بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
آفرینش نظریه معماری
اسلاید 2 :
پیشگفتار :
این کتاب با هدف بالا بردن آگاهی معماران و طراحان شهری نسبت به نگرش جدیدی در تحقیقات علوم رفتاری ، ماهیت محیط ساخته شده و فرآیند طراحی نوشته شده است ، همچون افزایش توانایی تحلیل پیچیدگیهای معماری و افزایش قابلیتهای محیط در پاسخگویی به فعالیتها و ادراکات زیبایی شناختی مردم .
لازم است جهت انطباق ببیشتر پیش بینی ها و نظریه های طراحان نسبت به عملکرد طرحشان و آنچه در واقعیت اتفاق می افتد ، مبانی نظری طراحی رشد قابل توجهی یابد . با این دلیل که افراد حرفه ای بیشتر با استفاده از نظریه های هنجاری و با تکیه بر ادراکات شخصی ، طراحی کرده اند و در استفاده از توصیف و تبیین های روشن ( نظریه های اثباتی ) ضعیف بوده اند و در طراحی برای مردمی با الگوهای رفتاری و ارزشی متفاوت در درک اثر طراحی بر زندگی مردم به نتایج اشتباهی رسیده اند .
پژوهشهای انجام شده در حوزه علوم رفتاری به رشد نظریه های اثباتی و درک نظریه های هنجاری کمک زیادی می کند و این تلاشی است که از کنفرانس و نمایشگاه معماری برای رفتار انسان در آمریکا (فیلادلفیا،موسسه فرانکلین) در سال 1971 آغاز شده است . هدف از این کنفرانس جلب توجه معماران و دانشجویان به تحقیقات حوزه روانشناسی محیط بود و مجموعه مقالات آن تحت عنوان طراحی برای رفتار انسان ، معماری و علوم رفتاری منتشر شد .
رویکرد نظری در اینجا گسترش دیدگاههای فلاسفه مطرح قرن اخیر ، از طریق جامعیت بخشیدن به تعریف عملکرد است و کوشش شده است که بین دیدگاههای هنجاری استادان و معماری و طراحی منظر و طراحی شهری و راه کار های عملی درک پدیده ها که در بحث نظریه های اثباتی جای می گیرند ، توازن ایجاد شود .
اسلاید 3 :
فهرست : ..
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
فصل 1 : میراث نهضت « جدید » ( مدرن )
فصل 2 : ماهیت و سودمندی مبانی نظری
فصل 3 : علوم رفتاری و مبانی نظری معماری
بخش II : نظریه اثباتی معماری
فصل 4 : مدل های رویه عملی طراحی محیط
فصل 5 : فعالیت های شناخت و مرحله شناخت
فصل 6 : طراحی کردن و مرحله طراحی
فصل 7 : گزینش کردن و مرحله گزینش
نظریه رویه ای
فصل 8 : ماهیت محیط
فصل 9 : فرایندهای بنیادین رفتار انسان
فصل 10 : محیط ساخته شده و رفتار انسان
نظریه محتوایی
مفاهیم بنیادین محیط و رفتار انسان
فصل 11 : قرارگاههای رفتاری
فصل 12 : انسان سنجی و مهندسی عوامل انسانی
فصل 13 : نقشه های شناختی و رفتار فضایی
فصل 14 : خلوت ، قلمرو پایی و فضای شهری
فصل 15 : تعامل اجتماعی و محیط ساخته شده
فصل 16 : نهادهای اجتماعی و محیط ساخته شده
الگوهای فعالیت و محیط ساخته شده
فصل 17: نظریه زیبایی شناسی
فصل 18: زیبایی شناسی فرمی
فصل 19: زیبایی شناسی نمادین
الگوهای فعالیت و محیط ساخته شده
بخش III : نظریه هنجاری طراحی محیط
فصل 20: درک نظریه های هنجاری طراحی محیط
فصل 21 : مسائل اجتماعی کالبدی اخیر در طراحی محیط
بخشIV : نتیجه گیری
فصل 22 : نقش فعلی و بالقوه علوم رفتاری در نظریه طراحی محیط
اسلاید 4 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
در قرن حاضر ، علی رغم رشد بی سابقه در معارف بشری مختلف ، رویه عملی طراحی محیط با مشکلاتی مواجه است به دلایلی همچون : توانایی فنی برای ساختن بناها و شهر ها از راههای مختلف و بدون توجه به درک کارایی این طراحی ها برای رفتار انسان ، ارزیابی های ساده انگارانه از تغییرات لازم در فضای زندگی انسان و کارفرماهای متنوع و .
