پاورپوینت قانون حجاب : پرسشی از قانونی شدن حکم شرعی حجاب

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 2 :

رَبِّ اشْرَحْ لي‏ صَدْری وَ يَسِّرْ لىِ أَمْرِى وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانىِ يَفْقَهُواْ قَوْلىِ

اسلاید 3 :

قانون حجاب : پرسشی از قانونی شدن حکم شرعی حجاب

اسلاید 4 :

فرخنده میلاد بانوی بانوان دو عالم حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها مبارک باد

اسلاید 5 :

مقدماتی درباره مساله حجاب و ماهیت قانون و قانونگذاری
بیان مساله، اهمیت آن، و میدان بازی
اصطلاحات قانون، اعتبار، قانون حقوقی
چگونگی وضع قانون
راههای نقد یک قانون

دو رویکرد کلان در خصوص معیار و مبنای قانونگذاری در جامعه
اختیار: حق آزادی (لیبرالیسم)
رشد: حق انسانیت و کرامت انسانی (اسلام)

حکم حجاب در اسلام و اقتضای قانون شدن آن در جامعه اسلامی

سیر کلی بحث

اسلاید 6 :

تذکر
حسن السؤال نصف الجواب (اشارهای به خطر مغالطه سوال مرکب)

طرح غلط مساله:

آیا طرفدار حجاب اجباری باشیم یا مخالف آن؟ (سوء استفاده از کلمه «اجبار») (تفصیل آن در: مناظره سوزنچی با زمانیان)

آیا حجاب مخالف آزادی نیست؟ (پیشفرض قابل مناقشه: تقدم آزادی بر هر قانونی) (تفصیل آن در: گزارش یک نشست علمی)

طرح صحیح مساله

آیا حجابی که در اسلام برای زنان مطرح شده، رواست که تبدیل به قانون رسمی در جامعه شود؟

نکته
حجاب اسلامی زنان، کار خوبی است (قانون منع حجاب، نارواست)؛ بحث بر سر الزام قانونی است.
(البته درباره اینکه آیا حجاب زنان جزء ضروریات اسلام است، بحثی خواهم کرد)
1. بیان مساله

اسلاید 7 :

تلنگرهایی برای اندیشیدن
اگر اهمیت ندارد و یک مساله شخصی و مربوط به حریم خصوصی است:
چرا در مهد آزادی و لیبرالیسم آن را رسما ممنوع و برخورد میکنند؟
چرا آتاتورک و رضاخان (دستنشاندههای وابسته) با چنان شدت و حدتی بر ممنوع کردن آن اصرار داشتند؟
چرا مسیح علینژاد این اندازه حمایت مادی و رسانهای میشود؟ و چرا .؟

تمثیلی برای فهم مساله: اهمیت حفظ مرز: یک وجب خاک چه اهمیتی دارد؟

پاسخ: امروزه دست کم از چند زاویه اهمیت خاص دارد (این را قبلا به تفصیل بحث کردهام: اینجا را کلیک کنید)

الف. وقوع در عصر تصویر جهان (هایدگر)
ثمره بحث (حفظ مرز هویتی): اهمیت تصویر و نماد در حفظ هویت انسانها

ب. وقوع در عصر برهنگی
ثمره بحث (حفظ مرز عفت): مرزبندی دربرابر جریان برهنگی عمومی و عواقب آن (عادی و قانونی و معروف شدن فحشاء!)

ج. اهمیت زن در سده اخیر
ثمره بحث: چون مسالهای مربوط به زن است حساسیتبرانگیز است. (تمثیل: در فلان حمله هوایی، زنان و کودکان کشته شدند؛ انگار کشته شدن مردها اهمیتی ندارد!)
2. حجاب چه اهمیتی دارد که این قدر بحث کنیم؟

اسلاید 8 :

تذکری برای کسی که غربزده است (یعنی فقط باید غربیها کاری انجام داده باشند تا درستی آن کار را بپذیرد)

در غرب برای «نحوه پوشش انسان»ها قانون دارند، چرا ما نداشته باشیم؟

الف. قانون ایجابی: کلمات Sagging یا Whale tail را جستجو کنید ببینید چه قوانینی گذاشتهاند؟

ب. قانون سلبی: منع حجاب اسلامی در خیلی از کشورهای غربی

اما ثمره مهم بحث حاضر

د. بهانهای برای فهم نسبت احکام اسلام و قوانین حقوقی رسمی (نسبت شریعت و حکومت)
3. میدان بازی (مقلد فرهنگ غرب باشیم، یا خودمان تشخیص دهیم؟!)

