بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
خلاصه کتاب دولت و جامعه مدنی نوشته دکترحسین بشیریه
اسلاید 2 :
دیدگاه نویسنده در کتاب این است که جهان اجتماع و انسان ، جهانی ذاتا بی شکل و بی معنای است و بوسیله گفتمان های مسلط در هر عصری معنا و شکلی خاص می گیرد و محدود و محصور می شود. و این در مقابل دیدگاهی است که برای جهان اجتماع و انسان خصلتی تغییر ناپذیر و از پیش شکل گرفته و تحقق یافته تصور می کنند. تقابل میان این دو دیگاه کلی در مقایسه میان دیدگاه های اثبات گرایی و دیدگاه های تاویلی به شکل خاص آشکار می شود.
روش اثبات گرایی در پی توضیح عینی حیات اجتماعی و انسانی از طریق گردآوری داده های عینی بر می آید و میان پدیده های عینی، روابطی علی را جستجو می کند. در روش تاویلی فرض اساسی بر این است که حیات و کردارهای اجتماعی به طور بالقوه به اشکال گوناگون شکل می پذیرند و به وسیله زبان و خود فهمی ها و گفتمان تشکیل می شوند.
چارچوب نظری
اسلاید 3 :
در دیدگاه های تاویلی به طور کلی هدف کشف معانی و کردارهای زبانی است که در متن آنها داده های عینی شکل می گیرند. تاویل وقتی عمق می یابد که از سطح خود فهمی های کارگزاران اجتماعی فراتر رفته و کشف معانی و کردارهای مشترک و بین الاذهانی ضرورت می یابد. از نظر مبانی فلسفی رویکرد تاویلی در نگرش پدیدار شناسانه ریشه دارد که رابطه ذهن و عین را در پرتو تازه ای، از نو مطرح می کند. ریشه این دیدگاه به پدیدار شناسی ادموند هوسرل باز می گردد، اساس پدیدار شناسی وی مبتنی بر این بود که کل حقیقت عینی یا علمی، نهایتا در درون زیست – جهان تجربه انسانی مبنا دارد. در این پدیدار شناسی میان آگاهی و جهان رابطه ای ارادی و آگاهانه وجود دارد و همین رابطه است که ظهور بی واسطه یا گشودگی تجربه زیست شده را موجب می شود.
اسلاید 4 :
نظریه تاویلی از نظر ساختار شناسی موضوع، بر پایه ساختارهای معرفتی در دیرینه شناسی فوکو استوار است. از دیدگاه فوکو دیرینه شناسی تفحصی در ساختارهای نهان معرفت، و دانشی است که شیوه تجربه ما در جامعه و در نهایت نقش و هویت انسان را تعیین می کند. صورت بندی معرفتی در هر عصری، ساختاری نهانی است که ساختارهای آشکار آگاهی در گفتمان های علمی مختلف را از پیش تعیین می کند. در این دیدگاه پدیدار های اجتماعی و سیاسی در چارچوب گفتمان ها ساخته می شود و تاکید ما بر این است که معنای واقعیات عینی و بیرونی در چارچوب گفتمان ها مشخص می شود.
اسلاید 5 :
جامعه شناسی سیاسی، بحث در روابط دولت و جامعه است، یعنی سیاست را از چشم انداز جامعه و نیروهای اجتماعی بررسی می کند. از این دیدگاه قدرت به دو بخش قدرت دولتی و قدرت اجتماعی تقسیم می شود. قدرت دولتی موضوع اصلی علم سیاست به مفهوم کلاسیک و قدرت به معنای عام که در جامعه جاری است موضوع جامعه شناسی سیاسی است. بین قدرت دولتی و قدرت های اجتماعی روابط پیچیده وجود دارد که مطالعه آنها، موضوع جامعه شناسی سیاسی است. در تحلیل گفتمانی جامعه شناسی سیاسی از رابطه گفتمان و نظریه با دولت و جامعه بحث می شود و بر تاثیرات شکل دهنده گفتمان ها بر کردار های سیاسی و اجتماعی تاکید می شود.