از طرفی بنیان های نظری معماری و شهرسازی امروز مورد نقد قرار گرفته و برخی از منتقدین تلاش کرده اند که به طور کامل نقش نهضت تجدد (مدرن) را در تحولات معماری و شهر سازی انکار کنند ، چرا که یکی از محدودیت های اساسی معماری نهضت تجدد تدوین نشدن مبانی نظری آن عنوان شده است . حرفه های طراحی سابقه پژوهشی ضعیفی دارند و بیشتر به مبانی نظری رشته های دیگر متکی اند و از طرفی ترویج دانش تجربی معماری از سرعت کافی برخوردار نیست و در مورد مبانی نظری قوی فکر کمی شده است .
بسیاری از معماران و طراحان معتقدند که دانش مورد نیاز طراحی خوب ، بیشتر با کشف و شهود به دست می آید و معرفت حاصل از درک عمومی جامعه برای طراحی کفایت می کند و هدف معماری بیان شخصیت مستقل آن است که جزئی از هنر های زیباست و تاثیر کمی از مسائل اجتماعی می گیرد . اما بعضی دیگر از طراحان با توجه به هزینه های روز افزون ساختمان و استفاده کنندگان متعدد آنها ، نقش وسیعتری برای طراحی قائلند .
تصور ماهیت محیط و مردم ، دیدگاه درست به ماهیت طراحی را شکل می دهد و فرضیه زیر بنایی در اینجا اینست که ، دانش زیادی در رشته های دانشگاهی سنتی ( مردم شناسی ، جامعه شناسی و روانشناسی ) وجود دارد که در تدوین مبانی نظری و در کار عملی معماری می تواند موثر واقع شود .
اسلاید 5 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
فصل 1 : میراث نهضت « جدید » ( مدرن )
نهضت جدید معماری با الهام از جنبش های اجتماعی و نوع دوستانه قرن نوزدهم میلادی و انقلاب صنعتی و تحولات سیاسی و هنری که همراه آن ظهور کرد ، الگوهای معماری مورد استفاده در طراحی ساختمانها و محلات مسکونی و زیر ساختهای شهری را دگرگون ساخت . این نهضت علاوه بر فن آوری و توسعه آن ، معماران . طراحان شهری را به مسائل اجتماعی طراحی مسکن و فضاهای عمومی متوجه ساخت و در امر آموزش از رویکرد های کهنه دانشگاهی دوری کرد . بسیاری از ساختمانها و مکانهای شهری این نهضت فضاهای دلپذیری هستند در عین حال بسیاری از انگاره ها و تصورات شهری تجدد گرایی که پیش بینی می شد به انجام نرسید .
با وجود رشد نهضت فرا تجدد ( پست مدرن) که به تغییری یک بعدی در طراحی منجر شد (از جمله ارائه شیوه های جدید زیبایی شناختی به جای تغییرات بنیادین) ، بیشتر تجربه های اخیر معماری و طراحی شهری بر اساس شیوه های تفکر نهضت تجدد شکل گرفته است .
در حالی که بنیان گذاران مکتب نهضت تجدد ، باورها و انگاره های خود را پاسخ های دقیق و کار شده به مسائل اصلی دوران خود می دانستند ، اما در تعداد زیادی از نقدهای اخیر ، باورها و تصورات معماری و شهر سازی نهضت تجدد ، خیالبافی های شخصی و کوشش هایی برای کنترل رفتار انسان به حساب آمده اند و این نقدها با مشکلاتی در مقیاس شهری از جمله رشد کنترل نشده،صنایع آلاینده ، رفت و برگشت های طولانی به محل کار افراد و اثر منفی ماشین بر زیر ساختهای شهری،ادامه پیدا کرد .
اسلاید 6 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نقد نهضت تجدد : سه مرحله عمده در نقدها وجود داشته است .
مرحله اول نقد ، توسط گروه کوچک و مهم مرتبط با گروه سیام صورت گرفت که بیان داشتند ، موفقیت زیاد معماران منجر به شرایط انسانی تر شهر های امروز نسبت به آلودگیهای شهرهای صنعتی قرن نوزده شده ، ولی اکنون در فضاهای شهری هیچ کس احساس نمی کند که در مکان با هویتی قرار دارد .
