بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
تاریخ قرآن
اسلاید 2 :
هفته اول
وَ قَالَ علیه السلام:
« مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَةِ»
نهج البلاغه :حکمت474
کلام امام
اسلاید 3 :
تاریخ قرآن1= موضوعات وطرح درس
**کلیات موضوع(مفهوم شناسی-تطور وسیر تاریخی-پیشینه-منبع شناسی)
**اسامی واوصاف قرآن
**معنای آیه وسوره
**اسامى سورهها
**تعدد نام برخى سورهها
**اسامى بخشهاى مختلف سورههاى قرآن
**اعراب نام سورهها
**عدد سورهها و آيات قرآن
**راه های شناخت سوره های مکی و مدنی
اسلاید 4 :
**عناوین اجمالی تاریخ قرآن 1**
بخش اول= مفهوم شناسی ، مأخذ شناسی ، پیشینه
بخش دوم= مفهوم شناسی قرآن، آیه، سوره ومباحث مرتبط
بخش سوم= راه های شناخت سوره های مکی و مدنی
بخش چهارم= پیشنهاد موضوعات تحقیق کلاسی
اسلاید 5 :
تعاریف، مفاهیم وپیشینه تاریخ قرآن
تاريخ قرآن نام شاخهاى از علوم قرآن است كه به سرگذشت قرآن از آغاز نزول تاكنون مىپردازد و در آن مسائلى مانند سير نزول قرآن، حفظ و نگارش، گردآورى و تدوين، مصاحف نخستين، پديدارى اختلاف قرائات، علامتگذاري هاى گوناگون در مصحف و ترجمه قرآن به زبانهاى مختلف سخن مىگويد.
گرچه مباحث مورد اشاره قدمت دارد،اما اصطلاح تاريخ قرآن از اصطلاحات نو پديد در دو سده اخير است. .
بطور کلی تاريخ قرآن را مىتوان بر آن دسته از مباحث قرآنى اطلاق كرد كه ماهيتى زمانى دارند و بر اين مبنا، مطالبى چون:
آغاز نزول قرآن، فترت وحى، ترتيب و تقويم نزول سورهها، اسباب نزول، نگارش، جمع و تدوين، رسم الخط قرآن، اختلاف قرائات، عدم تحريف قرآن، آيات مكى و مدنى، ناسخ و منسوخ، نشانهگذارى، تجزيه قرآن به بخشهاى مختلف و تاريخ ترجمه قرآن از مباحث تاريخ قرآن به شمار مىروند.
(ر.ک:دائرة المعارف قرآن كريم، جلد 7، صفحه 50 تا64، محمدکاظم شاکر)
اسلاید 6 :
**موضوعات تاریخ قرآن
** می توان مباحثى از علوم قرآن كه تاريخ و رعایت ترتیب تاریخی در آن موضوعیت دارد،در تاریخ قرآن قلمداد کردو اين مباحث را در یک طرح كلى می توان به شرح زیر بیان کرد:
1. نزول قرآن (آغاز نزول قرآن، طول دوره نزول، فترت وحى، ترتيب نزول، تقويم نزول).
2. تثبيت قرآن (حفظ و نگارش).
3. جمع آورى و تدوين قرآن (جمعدر عصر پيامبر، جمع پس از عصر پيامبر، كيفيت تدوين آيات در سورهها، چگونگى جاى گذارى آيات مكى و مدنى و ناسخ و منسوخ در سورهها، كيفيت تدوين سورهها در مصحف).
4. توحيد مصاحف (پيدايش اختلاف در قرائت قرآن، چگونگى يكى شدن مصاحف).
5. سرنوشت مصاحف (مصاحف صحابه، نسخههاى كهن قرآن).
اسلاید 7 :
6. خط و رسم الخط (خطقرآن در اولين نگارش، تغيير خط، رسمالخط قرآن).
7. قرائات (منشأ پيدايش قرائتها، مراحل تاريخى شكلگيرى قرائتها، قرائتهاى مشهور و قاريان آنها).