اسلاید 6 :
گفتمان ها و ادوار تاریخی جامعه شناسی سیاسی به چهار گفتمان و عصر تقسیم می شود که چارچوب کلی کتاب است و عبارت است از:
1- گفتمان و عصر جامعه فعال و دولت منفعل ( قرن 18 و 19) لیبرالیسم
2- گفتمان و عصر جامعه فعال و دولت فعال ( از اواخر قرن 19 تا جنگ اول جهانی) دولت رفاهی یا دموکراسی
3- گفتمان و عصر جامعه منفعل و دولت فعال ( دوران بعد از جنگ جهانی دوم تا اواخر دهه 1980) فاشیسم
4- گفتمان و عصر جامعه فعال و دولت منفعل ( دوران معاصر) نو لیبرالیسم
اسلاید 7 :
فرضیه کتاب آن است که دولت و جامعه مدنی هر دو تابع گفتمان مسلط هر عصری هستند و در پرتو گفتمان های گوناگون جامعه شناسی سیاسی نسبت به یکدیگر نیرومند تر یا ضعیف تر می شوند.
اسلاید 8 :
1- گفتمان لیبرالیسم: لیبرالیسم اساسا کوششی نظری برای تعیین حوزه مستقل جامعه از دولت و تفکیک حوزه زندگی فردی، خانوادگی و اقتصادی و نهایتا تعیین حدود اقتدار دولت مدرن بوده است. هدف اصلی لیبرالیسم دفاع از دولت محدود و مشروط، مالکیت خصوصی و اقتصاد بازاری بوده است.گفتمان اول در اندیشه سیاسی توماس هابز ریشه داشته است. در اندیشه هابز هدف دولت خدمت به افراد و تامین صلح و آرامش و حفظ تنوع زندگی فردی است ، دولت هدف انسان نیست ، بلکه انسان هدف دولت است، دولت نهایتا داور و میانجی اختلاف و منافع مختلف است. این گفتمان لیبرالی در اندیشه لاک به اوج می رسد، بطورکلی دولت صرفا وسیله ای برای دفاع از حقوق و منافع جامعه است و قدرت آن باید محدود به این کار ویژه شود.
گفتمان اول: جامعه نیرومند - دولت کوچک
اسلاید 9 :
لیبرالیسم در اغاز یک ایدئولوژی انقلابی بود که در برابر قدرت های مطلقه و دفاع از موضع فرد پدیدار شد. هویت فردی انسان به عنوان موجودی عاقل و کارگزار با لیبرالیسم ظهور کرد و صیانت ذات ، تملک و حقوق طبیعی ماهیت اساسی انسان در عصر لبرالیسم را تشکیل می دهد. در فلسفه سیاسی مدرن رابطه میان دولت و جامعه نخست به صورت تجویزی- فلسفی مطرح شد یعنی بحث از اختیارات دولت و ضرورت دفاع از فرد و جامعه در مقابل قدرت خودکامه دولت بود. اما به تدریج این اندیشه درجامعه شناسی اولیه به مفهومی توصیفی- تحلیلی بدل شد و امکان سخن از جامعه در لیبرالیسم مطرح شد.