مرحله دوم نقد ، نتیجه مطالعه انتظارات مردم و حاصل ساخت مسکن در مقیاس بزرگ و پروژه های بهسازی مرکز شهر در 1950 میلادی بود و بطور عمیق تری به اثر فضای ساخته شده بر رفتار انسان پرداختند . آنها بیان کردند که هنر برنامه ریزی شهری و روشهای شبه علمی آن کوشش نکرده اند که با دنیای واقعی سر و کار داشته باشند .
مرحله سوم نقد ، حاصل توسعه علوم رفتاری است که به تشخیص نیازهای انسانی و توجه به مسائل مربوط به روند طراحی منجر گشت . این نقد به پنج نکته مهم در حرفه و آموزش طراحی محیط اشاره می کند :
1- نقش مهم افراد حرفه ای ، سرمایه گذاران و استفاده کنندگان از ساختمانها و فضاهای سبز در فراهم آوردن اطلاعات و شرکت در تصمیم گیری ها
2- مفهوم عملکرد و شعار فرم از عملکرد تبعیت می کند ، مفهوم ناقصی است .
3- معماران از مدل ناقصی برای درک تعریف انسان ( مدل اندام واره ای ) و شناخت انسان به عنوان اساس کارشان استفاده کرده اند .
4- معماران درک ناقصی از رابطه محیط و رفتار انسان دارند . بنابراین ، ادعاهای اهمیت نقش طراحی در شکل دادن به تجربه های مردم در محیط ، طراحان و کارفرماهای آنها را گمراه می کند .
5- مبانی نظری طراحی ناکافی است .
اسلاید 7 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
شرح نقد پنج گانه :
1 . رابطه طراح و کارفرما : اغلب موارد شکست در معماری و طراحی در شرایطی است که یک خلاء اجتماعی اداری بین استفاده کننده بنا و طراح وجود داشته است . فرایند تصمیم گیری و رویه عملی طراحی باید به گونه ای باشد که این مشکل را حل کند . خلاء اجتماعی حاصل تفاوت بین ارزشهای مشتریان و طراحان است و خلاء اداری - تشکیلاتی زمانی است که معمار به جای استفاده کننده واقعی با سرمایه گذار ساختمان سر و کار دارد .
2 . مفهوم عملکرد : تعریف از عملکرد در نهضت جدید در حد کارایی دسترسی ها و فن آوری ساختمان بوده و مابقی مقاصد انسانی در محیط ساخته شده در نظر گرفته نشده اند ، از جمله نیاز به هویت ، فراهم بودن امنیت و نیاز به بیان خود و عملکرد زیبایی شناختی معماری .
3 . مدل های انسانی رفتار انسانی و تجربه محیط : مدل اندام واره ای مباحث طراحی نهصت تجدد که در مدرسه باوهاس نیز رواج داشته است ، برداشت از مسکن و فعالیتهای انسانی را مواردی چون زندگی فیزیولوژیک ، بهداشت فردی ، محافظت در مقابل آب و هوا می دانستند و مواردی چون قلمرو ، خلوت ، امنیت و روابط اجتماعی و زیبایی نمادین بحساب نیامده اند .
در خصوص ماهیت نمادین محیط ساخته شده ، هم نهضت تجدد با دیدگاه مبتنی بر عملکرد گرایی و بیان انتزاعی و هم نهضت فراتجدد با مراجعه به رمزهای تاریخی ، در تشخیص تفاوتهای فرهنگی و ارزشهای زیبایی شناختی مردم و تاثیر عمومی این آثار کوتاهی کرده اند .
اسلاید 8 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
4 . رابطه انسان محیط : تصورات و پیش فرض های ذهنی طراحان درباره اثر محیط ساخته شده بر رفتار انسان (مانند تعالی روح در نتیجه تعالی معماری ، ایجاد جوامع منسجم بوسیله امکانات جوامع محلی) با فرض وجود رابطه علی بین آنها و بدون در نظر گرفتن متغیر های دیگر ، به اعتقاد جبریت در معماری منجر می شود . این اعتقاد در نهطت تجدد در موسسات اداری ، مراکز خرید ، مجموعه های مسکونی و محلات وجود داشته است : اعتقاد به رابطه منفی علی و معلولی تراکم و کیفیت زندگی . بر خلاف آن و در قبول این مشاهدات برخی معماران ، محیط ساخته شده را بی تاثیر بر الگوهای رفتار اجتماعی فرض کرده اند که این موضع گیری نیز به همان اندازه اشتباه است .
