پاورپوینت موضوعات انتخابی در اقتصاد اسلامی

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

نام درس : موضوعات انتخابي در اقتصاد اسلامي

اسلاید 3 :

فصل اول : تعاريف و كليّات

تعريف اقتصاد :

اقتصاد در لغت از ريشه ”قصد ” و به معناي اعتدال و ميانه روي است . خروج از حدّ اعتدال تحت عنوان اسراف و تقتير قرار مي گيرد . در اصطلاح ،اقتصاد بهره گيري از روشها و ابزارهايي است كه باصرف كمترين هزينه،بيشترين بازدهي در توليد،توزيع و مصرف بدست آيد.

از اين رو در يونان باستان اقتصاد،وظيفه تبيين اصول خانه داري و تأمين و اداره درآمدها را بر عهده داشته است.

اسلاید 4 :

قلمرو اقتصاد :

1. اقتصاد تشريعي : اقتصاد تشريعي از دوبخش حقوق اقتصادي و
مكتب اقتصادي تشكيل مي شود

2. اقتصاد تحليلي : شامل مباحث علمي اقتصاد است و به بررسي و تحليل رفتارهاي اقتصادي افراد و ساخت الگوهاي مناسب و هماهنگ با اهداف و برنامه هاي مكتبي مي پردازد

3. اقتصاد تدبيري : دسته ديگري از مباحث اقتصاد درباره سياستهايي است كه در نظام اقتصادي اتخاذ مي شود و بطور طبيعي هماهنگ با داده هاي علم اقتصاد و مكتب اقتصادي است

اسلاید 5 :

اهميت اقتصاد :
كميابي و محدوديتهاي بالفعل منابع اقتصادي،انسانها را بر آن داشته است تا رابطه خود را با آن منابع مورد مطالعه و بررسي قرار دهند . از اين رو برخي اقتصاد را،مديريت منابع كمياب و يا مطالعه چگونگي استفاده از منابع كمياب تعريف كرده اند .

علوم اقتصادي باهدف تبيين چگونگي بهره گيري از منابع طبيعي،ارائه روشهاي كارآمد،تنظيم قوانين و مقررات،معرفي نهادها و سازماندهي آنها و بيان آثار حقوقي و اقتصادي فعاليتهاي اقتصادي پابه عرصه وجود
گذارده اند

از طرف ديگر استقلال و شكوه و عظمت هر جامعه در گرو برخورداري از اقتصاد سالم و رفع كمبودهاست.

اسلاید 6 :

علم اقتصاد :
تعريف جامعي از علم اقتصاد :
اقتصاد،علمي است كه پديده ها و رخدادهاي زندگي اقتصادي انسانها را بررسي و پس از شناخت روابط حاكم بين آنها،چگونگي استفاده از منابع توليدي را براي تأمين نيازمنديهاي اقتصادي و بهبود وضعيت جامعه
ارزيابي مي كند .
نكات مورد توجه در اين تعريف :
1. اين تعريف درصدد معرفي علم اقتصاد است كه معادل Economics
مي باشد و به واژه هاي ديگر نظر ندارد .

2.قلمرو علم اقتصاد با ذكر مهم ترين هدف و فايده علم اقتصاد در تعريف مشخص شده است.

اسلاید 7 :

3. برخلاف برخي از صاحب نظران كه وظيفه علم اقتصاد را به شناخت و بررسي پديده هاي اقتصادي (هست هاي اقتصادي) محدود كرده اند ، در اين تعريف ارزيابي ، پيش بيني و مقايسه رفتارها از وظايف علم اقتصاد شمرده شده است و شامل اقتصاد هنجاري و اثباتي مي شود

4. منابع توليدي در طبيعت نامحدود نيست ، از اين رو هنر علم اقتصاد انتخاب بهترين راه براي استفاده از منابع محدود است . تعبير چگونگي استفاده از منابع توليدي در تعريف به اين نكته اشاره دارد كه علم اقتصاد بايد در جهت بكارگيري بهينه منابع توليدي، برنامه ريزي صحيح و بكارگيري روشهاي آماده سازي و بهره برداري از منابعي كه بالفعل آماده نيستند ، حركت كند.

اسلاید 8 :

مكتب اقتصادي :
مكتب اقتصادي مجموعه اي هماهنگ از نظريه هاي اساسي اقتصادي است كه باتوجه به اصول ارزشهاي مورد نظر جامعه ، با هدف حلّ مشكلات اقتصادي شكل مي گيرد . بنابراين ، مكتب اقتصادي اسلام شامل نظرياتي است كه از اصول ارزشهاي اسلامي برخاسته است و مبناي حقوق، قوانين،مقررات و سياست گذاريهاي اقتصادي مي باشد.

