بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
به نام خداوند جان و خرد
اسلاید 2 :
درس 2
منابع پژوهش در تاریخ اسلام و ایران دوران اسلامی
اسلاید 3 :
هدف
آشنایی با شیوه های سنجش اعتبار شواهد و مدارک تاریخی و اصول مقدماتی روش های اعتبارسنجی منابع و اخبار تاریخی
اسلاید 4 :
در گذشته مورخان برای تشخیص و تعیین اصالت اخبار و اسناد (شواهد و مدارک) یک رویداد تاریخی، روش ها و فنونی را به کار می گرفتند و حتی برخی از این روش ها تا به امروز نیز از اعتبار لازم برخوردارند. با پیشرفت علم و ابداع روش های جدید علمی در سده های اخیر مورخان نیز روش ها و ابزارهای جدیدی را برای تشخیص و تعیین اصالت و اعتبار اخبار و منابع تاریخی به خدمت گرفتند. در این درس با توجه به اهمیت این بخش از کار مورخان، به برخی از این روش ها و معیارها می پردازیم.
اسلاید 5 :
بهرام شفیعی دبیر تاریخ استان بوشهر
اسلاید 6 :
معیارهای سنجش ا عتبار یک خبر تاریخی
مورخان وقتی با یک گزارش تاریخی رو به رو می شوند آن را اعتبار سنجی می کنند و به اصطلاح به نقد آن می پردازند. نقد یک خبر تاریخی که در حقیقت همان اعتبار سنجی و بررسی اصالت خبر محسوب می شود، در دو مرحله انجام میشود:
الف) سنجش اعتبار و نقد روایت کننده
ب) سنجش اعتبار و نقد و بررسی گزارش ها و
منابع تاریخی
اسلاید 8 :
الف- سنجش اعتبار و نقد روایت کننده
در این مرحله، پژوهشگران و مورخان موضوعاتی نظیر، ویژگیهای هویتی روایت کننده خبر، محل تولد و زندگی، گرایشات فکری و مذهبی سیاسی و جایگاه علمی او را مورد بررسی قرار می دهند. همچنین پژوهشگران سعی می کنند که علائق و انگیزه های راوی را در بیان یک خبر مورد بررسی قرار دهند و اندیشه و مقصود او را فهم و کشف نمایند.
یکی از کارهای مورخان در نقد روایت کننده این است که چه فاصله زمانی و مکانی بین راوی و خبر وجود دارد. یعنی، روایت کننده خود مستقیما شاهد وقوع رویدادی بوده و یا خبر آن را از دیگران نقل کرده است. بدیهی است ارزش و اعتبار خبری که راوی آن خود به طور مستقیم شاهد رویداد بوده به مراتب از
خبری که روایت کننده آن از دیگران نقل کرده بیشتر است.
اسلاید 10 :
نکته مهم
در گذشته، برخی از مورخان مانند مسعودی برای بررسی درستی و یا نادرستی برخی از اخبار و گزارش های تاریخی به مسافرت می رفتند و از نزدیک مکان رویدادها را مورد مطالعه قرار می دادند.
اسلاید 11 :
ب - سنجش اعتبار و نقد و بررسی گزارش ها و منابع تاریخی
1 - مطابقت عقلی:
یکی از مهم ترین و مؤثرترین معيارهای سنجش درستی یا نادرستی یک خبر یا گزارش تاریخی بررسی مغایرت و یا عدم مغایرت آن با عقل است. در گذشته نیز بسیاری از مورخان به این اصل اعتقاد داشتند و برای سنجش اخبار از معیار عقل بهره می بردند.
یعقوبی، مقدسی، ابن مسکویه، بیهقی، ابن اسفندیار و بسیاری از مورخان مغایرت یک روایت و منبع تاریخی را با عقل، دلیل بر بطلان و نادرستی آن میدانند.
اسلاید 12 :
2- مقایسه و تطبیق با سایر منابع و شواهد:
مقایسه و مطابقت یک خبر و منبع تاریخی با سایر منابع نظیر اطلاعات مندرج در سایر کتاب های تاریخی و یا نوشته های دیگر مانند نسب نامه ها، سفرنامه ها، دیوان های اشعار، متون اخلاقی، فتوت نامه ها، سیاست نامه ها و امثال آن، روشی سودمند در جهت تعیین اعتبار اخبار و اسناد است.
اسلاید 14 :
3- مطابقت با نتایج تحقیقات باستان شناسی
در سال های اخیر دانش باستان شناسی با بهرهگیری از ابزارها و روش های مدرن پیشرفت زیادی کرده است و نتایج تحقیقات آن علم معیاری مناسب برای سنجش اعتبار اخبار تاریخی محسوب می شود. نتایج تحقیقات علمی باستان شناسان بر روی محوطه ها، بناها و آثار گوناگون تاریخی به مورخان کمک می کند که اخبار و مندرجات کتاب های تاریخی را به دقت ارزیابی کنند.
اسلاید 16 :
4- سنجش گزارش ها براساس زمان و مکان
زمان و مکان دو رکن مهم یک رویداد تاریخی اند. خبر و روایتی که فاقد زمان و مکان دقیق و مشخص باشد از اصالت و اعتبار کافی برخوردار نیست.
اسلاید 18 :
5- اعتبار سنجی با تکیه بر دستاوردهای علوم تجربی
امروزه پیشرفت های علوم تجربی، به ویژه علومی مانند شیمی، زیست شناسی، فیزیک و پزشکی و ابداع روش ها و ابزارهای مدرن، نقش بسزایی در تعیین اصالت و اعتبار اسناد و اخبار تاریخی ایفا می کنند. همخوانی یا عدم همخوانی یافته های این دانش ها با داده های تاریخی می تواند روش مفیدی در تعیین اصالت و اعتبار گزارش های تاریخی باشد و یا اعتبار آنها را مورد تردید قرار دهد.
اسلاید 19 :
6- اعتبار سنجی به کمک دستاوردهای سایر علوم انسانی
پژوهش ها و داده های سایر علوم، نظیر جامعه شناسی تاریخی، جغرافیای تاریخی، دیرینه شناسی، اسطوره شناسی، زبان شناسی، خط شناسی، نسخه شناسی، نشانه شناسی، مردم شناسی، بوم شناسی و برخی از رشته های دیگر، دستاوردهای ارزشمندی را پیش روی مورخان قرار می دهند. این اطلاعاتْ مورخان را در تعیین اصالت اخبار و منابع تاریخی یاری می دهند. امروزه بهره برداری از دستاوردهای مطالعات بین رشته ای در جهان رو به افزایش است.
اسلاید 20 :
انواع روشهای تاریخ نگاری
مورخان تاکنون تقسیم بندی های مختلفی از روش های تاریخ نگاری ارائه کرده اند. در اینجا یکی از این تقسیم بندی های رایج در گذشته مورد بررسی قرار می گیرد.
1- تاریخ نگاری روایی
2- تاریخ نگاری ترکیبی
3- تاریخ نگاری تحلیلی