5 . ماهیت مبانی نظری معماری : علی رغم منطق درونی مبانی نظری معماری ، اغلب پیوند آنها با واقعیت ضعیف است . زیرا نتیجه گیری راجع به کارکرد یک طرح خاص بیشتر از تجربه علی محیط حاصل می شود تا از بدنه دانش منظم و سازمان یافته . تحقیقات اخیر نیز تاثیر محدودی بر طراحی داشته اند به دلایل متعددی همچون نامنظم بودن پژوهشها ، مدلهای ضعیف سازمان دهنده علوم رفتاری و عدم دسترسی به دانش تجربی و اطلاعات طراحان حرفه ای ، که این کاستی ها نیازمند جبران است .
اسلاید 9 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
تئوری واژه مبهمی است و برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد : مبانی نظری و نظامی از طرحواره های ذهنی جهت توصیف پدیده هاست که برگرفته از اعتقاد شخصی یا آزموده شده با روشهای علمی ( نظریه اثباتی ) است، پیش بینی یک عمل خاص یا فرضیه است ، تدوین دستورالعمل هایی (نظریه هنجاری) است که مبتنی بر موضع گیری عقیدتی درباره چیستی پدیدهاست. مانند « اصول طراحی» ، « استانداردها » ، « بیانیه ها».
فصل 2 : ماهیت و سودمندی مبانی نظری
مبانی نظری اثباتی : مشاهده نظامهای جهان به صورت سازمان یافته و اتفاقی توصیف و تحلیل می شوند و یک فرضیه علمی « تصوری احتمالی از واقعیت است» با استفاده از این رویکرد امکان ساخت نظریه های سازمان یافته وجود دارد که حرفه های طراحی محیط در این کار پیشرفت نداشته اند .
عملکردهای مبانی نظری اثباتی : در این نظریه هدف اینست که افراد قادر به استخراج تعداد زیادی نظریه تشریحی از یک نظریه توصیفی باشند ، مانند کسی که ماهیت نشانه گذاری نمادین را در حریم و محیط زندگی بشناسد می تواند الگوهای مورد نیاز حریم زندگی مردم را طراحی کند .
مبانی نظری اثباتی ، مبرا از ارزش داوری : به این معنا که از سمت گیری خاص اجتناب و به تحلیل های جایگزین توجه کند و قوانین علمی را در مشاهده و تحلیل مد نظر داشته باشد . برای نمونه ، تحلیل ها قابل آزمون و نتایج قابل تکرار باشد .
مدل مفهومی مبانی نظری اثباتی در معماری : نظریه اثبانی در رشته های طراحی شامل نظریه های محتوایی و رویه ای است :
نظریه محتوایی : به ماهیت پدیده ها می پردازد،از جمله :کیفیت محیط ( کلی و جزئی) ، چگونگی عملکرد و قابلیتهای محیط برای تامین فعالیتها و نیازهای جسمانی و تجربه های زیبایی شناختی مردم .
نظریه رویه ای : با ماهیت رویه عملی طراحی سر و کار دارد و فرایند طراحی را با روشهای علمی و شبه علمی توصیف و تبیین می کند .
اسلاید 10 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
مفاهیم مبانی نظری در رشته طراحی :
مجموعه ای از اصول طراحی که به طور سنتی مبانی نظری معماری گفته شده است ، نظامی منطقی است که در آن به جای توجه به ادراک انسان ، به رابطه عناصر کالبدی سازنده محیط توجه شده و به ادراکی که از مردم در تجربه محیط انتظار می رود پرداخته شده است .
در حال حاضر اطلاعات علوم رفتاری بصورت پالایش نشده و دارای نتایج غیر مشخص می باشد اما با این وجود باز هم مجموعه ای تدوین نشده از معارف علمی مختلف می تواند سطح بحث را ارتقاء ببخشد .