8. اعراب و اعجام.
9. تجزيه و تحزيب.
10. علائم تجويدى (شماره آيات، علائم تجويدى، علائم ديگر).
11. ترجمه (اولين ترجمه، ترجمه به زبانهاى مختلف، انواع ترجمهها).
12. چاپ نوين (اولين چاپ، تفاوتهاى رسم الخطى).
13. سلامت قرآن از تحريف.
اسلاید 8 :
تاريخ قرآن، پيدايش اصطلاح و سوابق
تاريخ قرآن در اصطلاح رشته نسبتا جديدى است كه به گفته برخى از محققان، دانش مباحث مربوط به توصيف و تحليل سرگذشت جمع و تدوين قرآن مجيد از آغاز نزول وحى تا سير هزار چهارصد ساله كتابت و طبع آن در اعصار جديد را دربردارد. ( دانشنامه قرآنپژوهى، 1/ 458).
اسلاید 9 :
4 پیشینه مباحث تاريخ قرآن
مباحث تاريخ قرآن، مباحث جديدى نيست. بلكه اين مباحث قرنها در بين دانشمندان اسلامى به ويژه مفسّران و محققان علوم قرآنى مورد بحث قرار گرفته و منشأ آثار متنوعى هم شده است. امّا قدماى دانشمندان همه علوم و اطلاعات مرتبط با قرآن را در ذيل «علوم قرآنى» مورد بحث قرار دادهاند و در عصر حاضر اين تلاش مدّنظر قرار گرفت كه بخشى از تحقيقات مربوط به قرآن با عنوان «تاريخ قرآن» مورد توجه قرار گيرد.
اسلاید 10 :
فرق علوم قرآنی و تاریخ قرآن
تمايز «علوم قرآنى» و «تاريخ قرآن» كجاست؟
اين سؤالى است كه هنوز پاسخ دقيقى در مقابل آن وجود ندارد. زيرا در كتابهاى موجود «علوم قرآنى» و «تاريخ قرآن» نوعا مباحثى ديده مىشود كه در شمار مسائل علم و كتاب ديگر قرار دارد. البته اگر بتوان عنصر شاخصى در تمايز دو علم «تاريخ قرآن» و «علوم قرآنى» در نظر گرفت، آن ، عنصر زمان است.
*آن دسته از مباحث قرآنی كه به نوعی با عصر و زمان خاصى ارتباط پيدا مىكنداز موضوعات تاريخ قرآن است،مانند:
تاريخ نزول وحى، جمع و تدوين قرآن در دورههاى مختلف، رسم الخط قرآن و سير تحول آن و .
*آن دسته از تحقيقات قرآنى كه بدون ارتباط با زمان خاصى قابل انجام است در حوزه موضوعات علوم قرآنى «1» قرار می گیرد، مانند:
محكم و متشابه، ناسخ و منسوخ، مفهوم و منطوق، عام و خاص، دلالت قرآن، اعجاز قرآن و وجوه آن و .
اسلاید 11 :
اصطلاح تاریخ قرآن(چه كسى نخستينبار اصطلاح تاريخ قرآن را به كار برد)؟
به عقيده برخى از محققان: «در قرن اخير عنوان «تاريخ قرآن» يا به تعبير برخى از محققان ايرانى سرگذشت قرآن، براى نخستينبار توسط پرفسور نولدكه آلمانى و استاد بلاشر فرانسوى پيشنهاد شده است.» «3» اين نظر در تحقيقات ديگر مورد تاكيد قرار گرفته به اين صورت كه:
«تاريخ قرآن نولدكه» رساله دكترى اوست كه به سال 1858 از آن دفاع كرده است و سپس با بازنگرى گسترده با همكارى يكى از شاگردانش آن را نشر داده است، چاپ دوم كتاب نولدكه به سال 1919 نشر يافته است. نولدكه در آن كتاب كوشيده است آيات و سورههاى قرآنى را براساس نزول سامان دهد و چگونگى شكلگيرى مصحفها و كتابت قرآن را بازگويد. او پس از آنكه سورهها و آيهها را در دو بخش كلى:
مكّى و مدنى گزارش كرده، در چگونگى محتواى سورهها و مراحل نزول و شكلگيرى سورهها بحث كرده است.» «4»
اسلاید 12 :
* اصطلاح تاریخ قرآن از جانب مستشرقان با چه هدفی )؟
به عقيده برخى از محققان، به كارگيرى اصطلاح تاريخ قرآن از ناحيه مستشرقان با حسن نيت همراه نبوده است و آنان با استفاده از اين عنوان مىخواستهاند چنين وانمودكنند كه قرآن نيز مانند ديگر كتابهاى آسمانى كه فعلا موجودند- از جمله انجيل- سالها پس از وفات پيغمبر اسلام و آورنده قرآن گردآورى و تدوين شده است و از قضا هرچه بيشتر در آثار آنان سير مىكنيم بيشتر پى مىبريم به اينكه در تحقيقات گسترده خود در رشته «تاريخ قرآن» چنين ديدگاهى نيز داشتهاند.