اسلاید 9 :

الف. قانون: تفکیک قانون حقیقی و قانون اعتباری

قانون حقیقی: (گزارش از یک نسبت در متن واقعیت)
اگر آب در فشار یک اتمسفر صد درجه حرارت ببیند، میجوشد.
در صورت ثابت بودن سایر عوامل، هر چه قیمت یک کالا بالاتر برود، مقدار تقاضا کمتر میشود.

قانون اعتباری: (برقراری یک نسبت به اعتبار ما) (محل بحث ما این دومی است)
باید راست بگویید / انسان خوب حتی اگر به ضررش تمام شود، راست میگوید!
وقتی قیمت بالا رفت، باید کالای بیشتری تولید کنید!
سوال: آیا گزاره «پولی که در ایران، با آن کالا معامله میشود ریال است.» اعتباری است یا حقیقی؟

ب. اعتبار: تفکیک اعتبار موردی با اعتبارِ قانونی

اعتبار موردی: الان باید این غذا را بخورم / فلانی به دو سال زندان محکوم میشود

اعتبار قانون: هر وقت گرسنه شدم غذا بخورم / هر وقت دلم خواست هرچه دلم خواست میتوانم بخورم / هروقت کسی گرسنه شد تا یک ساعت نباید چیزی نخورد / هر وقت گرسنه شدم و خوردنیِ حلالی پیدا کردم باید بخورم / اگر خوردنیای حلال بود میتوانی بخوری.
4. اصطلاحات بحث (قانون، اعتبار)

اسلاید 10 :

در جایی که به نظر میرسد یک (یا چند) امر، زمینهسازِ وصول (یا: مانعِ) یک (یا چند) وضعیت مطلوب میباشد (یا ربطی به هم ندارند)،
میتوان امر اول را اعتبارِ باید (یا نباید یا جواز) کرد.
(این حالت ساده قانون است؛ وگرنه قانونگذاری مکانیسمهای پیچیدهتری هم دارد؛ ر.ک: مقاله «در باب نسبت فقه و اخلاق»)

مهمترین راههای نقد قانون
الف. آن امر دوم، مطلوب واقعا مناسبی نبوده است (اشتباه در تشخیص مطلوب حقیقی):
عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ (بقره/216)

ب. واقعا آن امر اول زمینهساز وصول به وضع مطلوب نبوده (یا بوده/ یا ربط داشته و مغفول مانده) (اشتباه در تشخیص نسبت دو امر):
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ يَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ؛ آل عمران/180 )

ج. آن امر اول، عوارض دیگری در پی دارد (نسبت با امور دیگر) که در مجموع ضرر این اعتبار بیش از نفع مطلوب مذکور است (غفلت از سایر امور)
قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما (بقره/219)
5. چگونگی وضع و نقد قانون

اسلاید 11 :

ج. اخص بودن قانون رسمی (قانون حقوقی اجتماعی) از قانون اعتباری

صرف ناظر به دیگران بودن، برای اینکه مطلبی، قانون رسمی شود کافی نیست؛ بلکه باید امکان الزام اجتماعی و پیگیری حقوقی هم داشته باشد:
مثلا حرمت غیبت؛ عدم قانون عمومی برای این حرمت، وجود قانون برای افشای اسرار افراد

ثمره مهم
صرف اینکه چیزی به قانون رسمی تبدیل شد دلیل نمیشود که نسبت به قانونی که دارای الزام حقوقی نشده، مهمتر ست.
صرف اینکه مساله رنگ و بوی اخلاقی دارد، دلیل نمیشود که «نباید به آن رنگ حقوقی داد و رسمی کرد».

قانون حقوقی رسمی، (قانون همراه با الزام اجتماعی (اجبار بیرونی) و قابلیت پیگیری حقوقی دنیوی) دو حالت دارد:
الف. برداشتن گزینههای پیش رو
با ایجاد مانع واقعی، امکان انجام کار را سلب میکند: مانند فیلترینگ، یا تولید اتومبیلهای برقی که سرعت بیش از 80 ندارد

ب. افزودن گزینههای پیش رو
برای انجام (یا ترک) کار، مجازات یا تشویق تعیین میکند.
ب.1. مجازات نرم (قوانین مدنی) مانند جریمههای نقدی برای سرعت غیرمجاز
ب.2. مجازات سخت (قوانین کیفری) مانند زندان و قصاص در سرعت غیرمجازی که منجر به قتل شود
ادامه اصطلاحات بحث: قانون حقوقی