سودمندی مبانی نظری اثباتی برای طراحی محیط :
مبانی نظری اثباتی ضمن افزایش درک ما از محیط های ساخته شده و نقش مردم ، با درک فرایند طراحی سر و کار دارد . مبانی نظری اثباتی ، پژوهش و حرفه معماری در تداوم و پیوستگی کامل قرار دارند ، که با آزمون فرضیه ها بدست می آید : هر طرحی مجموعه ای از فرضیه هاست که در چارچوب نظریه های معماری و با نظر خواهی از طراح و تامین کننده مالی و بهره برداران آن پس از اتمام یا بهره برداری بنا ، ارزیابی می شود .
نظریه های هنجاری : بر مبنای نظریه های اثباتی ساخته می شوند و از نظر پژوهشگران بایدها و نبایدهایی مبتنی بر یک عقیده و یک جهان بینی است که در مورد آن در زمان خاصی توافق عمومی و اظهار نظرهایی اخلاقی وجود داشته است . به این دلیل که داشتن اصول و ضوابط مشخص ، فرایند تصمیم گیری را آسان می سازد و در عین حال تکیه صرف به این اصول به نتایج ناخوشایندی منجر می شود .
مدل مفهومی مبانی نظری هنجاری در معماری : نظریه هنجاری رشته های طراحی نیز شامل نظریه های محتوایی و رویه ای است ، ولی بر خلاف نظریه اثباتی ، این نظریه با موضع گیری راجع به چیستی محیط مصنوع و فرآیند طراحی آن سر و کار دارد . این نظریه به دیدگاههای طراحان یا مکاتب مختلف نسبت به نقش طراح ، چگونگی محیط مطلوب و چگونگی فرآیند طراحی می پردازد .
اسلاید 11 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
تعریف روانشناسی محیط : مطالعه روان شناختی رفتار در محیط کالبدی زندگی روزمره است و شامل نظریه ادراک ، شناخت ، روان شناسی اجتماعی ، مردم شناسی ، مطالعه روابط اجتماعی و مطالعه فرهنگ است .
موضوع علوم رفتاری : توصیف و تبیین پدیده هاست . پژوهشها نشان می دهد که بیشتر تحقیقات انجام گرفته رفتار شناسان و طراحان مواردی است که مستقیما مورد استفاده طراحان نیستند و خلاء سودمندی بین یافته های تحقیق و حرفه معماری همواره وجود داشته است .
موضوع طراحی : بر طبق نظر ویتروویوس در معماری باید سه مقصود اصلی را برآورده سازد : پایداری ، سودمندی و زیبایی . در واقع اقدام به بنای نظریه به معنای اینست که علاوه بر آموختن از تجربه ها ، به آنچه برای آموختن وجود دارد فکر شود .
فصل 3 : علوم رفتاری و مبانی نظری معماری
ماهیت مسائل طراحی : طیف فعالیتها و نیازهای زیبایی شناختی وسیع انسان ، درک آنها و چگونگی شکل گیری محیط را با مشکل مواجه ساخته است . بسیاری از نیازها بشدت ناخودآگاه و بسختی قابل تشخیص هستند . با این وجود در بسیاری از موارد ماهیت مسئله و محدوده کنترل طراحان بر آن و اهمیت جنبه های مختلف آن روشن است و طراحان باید در جهت بهینه سازی کار خود تلاش کنند . علوم رفتاری به ارتقاء توانایی طراحان کمک زیادی کرده است ، ولی حلال تمام مسائل نیستند .
اسلاید 12 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نقش علوم رفتاری در مبانی نظری طراحی : علوم رفتاری از راههای مختلف در تدوین مبانی نظری نقش دارند :
نظریه ها و مدلها : درک فرایند طراحی و رابطه مردم و محیط کالبدی را میسر می سازند . جهان بینی ها و فرایند شکل گیری آنها ، مبنای درک مواضع هنجاری معماران و مبنای تدوین رویه عملی طراحی محیط هستند که هم اکنون با استفاده از نظریه های فعلی شناخت و شکل گیری رفتار ، قابل مطالعه دقیق تر و جدیتر هستند .
روشهای تحقیق : طراحان همیشه به گونه های مختلف از مشاهده و مصاحبه به عنوان فنون اصلی برای کسب اطلاعات محیطی استفاده کرده اند. طراحان بیشتر به رویه های اتفاقی تکیه کرده اند ، در حالیکه رفتارشناسان دقت و اعتبار یافته های تحقیق را بالا برده اند و روش تحقیق در علوم رفتاری عینی و واژه ها و فرایندهای آن بروشنی تعریف شده و قابل تکرار است .
