین، زایمان زود رس، تشنگی زیاد، کم خونی شدید ماکروسیتیک، عوارض دستگاه تنفسی، دستگاه گوارش و دستگاه عصبی مشخص می شود.
در مراحلی از بیماري ممکن است یرقان و نقاط خونریزي پتشی بر روي غشاهاي مخاطی و یا گاهی خون ادراري نیز مشاهده شود. دوره کمون بیماري به صورت تجربی بین 3 تا 12 روز می باشد ولی در حالت طبیعی دو الی سه هفته به طول می انجامد. براي اولین بار پژوهشگري بریتانیایی بنام اوانس در بخش بریتانیایی هندوستان، در ایالت پنجاب موفق شد که عامل مسبب بیماري سورا را کشف نماید.
نام محلی این بیماري در ایران لنحازل و در هندوستان لسورال به معنی فاسد شدنی و لتیبارسالاست که به معنی لبیماري سه ساله شترها لاست واژه اخیر به خودي خود دلالت بر مزمن بودن بیماري دارد. بیماري سورا در شتر در اثر ابتلا به انواع دیگر تریپانوزوم نیز ظاهر می گردد که این انواع عبارتند از: تریپانوزوم بروسی، تریپانوزوم کونگولنسی، تریپانوزوم ویواکسح ولی معمولا ابتلا به تریپانوزوم اوانسی در بین شترها بیشتر شیوع دارد.
میزبانهاي واسط انگل حشرات گزنده از جمله تابانیده، لیپروسیا، هماتوبیا و استوموکسیس و کنه هاي هیالوما، درماتوسنتور و ریپیسیفالوس میباشد. معمولا این حشرات در کنار رودخانه ها و مناطق آبیاري شده دیده میشود. تغذیه متناوب خون توسط این حشرات با فاصله اندك بین هر تغذیه باعث خواهد شد که بیماري از شتر آلوده به شتر سالم انتقال یابد.
بیماري همچنین ممکن است از طریق پرورش مختلط و تماس مستقیم حیواناتی که علائم بیماري در آنها دیده نشده با شترهاي سالم در جاهاي محدود اتفاق افتد، براي مثال بزها و گوسفند ها تا مدت یک سال و یا بیشتر می توانند حامل عامل بیماریزا باشند بدون آنکه علائم بالینی را از خود نشان دهند. در سگ ها علاوه بر انتقال از طریق مگس ها، بیماري ممکن است از طریق خوردن گوشت حیوانات مبتلا نیز صورت گیرد.
تقریبا در کلیه مناطق پرورش شتر عفونت در اثر تریپانوزوم اوانسی دیده شده است و کشورهاي عربستان سعودي، مصر، اتیوپی، هند، اردن، ازبکستان، مراکش، تونس، سومالی، موریتانی، نیجریه، عمان، پاکستان، سودان، عراق، چاد و بورگینافاسو بیماري را گزارش داده اند. وقوع بیماري فصلی بوده و بیماري بین ماه هاي جولاي و نوامبر در شترها دیده می شود. همچنین انتشار بیماري در ماه هاي گرم سال بیشتر از ماه هاي سرد سال دیده شده است و در نژادهاي مختلف میزان ابتلا متفاوت است.
در ایران در سال 1881 کارپانتینه دامپزشک فرانسوي که در ارتش خدمت می کرد متوجه وقوع بیماري در اسب ها در استان خوزستان و لرستان گردید. بنا بر گزارش سالیانه سازمان دامپزشکی کشور در سال 1339 جمعاً386 نفر شتر مبتلا به بیماري در استان هاي کرمان، سیستان و بلوچستان، فارس و اصفهان وجود داشته است.
دکتر ارشدي و فرهنگ فر - - 1971 در طی مقاله اي به بررسی وضعیت بیماري سورا در ایران در طی سالهاي 1967 تا 1970 پرداختند در این بررسی تعداد شترهاي مبتلا به بیماري جمعاً3412 نفر شتر بوده که دراین میان تعداد 35 نفر شتر در اثر بیماري تلف شده اند. بالاترین نسبت ابتلاي به بیماري در استان هاي فارس، کرمان و اصفهان دیده شده است و کمترین نسبت ابتلا در سیستان و بلوچستان و خوزستان و بیماري بیشتر در طی ماه هاي مرداد و شهریور بوده است.