مالكيت،آزادي اقتصادي و عدالت اجتماعي از زُمره مسائلي است كه
مكتب هاي اقتصادي،نظريات اساسي خود را درباره آنها ابراز داشته اند

تفاوت مكاتب مختلف و نظريات متفاوت آنها ناشي از اصول و ارزشهايي است كه بر اساس آنها شكل گرفته اند . دسته اي از ارزشها منشأ انساني دارد و ساخته ذهن آنهاست و دسته ديگر،ارزشهايي آسماني و الهي است . مكتب اقتصادي اسلام علاوه بر اين كه مبتني بر ارزشهاي الهي است ، تفاوت ديگري با مكاتب غير الهي دارد كه آنرا
درنحوه شكل گيري و تنظيم مكتب مي توان جست و جو كرد .

اسلاید 9 :

در ميان منابع اسلامي،اعم از آيات قرآن و روايات پيشوايان ديني مكتب اقتصادي اسلام ارائه نشده است بلكه آنچه در اين منابع به چشم مي خورد مجموعه اي از احكام،حقوق و مفاهيم است كه با دقتّ نظر در آنها و يافتن رابطه تنگاتنگي كه بين آنها وجود دارد مي توان اصول كلي و نظريات اساسي مربوط به مكتب اقتصادي را كشف كرد .نظم و ارتباط بين احكام،حقوق و بينش ها و.از وجود چارچوب و طرحي كلي در مقام تشريع و اراده الهي حكايت مي كند و براي تبيين مكتب اسلام و ارائه آن به جهانيان ناچار به كشف آنيم . زيرا ارائه احكام و مقررات شرعي به تنهايي نمي تواند سيماي مكتب اسلام را به ديگران بنماياند. ولي مكاتب غيرالهي بدليل نداشتن حقوق و مقررات مدوّن براي تدوين آنها به تأسيس مكتبي نياز دارند كه احكام و مقررات و سياست گذاري ها بر مبناي آن تنظيم گردد و همه داراي هدف مشخص و معيّني باشند . مكتب اقتصادي اسلام با درنظرگرفتن مجموعه احكام،مقررات شرعي،مفاهيم و بينش هاي اسلامي توسط دانشمندان ديني(فقها) درچارچوب روش اجتهاد بدست مي آيد .

اسلاید 10 :

رابطه مكتب اقتصادي با علم اقتصاد:
علم اقتصاد براي بررسي و تحليل رفتارها نيازمند اطلاع از گرايش هاي مكتبي و بينش هايي است كه در رفتار افراد تأثير مي گذارند . همچنين برنامه ريزي و ارائه الگوها بدون توجّه به اهدافي كه در مكتب اقتصادي بر آن تأكيد شده است امكان پذير نيست. بنابراين،پيشنهاد ابزارها و الگوهاي اقتصادي در علم اقتصاد بايد متناسب با ايده هاي مكتبي و ارزشهاي حاكم بر جامعه باشد . ازسوي ديگر تأسيس مكتب اقتصادي كارآمد بدون توجه به داده هاي علم اقتصاد و تحليل روابطي كه در آن صورت گرفته،دشوار است .

ولي ارائه مكتب اقتصادي اسلام عمدتاً متكي بر احكام،قوانين و مفاهيمي است كه ازمتون اصلي اسلام يعني قرآن و روايات بدست آمده است و بر اساس اعتقادات مسلمانان و برپايه مصالح و مفاسد آنان جعل گرديده است و از اين رو مي تواند چراغ راه دانشمنداني باشد كه در صدد ارائه مكتب اقتصادي اسلامي هستند .

اسلاید 11 :

حقوق اقتصادي:
حقوق اقتصادي مجموعه اي از احكام و مقررات اقتصادي است كه هماهنگ و در ارتباط با مكتب اقتصادي تنظيم شده اند و اين ارتباط بگونه اي است كه بادقت در هر يك از مكتب يا حقوق مذكور مي توان به ديگري پي برد . براي مثال: بامراجعه به احكام و حقوق اقتصادي اسلام مي توان اصول كلي مكتب اقتصادي اسلام را بابهره گيري از روش اجتهاد استنباط كرد. پس حقوق اقتصادي مبتني بر اصول كلي مكتب و متناسب با ساختار كلي آن تشريع شده است وبعبارت ديگر مكتب اقتصادي زيربنا و حقوق اقتصادي روبناست.
فقه اسلامي،بويژه فقه الاقتصاد كه مباني آن در اين مكتب بررسي مي شود ، در برگيرنده مجموعه حقوق اقتصادي است كه علاوه بر احكام و قوانين اقتصادي،از آثار حقوقي آنها نيز بحث مي كند .