در مقابل اين انديشه، پژوهشگران مسلمان ضمن موضعگيرى متفاوت در كاربرد اين اصطلاح، به تدريج آن را پذيرا شده و به تدريج به تاليف كتابهايى با عنوان «تاريخ قرآن» روى آوردند و برخى نيز بدون استعمال اين عنوان اجمالا وجود تاريخى براى قرآن را قبول كرده و معتقدند كه اين تاريخ بسيار روشن و بدون ابهام است
اسلاید 13 :
دیدگاه علامه طباطبایی در باره تاریخ قرآن
*علامه طباطبايى مىنويسد:
«تاريخ قرآن مجيد از روز نزول تا امروز كاملا روشن است. پيوسته سور و آيات قرآنى ورد زبان مسلمانان بوده و دست به دست مىگشته است. و همه مىدانيم كه قرآنى كه در دست ماست همان قرآن است كه چهارده قرن پيش به پيغمبر اكرم (ص)تدريجا نازل شده است. با اين وصف نبايد قرآن مجيد در اعتبار و ثبوت واقعيت خود نيازمند تاريخ باشد. اگرچه تاريخش هم روشن هست، زيرا كتابى كه مدعى است كه كلام خداست و در اين دعوى به متن خود استدلال مىكند و به مقام تحدّى برآمده و همه انس و جن را از آوردن مثل خود عاجز مىداند، ديگر نمىشود در اثبات اينكه كلام خداست و تحريف و تغييرى به آن عارض نشده و چنانكه بوده، مىباشد، نياز به دليل و شاهدى غير از خودش پيدا كند يا در ثبوت اعتبار به تصديق و تاييد شخصى يا مقامى پناهنده شود.
آرى روشنترين برهان بر اينكه قرآنى كه امروزه در دست ماست همان قرآن است كه به پيغمبر اكرم (ص)نازل شده و هيچگونه تغيير و تحريفى برنداشته همين است كه اوصاف و امتيازاتى كه قرآن مجيد براى خود بيان نموده هنوز هم باقى است و چنانكه بوده هست.» (ر.ک: در آمدی بر قرآن،معارف/22 ؛ قرآن در اسلام/117)
اسلاید 14 :
*ادامه.دیدگاه علامه طباطبایی در باره تاریخ قرآن
علامه با استفاده از آيات قرآن به بسيارى از خصوصيات بارز كتاب الهى- كه رمز جاودانگى قرآن را دربردارد- اشاره كرده وچنین نتيجه مىگيرد كه:
«به مقتضاى اين آيات، قرآن مجيد مخصوصا از اين جهت كه يادآورى خدا و راهنماى معارف حقّه مىباشد با مصونيت خدايى مصون و از گزند پيشآمدهاى تباهكننده در پناه خدايى نگهدار مىباشد و در اثر همان وعده الهى است (آيه حفظ) كه قرآن مجيد كه چهارده قرن از نزولش مىگذرد با وجود صدها و هزارها و ميليونها دشمن مصون و محفوظ مانده و تنها كتاب آسمانى است كه روزگارى دراز در ميان بشر گذرانيده است.» (ر.ک: در آمدی بر قرآن،معارف/22 ؛ قرآن در اسلام/117-120)
اسلاید 15 :
منابع مدوّن کهن تاریخ قرآن
