بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بــــــــسم اللّه الــــــــــرحمن الـــــــرحيم
اسلاید 2 :
زبان و ادبیّات
به این دو جمله توجه کنید:
الف) پیامبر (ص) دشنام نمی داد.
ب) پیامبر (ص) زبانش را به دشنام نمی آلود.
الف) دندان های ایشان سفید بود.
ب) دندان های ایشان چون دانه های مروارید می درخشید.
در جمله های «الف» و «ب» پیام یکسانی به کار رفته است امّا جمله ها ی «ب» زیباتر و دل پذیرتراست. علّت زیبایی جمله ی دوم به کارگیری آرایه های ادبی (تشبیه، کنایه، تضاد و .) است. به جمله های «ب»، جمله های ادبی (ادبیّات) می گویند. هرگاه بخواهیم مقصود خود را بیان کنیم، از «زبان» استفاده می کنیم. اما وقتی بخواهیم همان مقصود و منظور را زیباتر و تأثیرگذارتر بگوییم، از ادبیّات بهره می گیریم.
اسلاید 3 :
آرایه های ادبی یعنی زینت و زیبایی کلام که از طریق معنی حاصل شود .
واج آرایی
اسلاید 4 :
1- سَجع
آوردن كلماتي در پايان جمله هاي نثر كه در وزن يا حرف يا حرف آخر يا هر دو
( وزن و حرف آخر ) با هم يكسان باشد .
مانند: صدر و قدر – نشيند و چيند – زاينده و پاينده – سفر و خطر –
زاينده و بالنده – چيند و بيند – مباحثه و مناظره – نماز و نياز
نکته 1 :سجع در نثر حکم قافیه در شعر را دارد
نکته 2 :اگر در پایان جمله ها کلمات تکراری وجود داشته باشد ، سجع پیش از آن می آید .
مثال :
الهی اگر بهشت چون چشم و چراغ اسـت بــی دیــدار تــو درد و داغ اسـت
توجه : به نثر مُسَجع ، نثر آهنگین یا ادبی نیز می گویند .
اسلاید 5 :
نكته 3 : سجع در كلامي ديده مي شود كه حداقل دو جمله باشد يا دو قسمت باشد .
نكته 4 : سجع باعث آهنگين شدن نثر مي شود به گونه اي كه دو يا چند جمله را هماهنگ سازد .
نكته 5 : گاهي در جملات سجع ممكن است افعال به قرينه ي لفظي يا معنوي حذف شوند .
مثال 1 : منت خداي را عـزووجل كه طاعتـش موجب قـربت است و به شكر اندرش مزيد نعمت . ( فعل « است » به قرينه ي لفظي حذف شده است . )
مثال 2 : خـلاف راه صواب است و نقض راي اولـوالالباب « است » (حذف لفظي ) ذوالفقـار علي در نيـام ( باشد ) و زبان سعدي در كام « باشد » ( حذف معنوي ) .
توضيح : فعل « باشد » در دو جمله ي پاياني به قرينه ي معنوي حذف شده است.
اسلاید 6 :
2- ضرب المثلبه سخنان معروفی که بین مردم رایج شده است ومی توان از آن پند گرفت.
مثال ۱ : در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.
مثال ۲: تو نیکی می کن و در دجله انداز// که ایزد در بیـابانـت دهـد بـاز
مثال 3:قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود.
اسلاید 7 :
3-كنايه
عبارتي است كه دو معني دارد.
يكي ظاهري ((نزدیک )) و يكي باطني (( دور )) که منظور معنای دور آن است.
مانند:
دستش كج است . منظور دزد است.
درخانه ی فلانی همیشه باز است. مهمان نواز بودن
رستم به تنگ می آید. به ستوه آمدن
اسلاید 8 :
4-تضاد ((طباق))
دوکلمه که ازنظرمعنایی مخالف یکدیگرنددرجمله یابیت بیایند.