بادامچی - 1358 - در طی بررسی انگلهاي خونی شتر در کشتارگاه تهران مشاهده نمود که تعداد 12 نفر از مجموع 127 نفر شتر - %9/44 - مورد آزمایش، آلودگی داشته اند. میران زاده - 1373 - در کشتارگاه نجف آباد اصفهان اقدام به بررسی 37 عدد لام تهیه شده از خون جداري شترها جهت یافتن تریپانوزوم اوانسی نمود که در دو مورد تک یاخته مذکور دیده شد.
روش هاي فراوانی براي تشخیص بیماري وجود دارد که عبارتند از: مشاهده نشانه هاي بالینی، مشاهده انگل در خون، پونکسیون غده لنفی، تکنیک سانتر یفوژمیکروهماتوکریت، تکنیک سانتر یفوژ سیلیکون، تزریق به حیوانات آزمایشگاهی، آزمایشات سرولوژیکی عبارتند از آزمایش الایزا، تست پادتن هاي ایمونوفلور سنت، تست آگلوتیناسیون در لوله هاي موئین، تست پاسیو همو آگلو تیناسیون. در هنگام کالبد گشائی، بزرگ شدن طحال، بزرگ شدن غدد لنفاوي، جمع شدن گلبولهاي سفید در بافت پارانشیمی کبد، همراه با خونریزي کبد و بزرگ شدن کلیه ها مشاهده می گردد.
شرح مورد و اقدامات درمانی: در این بررسی پس از مشاهده علایم بالینی در مردادماه 91 در یک گله 200 نفري شتر واقع در 2 کیلومتري زاهدان که شامل تب متوسط و مداوم، بی اشتهایی، ناله، کاشکسی، کم رنگی شدید مخاطات، عدم پاسخ به دیمینازن ایرانی و آلودگی شدید به کنه بود، جهت تایید بیماري سورا از 20 نفر شتر از گله خونگیري تشخیصی انجام شد.
جهت خونگیري و تهیه اسلاید خونی، درحالی که شتر را روي شکم به زمین خوابانیده و سر حیوان به وسیله گرفتن لب یا گوش و یا بینی توسط شتربان محکم مهار شده بود، لبه گوش را به وسیله قیچی تیزي شکافته و یک قطره خون را در انتهاي لام تمیزي چکانده و سپس با استفاده از لام دیگري با زاویه 30 درجه یک گسترش نازك تهیه و آن را در معرض هوا خشک کرده و پس از شماره گذاري به آزمایشگاه منتقل گردید.
همچنین در تعدادي از شترها از ورید زیر شکمی خونگیري شد و در لوله هاي درب دار استریل حاوي ماده ضد انعقاد جمع آوري و در مجاورت یخ به آزمایشگاه ارسال و در آنجا اسلاید گسترش خونی تهیه گردید. کلیه اسلایدها پس از خشک شدن در مجاورت هوا با الکل متیلیک بمدت 10 دقیقه فیکس شده و سپس به روش گیمسا براي 30 دقیقه رنگ آمیزي گردید و جهت دیدن انگل در زیر میکروسکوپ با عدسی 100 مورد مطالعه قرار گرفت. تعداد 5-2 انگل در هر شان مشاهده گردید.
در بررسی فوق از مجموع 20 نفر شتر مورد بررسی، در 1 نمونه خون آلودگی به تریپانوزوما اوانسی مشاهده گردید. سن شتر آلوده 5 سال و از شترهاي بومی منطقه زاهدان بود بدین ترتیب میزان شیوع بیماري در حدود 0/5% برآورد گردید. در خونگیري مجدد در 2 هفته بعد نیز انگل در خون مشاهده شد. در گله فوق میزان ابتلا 20% و تلفات 10 نفر شتر مشخص گردید.