در بين آثار دانشمندان اسلامى، آنچه كه بيش از هر اثر ديگر به بررسى مسائل تاريخ قرآن اختصاص داشته است، كتبى است كه با عنوان «المصاحف» يا «اختلاف المصاحف» نگارش يافتهاند.برخی از این کتاب ها به شرح زیر است:
اختلاف مصاحف الشام و الحجاز و العراق نوشته عبد الله بن عامر م 118
اختلاف مصاحف اهل المدينة و اهل الكوفة و اهل البصرة نوشته على بن حمزه كسايى م 189
اختلاف مصاحف اهل الكوفة و البصرة و الشام نوشته يحيى بن زياد معروف به فرّاء بغدادى م 207
اختلاف مصاحف نوشته خلف بن هشام از قراء عشره م 229
اختلاف المصاحف و جامع القراءات نوشته مدائنى م 231
اختلاف المصاحف نوشته ابو حاتم م 248
المصاحف نوشته عبد الله بن ابى داود سجستانى م 316
المصاحف نوشته ابن الانبارى م 327
المصاحف نوشته ابن اشته اصفهانى م 360
غريب المصاحف نوشته وراق «1»
اسلاید 16 :
آنچه از اين كتابها اكنون در دست است كتاب" المصاحف" ابن ابى داود است كه در سيستان به سال 230 متولد شده و در نيشابور پرورش يافته است او در جوانى به خراسان، اصفهان، فارس، بصره، بغداد، كوفه، مدينه، مكه، دمشق، مصر، الجزيره و ديگر بلاد اسلامى سفر كرده و كسب علم نموده است. كتاب او نمونهاى است از كتابهاى فراوانى كه درباره تاريخ قرآن نگاشته شده است.
اين كتاب، مدتها در دسترس نبود تا آنكه دكتر آرتور جفرى شرقشناس و اسلامشناس آن را به دست آورد ومنتشر كرد و در دسترس همگانى قرار داد. اين كتاب بهترين و قديمىترين كتاب در موضوع تاریخ قرآن و مصاحف بهشمار مىرود».
(ر.ک:در آمدى بر تاريخ قرآن،معارف، ص: 29 )
اسلاید 17 :
*دیدکاه های اختلافی در باره "المصاحف ابن ابی داود"*
برخی محققان بر این باورند که: «آنچه از اين كتابها اكنون در دست است كتاب المصاحف ابن ابى داود است كه در سيستان به سال 230 متولد شده و در نيشابور پرورش يافته است او در جوانى به خراسان، اصفهان، فارس، بصره، بغداد، كوفه، مدينه، مكه، دمشق، مصر، الجزيره و ديگر بلاد اسلامى سفر كرده و كسب علم نموده است. كتاب او نمونهاى است از كتابهاى فراوانى كه درباره تاريخ قرآن نگاشته شده است. اين كتاب مدتها در دسترس نبود تا آنكه دكتر آرتور جفرى شرقشناس و اسلامشناس آن را به دست آورد و منتشر كرد و در دسترس همگانى قرار داد اين كتاب بهترين و قديمىترين كتاب در اين زمينه بهشمار مىرود.» (تاريخ قرآن معرفت، 3، تاريخ قرآن راميار، 334).