طراحان حرفه ای در تحقیقات رفتاری در حوزه معماری سابقه اندکی دارند و در شروع فعالیتهای پژوهشی ، ناچارند از فنون بکار گرفته شده در رشته های دیگر استفاده کنند .
اسلاید 13 :
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
تلاشهای اخیر :
در نوشته های اخیر جهت رهایی از عقاید خشک زیبایی شناختی و اجتماعی استادان نهضت تجدد تلاشهایی شده است و نویسندگان آنها معتقدند رشته های طراحی می توانند با استفاده از تحقیقات علمی و شبه علمی به سمت مبانی روشنگرانه جدی تری حرکت کنند .
آینده :
به خلاء میان اطلاعات تولید شده از تحقیقات طراحی محیط و توان طراحان برای استفاده از آن توجه زیادی شده است . از طرفی برخی از معماران ، طراحی مبتنی بر یافته های تحقیق و مشاهدات کنترل شده و اعتقاد به هنجارهای منظم پژوهشی را تهدیدی بر حرفه خود و خلاقیت طراحی می دانند و این موجب سر در گمی در انجام فعالیتهای طراحی می شود . در این رابطه می توان گفت :
اگر چه علوم رفتاری به شکل گیری مواضع هنجاری و شفاف ساختن مواضع ارزشی کمک می کند ، ولی تعیین کننده اهداف طراحی نیست .
طراحان همیشه با آینده سر و کار دارند و همیشه به ناچار با عدم قطعیت تصمیم می گیرند . علوم رفتاری به شناخت وضع موجود و فهم تمایلات جامعه و پیش بینی بهتر نتایج کمک کرده و عدم قطعیت تصمیم گیری را تقلیل می دهد ، ولی نمی تواند آنرا منتفی سازد .
در کل تدوین مدلی که نظریه های طراحی را سامان دهد و آنها را شفاف سازد ، یک ضرورت است .
اسلاید 14 :
بخش II : نظریه اثباتی معماری
( مفاهیم رویه طراحی و مفاهیم محیط )
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
مقصود از تدوین نظریه اثباتی طراحی محیط ، فراهم آوردن دانشی است که بتواند معماران داخلی ، معماران ، طراحان منظر و طراحان شهری را به درک بهتر ماهیت فرآیند طراحی و ماهیت فعلی محیط ساخته شده و چگونگی تجربه و استفاده از آن قادر سازد . بر این اساس این بحث به دو بخش نظریه رویه ای و نظریه محتوایی تقسیم شده است .
هدف نظریه رویه ای ، تبیین درک فرایند تصمیم گیری در طراحی محیط و فرایند شکل گیری طراحی است .
هدف تدوین نظریه محتوایی ، کاهش عدم قطعیت تصمیم گیری های طراحی است .
اسلاید 15 :
نظریه رویه ای ( روش شناسی طراحی ) :
نظریه رویه ای به توصیف و تبیین فرایندهایی می پردازد که مبنای طراحی خودآگاهانه محیط ساخته شده است . نظریه رویه ای در طراحی محیط ضعیف و تدوین نشده است و اشاره به نبود نظریه رویه ای روشن در معماری حداقل به صد سال قبل باز می گردد .
در دوره ای طولانی پرداختن به فرایند طراحی عملی منع شده بود و بیم آن می رفت که درک فرایند طراحی ، تفکر خلاقانه و نقش خلاق طراحان را مختل سازد و طراحان برای اتکا به تصور شخصی خود ، از پژوهش سازمان یافته دوری جسته اند . نتیجه این برخورد معرفت غیر منسجم و نقلی آنهاست .
بخش II : نظریه اثباتی معماری
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نظریه رویه ای
جهت منسجم ساختن این اجزاء و ارائه مدل های پایه فرایند طراحی محیط و زیر مجموعه های آن ، باید گفت که علوم رفتاری در دو سطح به توسعه نظریه های رویه ای کمک می کنند . سطح اول شامل یافته های تحقیق در مورد کلیات ماهیت فرایند است ، سطح دوم ، فهم زیر فرایندهای تجزیه ، تحلیل ، ترکیب ، ارزیابی و تصمیم گیری است . بنابراین کل فرایند طراحی محیط شامل جمع آوری اطلاعات ، طراحی و گزینش مرحله به مرحله است .