مانند:
*دست دردامن مولازد،در که علی بگذروازمامگذر
پایان شب سیه ،سفید است
آسان گذردگرشب وروزومه وسالت
اسلاید 9 :
5- جان بخشی /تشخیص / انسان نمایی (شخصیّت بخشی)نسبت دادن ویژگی ها و رفتار انسان به غیر انسان را، تشخیص می گوییم.مانند: زنگ تفریح را که زنجره زد بازهم در کلاس غوغا شد در این بیت، زنجره مانند انسانی است که می تواند از زنگ تفریح را که عمل انسانی است، بزند.
مثال دیگر: با زبان عقربک، می گفت عمر می روم بشنو صدای پای من در این مثال، گفتن و صدای پا به عمر نسبت داده شد، یعنی به عمر ویژگی انسانی داده شد.پس در این بیت جان بخشی وجود دارد.
مدرس : مسعود پادری
اسلاید 10 :
نکته ی مهم
هرگاه بعد از نشانه ی ندای «ای» غیر انسان قرار گیرد، اغلب، آرایه ی تشخیص، به وجود می آید؛ مانند:
«امشب ای ماه به دردِ دلِ من تسکینی» که در این مصراع، «ای ماه» آرایه ی تشخیص است، چون که «ماه» غیر انسان است و مورد خطاب قرار گرفت؛ یعنی ما با «ماه» در حال صحبت کردن هستیم.
توجّه : به آرایه ی تشخیص، آدم نمایی، جان بخشی و شخصیّت بخشی هم می گویند.
اسلاید 11 :
6-تشبیه مانند کردن چیزی است به چیز دیگر مانند: «برگ درختانِ سبز در نظر هوشیار / آینه ی رازهاست». در مثال بالا، برگ درختان سبز به آینه ی راز، تشبیه (مانند) شده است.
توجّه: هر تشبیه از چهار قسمت تشکیل شده است:
الف) طرفِ اول (مُشبّه): کلمه ای است که آن را تشبیه می کنیم.
ب) طرف دوم (مُشَبَّه بِه): کلمه ای است که طرفِ اوّل را به آن تشبیه می کنیم.
ج) اَدات تشبیه: کلمه هایی هستند که طرف اوّل (مُشبّه) را به طرف دوم (مُشَبَّه بِه) پیوند می دهند.
د) وَجهِ شَبَه، ویژگی مشترک میان طرف اوّل و طرف دوم است. طرف دوم باید آن ویژگی را به حد کمال داشته باشد یا به داشتن آن معروف باشد.
اسلاید 12 :
نکته: اَدات تشبیه و وَجه شبه را می توان حذف کرد.
به مثال زیر توجّه کنید:پیراهنش مانند برف سفید است.در مثال بالا تمام اجزای تشبیه با هم به کار رفته اند:
پیراهنش طرف اوّل (مُشبّه)مانند اَدات تشبیه برف طرف دوم (مُشَبَّه بِه)سفید وَجه شبه
تو گلی تو مانند گل زیبا هستی
اسلاید 13 :
7-مراعات نظیر یا شبکه ی معنایی ( تناسب )
اگر گوینده در کلام خویش مجموعه ای از کلمات را بیاورد که به نوعی با هم تناسب و ارتباط داشته باشند ، آن را مراعات نظیر گویند .
نکته : تناسب میان کلمات می تواند از نظر جنس ، مکان ، زمان ، همراهی و … باشد .
نکته : بیشترین کاربرد مراعات نظیر در شعر است اما گاهی در نثر هم دیده می شود .
مجموعه ی 1: آسمان، خورشید، ستاره، سیاره، ماه
مثال برای مجموعه ی 1:
ابر و باد و مَه و خورشید و فلک در کارند.
واژه ی خورشید، مَه و فلک را به ذهن می آورد = مراعات نظیر.
واژه ی ابر، باد را به ذهن می آورد = مراعات نظیر.
آرایه ی مراعات نظیر، دست کم، از دو کلمه به وجود می آید.
اغلب واژه های تضاد با هم مراعات نظیر هستند؛ مانند: شب و روز یا چاق ولاغر.
اسلاید 14 :
مجموعه ی 2: گندم، مزرعه، داس، کشت، کاشتن
مثال :
مزرع سبزِ فلک دیدم و داس مَه نو
یادم از کشته ی خویش آمد و هنگام درو
واژه ی مزرع، واژه های داس، کِشته و درو را به ذهن می آورد .