**توضیح: برخلاف خوشبينى آية الله معرفت نسبت به المصاحف ابن ابى داود سجستانى، و نيز تصحيح و تحقيق آن توسط دكتر آرتور جفرى، قرآنشناس معاصر علامه سيد مرتضى عسكرى نظرى به خلاف دادهاند، به اين صورت كه ايشان اولا: شخص ابن ابى داود را- با استناد به نظر برخى از علماى رجال- عالمى موثق نمىدانند و تاليف كتاب المصاحف را از ناحيه او اقدام موجهى به شمار نمىآورند. ثانيا تصحيح و انتشار كتاب به وسيله مستشرقان را اقدامى جهت ايجاد شك و ترديد نسبت به نصّ واحد قرآن و القاى تفكر تعدد مصاحف قرآنى در صدر اسلام تعبير كردهاند. جهت اطلاع بيشتر بنگريد به القرآن الكريم و روايات المدرستين، 2/ 745.(ر.ک: در امدی بر تاریخ قرآن،معرف،ص32)
اسلاید 18 :
منابع اولیه و خاص تاريخ قرآن در دوره معاصر
دانشمندان علوم قرآنى به تدريج عنوان «تاريخ قرآن» را پذيرا شده و به تاليف كتبى در اين زمينه مبادرت كردند. اينكه چه كسى نخستين تاليف را انجام داده دقيقا مشخص نيست.
به عقيده برخى از محققان نخستينبار در كتب اسلامى اين عنوان از طرف ابو عبد الله زنجانى انتخاب شد. «2» اما تحقيقات ديگرى نشان مىدهد كه در ميان مؤلفان اسلامى موسی جارالله تركستانى اولين كسى است كه اين عنوان را بهكار گرفته است، كتاب وى با عنوان «تاريخ القرآن و المصاحف» اثرى متعلق به سال 1324ق است، در صورتى كه تاريخ قرآن زنجانى حاصل سفر وى به قاهره در سال 1354ق بوده است.
البته اثر تركستانى اينك در دست نيست تا بتوان درباره آن اظهارنظر نمود، «3» اما تاريخ قرآن زنجانى با اينكه اثر نسبتا مختصرى است، در بين شيعه و سنى با حسن استقبال مواجه شده و غالبا اثرگذار بر آثار ديگرى شد كه در اين زمينه تاليف گرديده است. به هر جهت پس از تاليف تاريخ قرآن توسط ابو عبد الله زنجانى اين عنوان بهطور چشمگيرى از سوى محققان شيعه و سنى به كار گرفته شد.
اسلاید 19 :
معرفی اجمالی منابع مدوّن تاریخ قرآن در دوران معاصر
برخی ازمعروفترين اين كتب از آغاز تا به امروز به قرار زير است: «1»
1- تاريخ القرآن و المصاحف/ موسى جار الله تركستانى
2- تاريخ القرآن/ ابو عبد الله زنجانى
3- تاريخ قرآن/ محمود راميار
4- تاريخ القرآن و غرائب رسمه و حكمه/ محمد طاهر بن عبد القادر كردى
5- تاريخ القرآن/ ابراهيم ابيارى
6- تاريخ القرآن/ عبد الصبور شاهين
7- تاريخ القرآن/ محمد حسين على الصغير
8- تاريخ قرآن/ محمد عزّت دروزه
9- تاريخ القرآن الكريم/ محمد سالم محيسن
10- بحوث فى تاريخ القرآن و علومه/ ابو الفضل ميرمحمدى
اسلاید 20 :
11- پژوهشى در تاريخ قرآن كريم/ سيد محمد باقر حجتّى
12- درآمدى بر تاريخ و علوم قرآن/ على حجتّى كرمانى
13- تاريخ جمع قرآن كريم/ سيد محمد رضا جلالى نائينى
14- تاريخ قرآن/ محمد هادى معرفت
15- لمحات من تاريخ القرآن/ محمد على الاشيقر
16- سرگذشت قرآن/ رجبعلى مظلومى
17- در آستانه قرآن/ رژى بلاشر، ترجمه محمود راميار
18- پرسش و پاسخهايى در شناخت تاريخ و علوم قرآنى/ مجيد معارف
19- مباحثى در تاريخ و علوم قرآنى/ مجيد معارف
20- المدخل لدراسة القرآن الكريم/ محمد بن محمد ابو شهبه(ر.ک:در آمدى بر تاريخ قرآن، معارف، ص: 31 )