اسلاید 12 :

الف. مواردی که درباره هرگونه قانونی مطرح میشود (برگه 5):
1) مطلوب و حق مورد نظر (= هدفی که قانون تعقیب میکند)، مطلوب معتبری نیست (اشتباه در تشخیص «حق» و مطلوب حقیقی)
مثلا: جواز سقط جنین [= کشتن انسان بیگناه] به خاطر حق تسلط زن بر بدن خود

2) این قانون واقعا زمینهساز وصول به مطلوب نیست (اشتباه در تشخیص نسبت واقعی بین قانون و حق مطلوب)
مثلا: تساوی وضعیت شغلی زن و مرد برای رعایت حق تساوی [انسانیت در] زن و مرد

3) این قانون عوارض دیگری در پی دارد (دارای نسبت با امور دیگر) که در مجموع ضررش بیش از نفع مطلوب مذکور است (غفلت از سایر امور)
مثلا: جواز رفتار جنسی با همجنس برای همجنسگرایان (به فرض اینکه تفکیک همجنسگرا از همجنسباز را بپذیریم)، که به عادی شدن این روابط و نابودی خانواده میانجامد.

ب. عدم قابلیت پیگیری حقوقی دنیوی (عدم برخورداری از جنبهی اجتماعیِ قابل الزام) (برگه قبل)
تبصره
«ناظر به حریم خصوصی نبودن»، لزوما نقد موجهی بر قانون نیست؛ مثلا: قانون الزام بستن کمربند ایمنی
7. راه نقد یک قانون حقوقی (1)

اسلاید 13 :

ج. ابعاد ناظر به لایهبندی قوانین و مقام قانونگذاری

1. ملاحظات چندگانهی تودرتو
(قانون غالبا حاصل کسر و انکسار مصالح و مفاسد است نه صرف توصیه به یک کار خوب؛ مقاله «نسبت فقه و اخلاق»)

2. امکان عملیِ اجرایی شدن قانون
(تفکیک حکم ثانویه از حکم اولیه در بحث از قانون، ضرورت ملاحظات ثانوی برای موقتی کردن حکم ثانوی)

3. قبول (خواست) مردم
(تفکیک مقام قبل از وضع قانون و بعد از وضع قانون)

4. اصل کلی و تبصره زدن، یا در نظر گرفتن تمام استثناءها در اصل قانون
(استثناءهای قانون دلیل بر عدم اصل قانون نمیشود. مثلا جواز عبور آمبولانس از چراغ قرمز، جواز عدم حجاب کنیزها)
راه نقد یک قانون حقوقی (2)

اسلاید 14 :

مهمترین «حق»ی که مبنای قانونگذاری است، چیست؟

دیدگاه اول
مهمترین حق انسانها حق آزادی است، پس قوانین فقط تنظیم کننده تزاحمات آزادیهاست و مادامی که به حقوق و آزادیهای دیگران تعرض نکردهاند، حق دارند هر گونه که مایلند زندگی کنند. در هنگام تزاحم آزادیها هم خواست اکثریت ملاک است.

دیدگاه دوم
مهمترین حق انسانها حق انسانیت (حفظ و رشد کرامت انسانی) است، پس هر قانونی باید بر اساس حفظ کرامت و رشد انسانها تنظیم شود.
1. معیار و مبنای «حق» و «قانون» در جامعه

اسلاید 15 :

دلیل: «حق ناحق بودن»
نظرات افراد مختلف است (حقیقت از نظر هرکس تفاوت میکند؛ نسبیگرایی)
پس هیچکس حق ندارد نظر خود را بر دیگران تحمیل کند.

نقد دلیل:
1. نتیجه این ادعا آن است که هیچکس در قبال دیگری هیچ «حق»ی ندارد که او بتواند از وی مطالبه کند، از جمله خود حق آزادی.

2. خود همین نظر (حق آزادی) را حق ندارید بر ما تحمیل کنید و انتظار داشته باشید آزادی شما را به رسمیت بشناسیم!

(توضیح بیشتر در مقاله «تلاشی ناموفق در دفاع از پارادوکس حق ناحق بودن»)
2. بررسی دیدگاه اول «حق آزادی» (1)

اسلاید 16 :

نقد مدعا (1) چرایی تخصیص به «آزادی دیگران»

رعایت حق آزادی دیگران را قطعی و الزامآور برای همگان میدانند. یعنی دیگران در این مورد آزادی ندارند! چرا؟

پاسخها
1) (پاسخ راسل) چون اگر به دیگران تجاوز کنم در مجموع ضرر میکنم.