در این بیت، واژه های فلک و مَه با هم مراعات نظیر هستند؛ یعنی در این بیت دو مراعات نظیر به کار رفته است.
مثال :مجموعه ی 3: غنچه، سوسن، برگ، گل، سنبل
ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشمِ نرگس به شقایق، نگران خواهد شد
واژه ی ارغوان، سَمن، نرگس و شقایق را که گل هستند
به ذهن می آورد
اسلاید 15 :
8-مبالغه(اغراق) غلّو
آن است كه در وصف و نكوهش كسي يا چيزي افراط و زياده روي كنند ، چندان كه از حد عادت و معمول بگذرد .
نكته 1 : مبالغه هم در شعر و هم در نثر كاربرد دارد .
نكته 2 : مبالغه مناسب ترين آرايه براي تصوير كشيدن يك دنياي حماسي است .
اسلاید 16 :
مثال:
شود کوه آهن چودریای آب اگر بشنود نام افراسیاب
ز سمّ ستوران درآن پهن دشت زمین شد شش و آسمان گشت هشت
که من از گشاد کمان روز کین بدوزم همی آسمان بر زمین
گر برگ گل سرخ کنی پیرهنش را از نازکی آزار رساند بدنش را
اسلاید 17 :
9-تلمیح
آن است که گوینده در ضمن کلام خویش به آیه ، حدیث ، داستان ، واقعه ی تاریخی و افسانه ای اشاره داشته باشد .
مانند: ناشناسی که به تاریکی شب می برد شام یتیمان عرب
(اشاره به یتیم نوازی مولاعلی (علیه السلام))
ارزش تلميح به ميزان تداعي آن بستگي دارد كه از آن حاصل مي شود
نکته : گاهی درآرایه ی تلمیح ،آرایه ی مراعات نظیر هم به کار می رود .
مثال : بیستون بر سر راه است ،
مباد از شیرین خبـری گفتـه و غمگیـن دل فرهاد کنید
اسلاید 18 :
مثال :
شاه تركان سخن مدعيان مي شنود شرحي از مظلمه ي خون سياوشش باد
تلميح به داستان سيا وش و مرگ ناجوانمردانه ي او بوسيله ي افراسياب شاه تركستان است.
پدرم روضه ي رضوان به دو گندم بفروخت من چرا ملك جهان را به جوي نفروشم ؟
اشاره به داستان حضرت آدم ابوالبشر و رانده شدن او از بهشت و فرود او به اين دنياي فاني است.
ز حسرت لب شيرين هنوز مي بينم كه لاله مي دمد از خون ديده ي فرهاد
كل بيت اشاره به داستان دل دادگي فرهاد به شيرين و موضوع پيشنهادي شيرين كه كندن كوه بيستون است مي باشد .
(اشعار ازحافظ)
اسلاید 19 :
10-تضمین
آن است که شاعر یا نویسنده در میان کلام ( شعر یا نثر ) خود آیه ، حدیث ، مصراع یا بیتی را از شاعر دیگر عیناً بیاورد .
نکته : تضمین آشکار وپنهان دارد.
نکته : معمولاً عبارت تضمین شده داخل گیومه قرار می گیرد .
مثال : چـه زنم چو نای هردم زنوای ساز او
دم که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را
« همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی
بـه پیـام آشنـایی بنـوازد ایـن نـوا را »
توضیح : بیت دوم این شعر را شهریار از حافظ تضمین کرده است .
اسلاید 20 :
11-واج آرایی ( نغمه ی حروف )
تکرار یک واج ( صامت یا مصوت ) است ، در کلمه های یک مصراع یا یک بیت یا عبارت نثر به گونه ای که کلام را آهنگین می کند و بر تاثیر سخن بیافزاید این تکرار آگاهانه ی صدای حروف (( واج )) را « واج آرایی » گویند .
مثال : خیزید و خز آرید که هنگام خزان است
باد خنـک از جـانب خـوارزم وزان اسـت
توضیح : در این بیت تکرار واج « خ » و « ز » باعث ایجاد موسیقی درونی شده است .