2- لیبرالیسم و جامعه شناسی اولیه:
اسلاید 10 :
کارل مارکس در چارچوب کلی زیر بنا و روبنا بر نقش تعیین کننده طبقات اجتماعی بر حیات سیاسی تاکید می کند ، طبقه اجتماعی در اندیشه وی موجودی خود آگاه و تاریخ ساز است. فرد مخلوق ایدوئولوژی بورژوازی است و خصلت جمعی انسان در قالب طبقه در عصر سرمایه داری ظهور کرد. در گفتمان هویت طبقاتی انسان تعارض های دیرینه ملی ، قومی و فرهنگی رنگ می بازد. گفتمان هویت طبقاتی انسان اقتضای نظام سرمایه داری است و طبقات اجتماعی همچون زیربنا برای دولت به عنوان روبنا هستند. هگل از دیدگاه مارکس جامعه مدنی مظهر خود خواهی و غیر عقلانیت می شمرد و بر عکس دولت را عرصه نظم عقلانی و مجزا از جامعه مدنی می دانست. بطور کلی در جامعه شناسی سیاسی مارکس ، فرد به عنوان واحد تحلیل اجتماعی حذف می شود و به جای آن، طبقه ظهور می کند.
اسلاید 11 :
آنارشیست ها به طور کلی با ساختار سلطه دولتی مخالف هستند و از نهاد های اجتماعی داوطلبانه به عنوان بهترین وسیله جهت تحقق تمایلات احتماعی و طبیعی انسان دفاع می کنند. به نظر آنها سازمان های مبتنی بر سلطه باید جای خود را به سازمان اجتماعی مبتنی بر توافق و تعاون بدهد. آنها از تضعیف ساخت اقتدار دولت و تمرکز قدرت سیاسی حمایت می کردند و آزادی را بر پیشرفت مادی و رفاه اقتصادی ترجیح می دادند و از جامعه مدنی در مقابل دولت دفاع می کردند.
آنارشیسم، دولت و جامعه:
اسلاید 12 :
اندیشه دولت کوچک یا حتی جامعه بی دولت اندیشه ای مدرن و متعلق به تمدن غربی است، در عصر لیبرالیسم کلاسیک اندیشه اضمحلال یا کاهش قدرت دولت پدیدار شد و جامعه مدنی کانون تحقق فضائل مدنی به شمار می رفت. از لحاظ تاریخی از اوخر قرن هجدهم و تا ربع آخر قرن نوزدهم دوران فترت پارلمانی بود، در این دوران محور اصلی سیاست را فعالیت گروه ها و منافع سازمان یافته تشکیل می داد ومنافع اجتماعی سازمان یافته جدید در درون جامعه مدنی به سیاق اصناف و شئون دوران ماقبل مدرن شکل می گرفت. دولت لیبرال بر حسب گفتمان اول ، فضای سیاسی را به نحو تازه ای اشغال می کرد که موجب حذف برخی از تشکل های اجتماعی همچون اصناف و نهادهای مذهبی از فضای سیاسی می شد.
دوران انبساط جامعه مدنی و انقباض دولت در اروپا :
اسلاید 13 :
چند تحول زمینه ساز پیدایش گفتمان دولت فعال بود: یکی بحران اولیه در اقتصاد سرمایه داری در دهه 1890، دوم تحولات فن آوارانه اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم که به عنوان انقلاب صنعتی شناخته شده اند، سوم مشاجرات درونی در میان اندیشمندان سیاسی که زمینه فکری گفتمان دوم را به وجود آورد.
مفهوم فعال بودن دولت:
فعال بودن دولت به دو معنای قدرت خودکامه و قدرت زیر بنایی متصور است. در جوامع مدرن تر مقصود اصلی از فعال بودن یا قدرت دولت، قدرت زیر بنایی است و در اینجا نیز مراد همین است. این قدرت به توانایی دولت در شکل دادن به جامعه مدنی اشاره دارد،
گفتمان دوم: جامعه نیرومند – دولت فعال
اسلاید 14 :
در گفتمان دوم بر استقلال نسبی و نقش زیر بنایی دولت نسبت به جامعه و روابط اجتماعی تاکید می شود. در این دیدگاه گفتمان های مسلط در جامعه شناسی سیاسی درباره دولت ، عمدتا تقلیلی گرا بوده اند، یعنی دولت را به ساختار جامعه مدنی تقلیل داده و آن را به شیوه ای ابزاری یا ثانوی در نظر گرفته اند. در گفتمان دوم دولت دارای قدرتی مستقل و از آن خویش است که با قدرت گروه بندی های اجتماعی و جامعه مدنی، یعنی قدرت اقتصادی، ایدئولوژیک و نظامی نفاوت دارد. در اینجا دولت هم کارگزاری است که در مقابل کارگزاران جامعه مدنی به کنش و واکنش دست می زند. این گفتمان که در نظریه دموکراسی مدرن جلوه گر شد بر خلاف گفتمان اول بر مسئولیت دولت در مقابل جامعه تاکید می کند.