اسلاید 12 :

نظام اقتصادي:
نظام اقتصادي به مجموعه اي از عناصر،قوانين،مقررات و نهادهايي گفته مي شود كه به هدف تأمين نيازهاي مادي يك جامعه باهم مرتبط شده اند

بنابراين تعريف،نظام اقتصادي ،برخلاف مكتب اقتصادي،به واقعيت موجود اشاره دارد . واقعيتي كه عناصرآن داراي ارتباطند وبرهم تأثير متقابل دارند.پس نظام اقتصادي شكل خاصي از موقعيت اقتصادي جامعه است كه با الهام از مكتب اقتصادي سازماندهي شده است. در نظام اقتصادي علاوه بر اصول مكتبي ، نقش حقوق اقتصادي و راهبردهاي علمي رامي توان ملاحظه كرد.
تغيير و تحول در نظام ها به معناي تغيير اصول مكتبي و ارزشهاي حاكم بر جامعه نيست، بلكه ناشي از افكار وانديشه هاي جديد و تغييراتي است كه در داده هاي علمي رخ مي دهد.

اسلاید 13 :

علم اقتصاد اسلامي :
اقتصاد اسلامي مجموعه اي از قوانين،نظريات،نهادها و الگوهاي مورد قبول شريعت اسلامي است كه در رابطه با مسائل توليد،توزيع و مصرف ارائه شده اند و در همه آنها تأمين عدالت اجتماعي تعقيب مي شود .

مكتب اقتصادي و فقه اسلامي ، هريك تنظيم بخشهايي از مجموعه مذكور را به عهده دارند و با روشهاي خاصي چون روش اجتهاد،نظريات و قوانين مربوط را ارائه مي نمايند .

اسلاید 14 :

جايگاه علم اقتصاد :
علم اقتصاد كه از زمره علوم انساني است نيز به تقليد از علوم طبيعي همه مفاهيم كيفي ومفاهيم انسان انگارانه را از قلمرو تحليل هاي علمي خارج ساخت و به مفاهيم كمّي و آنچه قابليت آزمون و تجربه داشت اكتفا كرد و در طبقه بندي علوم،علوم اقتصادي از زمره علوم تجربي به حساب آمد ولي اين نكته قابل تأمل است كه عامل اراده و اختيار در انسانها و تأثير گرايشهاي اعتقادي و فرهنگي و.در رفتار آنها به دانشمندان علوم انساني اجازه نمي دهد تا بتوانند همانند علوم طبيعي دست به آزمايش كنترل شده بزنند و اراده انساني فراتر از آن است كه همانند جمادات در اختيار آزمايش كننده قرار گيرد . بنابراين آزمون در علوم انساني با روش قياسي منطقي يا استقراي آماري صورت مي گيرد

اسلاید 15 :

روش تحليل علمي :
فلاسفه ملاك علمي بودن شناخت را آزمون پذيري و ابطال پذيري آن دانسته اند. بنابراين مقوّم اصلي شناخت علمي روش تجربي است و هر معرفتي كه از اين قاعده تبعيّت نكند غيرعلمي مي گردد.تذكر اين نكته لازم است كه علمي بودن يانبودن شناخت ، دليل براهميّت يا بي ارزشي آن نيست و تنها نشان دهنده روشي است كه شناخت و معرفت بوسيله آن حاصل مي شود و بدينسان معرفتهاي غيرعلمي(فلسفي) اهميّت و ارزش قابل توجهي دارند و تحصيل معرفت علمي بدون استفاده از آنها ناممكن است . زيرا ” انتزاعهاي تجربي و تحليل هاي علمي به ناچار بر حسب قوالب مفهومي ذهني بايدبيان شوند و بعبارت ديگر روش تجربي به مشاهدات ما نظم ونسق مي دهد ولي نظريه پردازي و تعميم نتايج مشاهدات به روش تجربي ميسّر نيست و نيازمند نظر و عمليات ذهني است ”

اسلاید 16 :

نظريه علمي :
نظريات علمي كه در آنها از روش تجربي استفاده مي شود مراحل زير را طي مي كنند:

1. فرض: چارچوب اوليه نظريه هاي علمي را فرض ها مي سازند كه بصورت قضاياي كلي از اصول بديهي، نتايج ساير نظريات، قواعد و احكام عُرفي وشرعي يا زيست محيطي بدست مي آيند.

2. فرضيه : براي ساخت فرضيه از قوانين و اصول علم منطق استفاده مي شود و بكارگيري اين قوانين ما را به روابط علّي و معلولي بين پديده ها و مفروضات راهنمايي مي كند . بنابراين فرضيه رابطه اي قابل مشاهده و آزمون است كه از تعامل فرض ها و قوانين منطقي بدست مي آيد .

3. نظريه : با آزمون تجربي فرضيات و تأييد نسبي روابط و قواعد ارائه شده، نظريه شكل مي گيرد و آزمون در علوم انساني با بهره گيري از فنون آماري ، تحليل و اقتصادسنجي انجام مي گيرد و متغيرهاي اقتصادي بررسي و تجزيه و تحليل مي گردند.

