بخشی از مقاله
چکیده
شناخت و تبیین هر چه بیشتر زبانهاي زندة ایرانی و آثار ادبی آنها به عنوان میراثهایی گرانبها، ضرورتی مهم و انکارناپذیر است و با توجه به تنوع گویشها و گونههاي زبان کردي معرفی بیشتر و کاملتر آنها میتواند منبعی غنی در اختیار محققان و زبانشناسان مخصوصاً پژوهشگران زبانهاي ایرانی قرار دهد.
در این مقاله سعی بر آن است تا بخشهایی از گویش و ادب اورامی که یکی از شاخههاي زبان کردي است مورد بررسی قرار گیرد. در ابتدا کرد و ویژگیهاي آنان به عنوان یک قوم ایرانی به طور اختصار بیان شده، سپس به زبان کردي و گویشهاي آن و حوزة جغرافیایی هر کدام پرداخته شده است و از آنجا که یکی از گویشهاي زبان کردي اورامی است در ارتباط با اورامان و ادبیات آن توضیحاتی ارائه گردیده، همچنین مطالبی هم به ادبیات کردي و اورامی اختصاص داده شده است و تلاش شده تا در حد توان به سوالاتی از قبیل این که زبان کردي جزء کدام یک از شاخههاي زبانهاي ایرانی است و در این میان گویش و ادبیات اورامی چه جایگاهی دارد، پاسخ داده شود. .
مقدمه
ادبیات مکتوب و شفاهی به عنوان میراث فرهنگی هر قوم و ملتی مورد توجه همگان است این میراث جزئی لاینفک از زندگی انسان بوده و هست و رابطهاي تنگاتنگ با جنبههاي روانی، اجتماعی و فرهنگی داشته است. ادبیات و به ویژه شعر نیز به عنوان بخشی از فرهنگ و تمدن انسانی از دیرباز مورد توجه بوده و محققان با استفاده از مبانی علوم انسانی مانند روانشناسی، جامعهشناسی و... درصدد شناخت و توصیف راز و رمز نهفته آن برآمدهاند.
سرزمین ایران با توجه به خرده فرهنگها و اقشار گوناگون در آن، براي هر ایرانی مقدس و گرامی است.
این سرزمین از بزرگترین گاهوارههاي تمدن و فرهنگ جهانی است. از این رو شناخت و تحقیق در مورد فرهنگ و تمدنهاي ایرانی بر هر محققی لازم است و یکی از این موارد شناخت قوم کرد، گویشها و ادبیات این قوم است.
کردان
کردان بنا به سنگ نوشتهها و الواح آشوري و مدارك موثق تاریخی در هزارة سوم قبل از میلاد در کردستان سکونت کرده و به زبان آریایی سخن میگفتهاند و از تیرههاي نژاد آریایی هستند؛ آري یکی از شاخههاي نژاد آریایی که پژوهندگان را در آریایی بودن آنان گمانی نیست، کردان هستند که نام آنان از زمان باستان در بیشتر آثار مکتوب مذکور است.
واژة آریا ساده شدة واژة اوستائی ائیریه هyططه است که به معنی پاك و پاكنژاد و بزرگ است و این واژه در کتاب اوستا براي ایرانیان به کار برده میشده ،چنان که در بند 143 فروردین یشت، روانهاي بلند مردان پاك و زبان پاك ایران زمین به نام ائیریه یاد و به آن درود فرستاده میشود و لغت ائیریه را اوستاشناسان به معنی ایران آورده و یادآور ایرانیان دانستهاند و لغت ایران در اوستا آمده و از همان ریشه ائیریه است. در نوشتههاي هرودوت مورخ معروف یونانی نوشته شده که ایرانیان را در روزگاران کهن به نام آریا میخواندند و پادشاهان هخامنشی هم در سنگ نوشتهها خود را آریایی خواندهاند و واژة ایران در نوشتههاي ساسانیان به کار رفته و واژة ایرانشهر نیز که به معنی کشور ایران است به جاي واژة ایران به کار میبردند
مرحوم بهار در این باره مینویسد: طوایف کرد بدون تردید از آن مردمی هستند که از روزگاران قدیم در سرزمین خود که بخشی از ایران است جايگیر بودهاند و گاهی دامنه چراگاه و خیمه و خرگاه خود را تا دشتهاي لرستان و جبال اصفهان و کوهکیلویه و سواحل خلیج فارس میگستراندند و زبان و آداب آن مردم یکی از دیرینهترین زبان و آداب ایرانی است و شعر کردي یکی از اقسام شعرهاي پنجهجایی است و لغات آن قوم نیز یکی از شاخههاي زبان ایرانی است.
گزنفون نویسندة ایرانی در کتاب خود - بازگشت ده هزار یونانی - از این مردم نام برده است و در کتیبههاي آشور هم ذکري از مردم »کردو« رفته است، در کتاب پهلوي »شهرهاي ایران« نیز ذکر کوهیاران کردو که همین کردان باشند آمده است
مادها نیز که در قرن هفتم قبل از میلاد به وجود آمدهاند، از لحاظ نژادي به کردها میرسند و در بیشتر کتب تاریخ واژة کرد همردة واژة ماد است، چنان که در تورات نیز پشت سر واژة ماد یا مدي نام کردستان میآید و روي هم رفته مادها شاخه اي از کردها هستند
زبان کردي
زبان کردي امروز بازمانده و تحول یافته زبان باستانی - مادي - است و مردم کرد، فرزندان و بازماندگان مادها هستند. محل سکونت و استقرار قوم ماد و حوزة جغرافیایی زبان مادي بر اساس تأیید تاریخ و اقرار پژوهشگران، بخشهاي وسیعی از خاورمیانه با نقطه مرکزي مناطقی بوده است که امروز کردها در آن ساکن هستند و به زبان تحول یافته و بازماندة اجدادي خویش یعنی زبان کردي، با گویشهاي متنوع آن تکلم میکنند.
بعضی از دانشمندان را عقیده چنان است که گاثه زرتشت به زبان مادي است و نیز برخی برآنند که زبان کردي که یکی از شاخههاي زبان ایرانی است از باقیماندههاي زبان ماد است
مینورسکی بر این عقیده است که تمام لهجههاي بازمانده در زبان کردي از زبان پایه قدیم و نیرومندي نشأت گرفته و آن زبان مادي است. پروفسور سایس میگوید: مادها عشایر کرد بوده و در شرق - یعنی غرب ایران امروز - سکونت داشتهاند و ولایات آنها تا جنوب بحر خزر ادامه داشته و زبان آنها، آریایی و از نژاد خالص آریایی هستند
از مجموع آراء پژوهشگران و بر اساس ویژگیهاي معتبر زبانشناسی این امر مسلم میگردد که زبان کردي یک زبان مستقل و مورد تأیید علم زبانشناسی است و اطلاق عنوان لهجه در عرف عامه بر این زبان که خود داراي گویشها و گونهها و لهجههاي متعددي است و در حوزة جغرافیایی وسیعی با دهها میلیون نفر گویشور گسترش دارد، ناشی از عدم آگاهی به ویژگیها و تعریف زبان از نظر علم زبانشناسی است. امروز در هر کدام از شاخههاي زبان کردي آثار علمی و ادبی فراوانی به وسیله ادیبان و سخنوران و عالمان کرد تدوین و تألیف و چاپ و منتشر شده و ادبیات و دانش این زبان را وسعت و غنا بخشیده است.