اسلاید 15 :
در پی بحران اقتصاد سرمایه داری در دهه 1980 و نابرابری های فزاینده ناشی از نظام بازار آزاد بر اندیشه آزادی و فردیت ، فواصل طبقاتی و گرایش های انحصاری موجب شد گرایش های انحصاری و گسترش نقش دولت در حفظ سرمایه داری آزاد و تامین میزانی از برابری اجتماعی را موجب شد.
زمینه های فکری:
اندیشه دموکراسی پشتوانه فکری گفتمان دوم بود و این اندیشه دموکراسی خود محصول موانعی بود که به دلایل مختلف، بر سر راه اجرای پروژه اصالت و آزادی فرد در لیبرالیسم، پدید آمده بود. از اصالت فائده و اندیشه های دموکراتیک نیز به عنوان زمینه های دیگر گفتمان دوم می توان یاد کرد.
در الگوی دموکراسی دولت نسبت به تامین آزادی و رفاه فرد و جامعه مسئولیت پیدا می کند.
بحران اقتصادی و دخالت دولت:
اسلاید 16 :
در الگوی دموکراسی دولت نسبت به تامین آزادی و رفاه فرد و جامعه مسئولیت پیدا می کند. آزادی لیبرالی از این دیدگاه موجد نابرابری های اجتماعی است و افزایش نا برابری ها خود امکان تحقق آزادی سیاسی را محدود می سازد. پس باید نهادی موحود باشد تا میان آزادی و برابری تعادلی برقرار سازد. از همین روست که دولت در الگوی دموکراسی ، ویژگی مثبتی پیدا می کند و دیگر صرفا شر اجتناب ناپذیر نیست ، بلکه خیری اجتناب ناپذیر است که بدون ان آزادی و لیبرالیسم بی بنیاد می شود و نابرابری ریشه آزادی را می خشکاند، دولت بر فرد ، آزادی ، رفاه و موقعیت اجتماعی نظارت دارد و بتدریح فعالیت جامعه در حدود علایق فعالیت دولت محدود و متمرکز می شود. دموکراسی با مکتب اصالت فائده رابطه ای نزدیک داشت و بر اساس این مکتب تنها توجیه تاسیس دولت ، آن است که تامین حداکثر شادی برای حداکثر مردم را ممکن می سازد.
اسلاید 17 :
مهمترین نماینده گفتمان دوم ماکس وبر است. به اعتقاد وبر در جامعه شناسی سیاسی انسان ها در جامعه بر اساس سه ملاک منقسم می شوند که هیچ یک قابل تقلیل به دیگری نیست . این سه ملاک عبارتند از : طبقه اقتصادی، شان اجتماعی و حزب سیاسی. شان آگاهی بخش است و موجب تحولات سیاسی و اجتماعی می شود. بر این اساس دولت در نظریه وبر محصول انباشت ابزار ها و منابع قدرت و اداره است. وسایل اداره جامعه در عرصه سیاست از اهمیت بسیاری برخوردار است و نمی توان آن را به وسایل تولید اقتصادی تقلیل داد بلکه وسایل اداره جامعه دارای فرایند تکامل خاص خود است. به اعتقاد وبر دولت مدرن محصول انباشت و تمرکز وسایل اداره جامعه در مقابل ارتش های خصوصی و قدرت های پراکنده محلی در عصر فئودالی بود و ابتدا در ساختار دولت مطلقه، و سپس در ساختار دولت های برخاسته از انقلاب های دموکراتیک و سرانجام در ساختار دولت بوروکراتیک مدرن تحقق یافت.