نقد: (منطق زور) اگر کسی زورش برسد که تجاوز کند و به وی تجاوز نشود، حق دارد آزادی دیگران را پایمال کند!

2) چون انسانها با اختیار آفریده شدهاند، پس حق دارند هرگونه خودشان میخواهند مختلف رفتار کنند.

نقد: گذر غیرموجه از «هست» (اختیار) به «باید» (حق)
به فرض انسانها در متن طبیعت آزاد «هستند»، چرا برای این آزادی «حق» دارند؛ یعنی چرا «نباید» کسی متعرض این آزادیِ آنان شود؟
مثلا: هرکس میتواند (= اختیار دارد) از باب تفریح سیلیای به گوش دیگری بزند، آیا چنین «حق»ی دارد؟!

3) چون آنها هم انساناند و انسانیت محترم است.

نقد: انسانیت در گروی چیست؟
پس مساله اصلی همان رعایت انسانیتِ [= کرامت انسانیِ] انسانهاست، نه دلخواه آنها.
بررسی دیدگاه اول «حق آزادی» (2)

اسلاید 17 :

نقد مدعا (2) تخصیصهای دیگر چه توجیهی دارند؟

در هنگام درگیری آزادیهای فردی با عدالت، امنیت، نظم عمومی، رفاه اجتماعی، بهداشت و سلامت عمومی، آیا آزادی فردی مقدم است؟!

اگر نه؛ و اگر تزاحم بین اینها معنیدار است، پس اصلی مقدم بر اینها در کار است که آن ضابطه اصلی حقوق است. (انسانیت)
بررسی دیدگاه اول «حق آزادی» (3)

اسلاید 18 :

انسان است که حق ویژه دارد.
چرا برای انسان به طور خاص حق قائل میشویم؟

حق اعتباریای در کار است.
«حق» چیست که باید به رسمیت شناخته شود؟ و ضابطه حق دانستن حق چیست که بفهمیم کدام قانون درست و مطابق با آنچه حق بوده تنظیم شده است؟
3. بررسی دیدگاه دوم: مبانی بحث از «حقوق بشر»

اسلاید 19 :

اگر روح الهی را جدی نگیریم، و انسان را فقط محصول تکامل داروینی ببینیم،
ارزشمندی خاصی برای انسان نمیتوان پذیرفت؛
و از «حقوق بشر» نمیتوان دم زد.

فهم ابلیس از انسان (صرفاً داروینی دیدن انسان و انکار ارزشمندی او)
وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ (26) .
وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ (28)
فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ (29) .
قالَ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ (33)
ارزش انسان (مایه تمایز انسان که او را ذیحق میکند)

اسلاید 20 :

انسان چون روح الهی دارد و با خدا پیمان بسته، «حق» خلیفةاللهی به او داده شده است؛ (حق انسانیت)
اقتضای این حق او عیناً وظیفه اوست.
(در این نگاه حق و تکلیف در مقابل هم نیست، بلکه تکلیف دقیقا ناشی از حق است: چون حق رسیدن به سعادت مطلق را دارم چنین تکالیفی دارم)
پس در درجه اول در پیشگاه خدا مسئول است؛ لذا در پیشگاه خود، دیگران، عالم طبیعت هم مسئول است (رساله حقوق امام سجاد)
ثمره مهم:
قوانین شریعت الهی، فقط ناظر به الزام بیرونی نیست؛ بلکه قوانینی است با الزامات درونی و بیرونی برای رشد همهجانبهی انسان.

یادآوری: در منطق اومانیسم
انسان کرامت ویژه و برتری ندارد، جز برتری داروینی؛ که توان زندگی اجتماعی مبتنی بر قرارداد پیدا کرده؛ پس قوانین صرفاً تابع قراردادهای بین افراد است؛ و لاغیر. (حق آزادی و قانون دموکراسی)
اشکال مهم:
1. ژن برترها حق بیشتری دارند، پس در تدوین قانون تبعیضآمیز مجازند (استعمار)
2. هرجا بتوان بر قرارداد فائق شد (با تبلیغات و فریبکاری، زور، یا .) حق و قانون عوض میشود.
مبنای حق و قانون در منطق خداباور