اسلاید 17 :

ويژگيهاي نظريه علمي:

درمورد نظريات علمي دو موضوع قابل بررسي است :

1. مفاهيمي كه در نظريات بكار گرفته مي شود 2. گزاره هايي كه بصورت نظريات ارائه مي شود

دريك جمع بندي كلي مي توان ويژگيهاي علوم و نظريات علمي را به شرح زير بيان كرد:

1. فارغ از بحثهاي مربوط به مفاهيم و گزاره ها ، نتايج تحقيق قابل آزمون و ابطال پذير باشد. براين اساس اعتقاداتي كه امكان ابطال آنها نيست –مانند علوم حضوري و اعتقادات ديني –ازقلمرو بحث علمي خارج اند.

2.درتحقيق نظريات از روش تجربي(مشاهده)استفاده شود.بنابراين آنچه صرفاً از راه تحليل عقلي و غير حسّي حاصل شده است علمي نيست.

3.گزاره هاي درون علم واقع نما باشند و بعبارت ديگر قابليت توصيف، تبيين و پيش بيني داشته باشند.

اسلاید 18 :

تفاوتهاي نظريات علوم انساني با نظريات علوم طبيعي:

1.روابط حاكم بر رفتارها در حوزه علوم انساني ، اختياري و همراه با آزادي نسبي است لذا در رفتار فردي و جمعي انسانها امكان تغيير و تحول وجود دارد،درصورتي كه روابط در علوم طبيعي مانند :فيزيك و شيمي،جبري و تخلف ناپذيرند.

2.عامل اصلي در رفتار و صدور افعال از انسانها ايده و هدف آنهاست و عنصر اراده و انتخاب آگاهانه مانع افعال جبري و يا كوركورانه و بدون هدف است.

3.افكار،عقايد،بينش ها و فرهنگ در اعمال و رفتار انسانها تأثير مي گذارند و هرگونه تغيير ياتحوّل در آنها رفتارها را دچار تغيير و تحوّل مي نمايد.(البته تغيير در اصول كلّي و فرهنگها در طي زمان و بندرت اتفاق مي افتد).

4.افكار،بينش ها و فرهنگهاي مختلف مي توانند زمينه ساز علوم انساني متفاوتي باشند.بنابراين علم اقتصاد اسلامي باپشتوانه فرهنگ اسلامي متفاوت باعلم اقتصادي است كه به اتكاي فرهنگ ديگري پايه ريزي شده است .

اسلاید 19 :

اقتصاد اسلامي:

اقتصاد اسلامي ،مجموعه اي از مباحث مكتب اقتصادي، نظام اقتصادي و علم اقتصاد است كه با روش خاصّ خود و باتوجّه به فرهنگ، بينش و ارزشهاي اسلامي تنظيم و ارائه گرديده است.

مباحث مذكور در ساخت نظام اقتصادي اسلام نقش تعيين كننده اي دارند و بادقت درقواعد،احكام،طرحها و الگوهاي ارائه شده در هريك،مي توان نظام اقتصادي اسلام را حدس زد.از اين رو طراحي و ارائه نظام اقتصادي منوط به تحقق و وجود عيني جامعه اسلامي و اجراي احكام و قوانين اسلامي نيست،بلكه قبل از به صحنه آمدن ارزشهاو.به زندگي مردم،مي توان نظامي سازگار با آنچه اسلام درصددمعرفي آن بوده است طراحي و ارائه كرد ،هرچند رهيافت هاي تجربي وعلمي،طراحان را براي ارائه الگوهاي واقعي و دست يافتني ياري مي دهند.

اسلاید 20 :

روش تحقيق در اقتصاد اسلامي:

در مورد مكتب اقتصادي اسلام از آنجاكه حقوق اقتصادي در دسترس محققين اقتصادي است و يا به روش اجتهاد از منابع فقهي قابل دستيابي است،ازطريق حقوق اقتصادي اسلام،مي توان مكتب اقتصادي مورد نظر اسلام را كشف كرد.البته براي كشف مكتب ،حقوق اقتصادي به تنهايي كافي نيست ولي نقش قابل توجهّي دارد.

بررسي و تحقيق درحقوق اقتصادي،به روش اجتهاد صورت مي پذيرد و به لحاظ رابطه مذكور بين مكتب و حقوق اقتصادي در كشف مكتب اقتصادي نيز ازهمين روش استفاده مي شود . بنابراين در اين گونه مباحث روش علمي(تجربي) كارسازنيست،زيرا عمده مباحث مكتبي و فقهي (حقوقي) را بايدها و نبايدها و مباحث ارزشي تشكيل مي دهند كه از سويي آزمون پذير و قابل مشاهده نيستند و از سوي ديگر به دليل وحياني بودن به روش تجربي ابطال پذير نمي باشند.