ماکس وبر:
اسلاید 18 :
مارکسسیم در عرصه جامعه شناسی سیاسی دو گفتمان دارد که یکی نظریه ابزار گونگی دولت است که در درون گفتمان اول می گنجد و نظریه دوم مارکسیسم که استقلال نسبی دولت با مهفومی جدید است که در گفتمان دوم قرار می گیرد، یکی از اندیشمندان اصلی این نظریه نیکوس پولانزاس است که بر کارویژه های اساسی و زیربنایی دولت در نظام های سرمایه داری تاکید می کند و معتقد است دولت سه کار ویژه : 1- ایجاد وحدت و همبستگی در میان طبقات مسلط 2- درهم شکستن و تضعیف سازمان و همبستگی طبقات تحت سلطه 3- بسیج سیاسی و یا اعمال انضباط بر طبقات ماقبل سرمایه داری را، برعهده دارد.
بنابراین یکی از نکات عمده در مارکسیسم گفتمان دوم تاکید بر نقش دولت در اعطای هویت و همبستگی و انسجام به طبقات اجتماعی است. یکی دیگر از نکات مهم در مارکسیسم در گفتمان دوم ، طرح بحث کار ویژه های زیربنایی یا روبنایی به جای بحث قدیمی ساختار های زیربنایی یا روبنایی است . نکته مهم دیگر تاکید بر کار ویژه داوری دولت میان منافع و گروههای متعارض است .
گفتمان دوم در اندیشه مارکسیستی:
اسلاید 19 :
به طورکلی از اواخر قرن نوزدهم و بویژه پس از بحران اقتصادی سال 1873 اندیشه لیبرالی عدم دخالت حکومت در امور مدنی قوت خود را از دست داد و اقتدار دولت رو به افزایش نهاد. دیدگاه های نظری پدر سالارانه سنتی، کورپوراتیسم مسیحی، کمونیسم، دموکراسی مسیحی و سوسیال دموکراسی پشتوانه چنین تحولی بود. به طور کلی پس از جنگ جهانی دوم مسئولیت های اجتماعی و اقتصادی دولت های افزایش یافت و از طریق گسترش بخش خدمات عمومی و اتخاذ سیاست های مالی و پولی کینزی ، مداخله دولت ها در اقتصاد و برنامه ریزی به صورت های گوناگون به منظور حفظ ثبات اقتصادی و جلوگیری از رکود به قاعده ای رایج تبدیل شد و دولت ها در زمینه توزیع درآمدها ، سرمایه گذاری، حفظ اشتغال و تامین خدمات رفاهی مسئولیت پیدا کردند. سال های 1950 و 1980 دوران اقتصاد کینزی در غرب و بسیاری از کشورها بود.
انبساط قدرت دولت در مقابل جامعه مدنی:
اسلاید 20 :
اگر گفتمان اولی را که ذکر کردیم بیانگر مواضع اصلی تجدد بدانیم، گفتمان سوم ضد تجدد و حاوی گرایش های ضد عقلی ، رمانتیک و محافظه کارانه است که پس از انقلاب فرانسه در اروپا پدیدار شد و زمینه های فکری آن را می توان در اندیشه متفکرانی چون شوپنهاور، نیچه، فروید و لوبون یافت. در این گفتمان بر زوال انسان خود مختار و عقب نشینی نیروهای اجتماعی و تعیین کنندگی قدرت سیاسی تاکید می شود. در این دیدگاه، آزادی و دموکراسی وهم و خیال بیش نیست و افراد و توده ها، خارج از ساختارهای قدرت، نقش و تاثیری ندارند.
گفتمان سوم: جامعه منفعل دولت فعال