با طرح نظریه های رویه ای روشن خواهد شد که ، حتی اگر فرایند طراحی متفکرانه و با حساسیت تدوین شود ، بدون نظریه محتوایی مطلوب سلسله فعالیتها به انجام نمی رسد . چنانچه بدون دانستن متغیرهایی که یک فرهنگ را از فرهنگ دیگر متمایز می سازند ، تدوین اصول طراحی برای محیط های فرهنگی نا ممکن است .
اسلاید 16 :
فصل 4 : مدل های رویه عملی طراحی محیط
بخش II : نظریه اثباتی معماری
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نظریه رویه ای
در جوامعی که کارگر غیر ماهر در اختیار است و برای پاسخ به نیازهای مردم از الگوهای ثابت استفاده می شود ، طراحی به میزان زیادی ناخودآگاه انجام می شود . اما امروزه در بیشتر نقاط جهان ، طراحی فرایندی خودآگاه است که توسط افراد حرفه ای انجام می شود و این افراد با وجود تجربیات مشابه در گذشته ، در هر مورد با سلسله ای از مشکلات منحصر به فرد مواجه هستند .
به طور کل بسیاری از طراحان ، فرایند طراحی را کاملا شهودی و غیر قابل توضیح می دانند ، افراد دیگری طراحی را فرایندی عقلی دانسته اند ، برای مثال لوکوربوزیه ، فرایند طراحی را در کتاب « به سوی یک معماری نوین » با روش تجزیه و ترکیب تشریح کرده است . عده ای نیز آن را فرایندی جدلی می دانند .
رویه طراحی به عنوان فرایندی شهودی :
فرض بر این است که طراح جعبه سیاهی است که داده های کسب شده را در فرایندی مرموز و ناخود آگاه بر اساس ساز و کارهای پر قدرت منطق ذهنی، به نتیجه قابل ارائه تبدیل می کند .
نظریه های رفتارگرایان شناخت : نیروهای محیطی برای تعیین محصول نهایی ، در قالب الگوهای محرک رفتار را بر می انگیزند و تقویت می کنند .
نظریه های روان شناختی : اعمال خلاق با ماهیت مغز و سیستم عصبی مرتبط است .
اسلاید 17 :
بخش II : نظریه اثباتی معماری
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نظریه رویه ای
مدل های رویه عملی طراحی محیط :
طراحان محیط برای تدوین مدل جامع تری از فرایند تصمیم گیری ، با توجه به نظر روانشناسان شناخت ، فرایند را به مراحل مختلف و با نامهای مختلف تفسیم کرده اند :
مرحله شناخت (درک مقصود مجموعه فعالیتها ) ،
مرحله طراحی ( ارزیابی راه حلهای پیشنهادی ) ،
مرحله اجرا ( تصمیم گیری ) ،
ارزیابی پس از اجرا ( انتقال نتایج حاصله به مرحله شناخت )
که این یک مدل آرمانی برای فرایند تصمیم گیری و چارچوبی برای مدل های اثباتی به حساب می آید و به میزان زیادی تحت تاثیر نظریه محتوایی است .
- مدل های عقلایی فرایند طراحی محیط : یکی از نافذ ترین مدل های طراحی ، مدل پیشنهادی کریستوفر الکساندر است که رویه عملی طراحی را به دو مرحله اصلی تجزیه و تحلیل ، و ترکیب تقسیم کرده است . مدل دیگری به عنوان مدل گونه آرمانی ، به تبیین مشارکت بالقوه علوم رفتاری در نظریه و حرفه طراحی محیط نیز کمک می کند که عبارتند از :
1- تعریف نظام رفتاری مورد نیاز ، 2- تعیین نظام کالبدی لازم ، 3- درک و تحلیل نظام کالبدی لازم ، 4- تبیین نظام محیط- رفتار بدست آمده .
اسلاید 18 :
بخش II : نظریه اثباتی معماری
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نظریه رویه ای
مدلی برای فرایند طراحی :
در این مبحث مراحل اصلی فرایند ، شناخت ، طراحی و گزینش در نظر گرفته شده که مراحل عقلایی فرایند طراحی را تشکیل می دهند . به بیان دیگر هر مرحله شامل فعالیتهای عقلایی مشابهی است که مراحل دیگر را مشخص می سازد و علوم رفتاری مفاهیم اصلی و ماهیت این مراحل و فعالیت ها را فراهم می آورد .
آیا نظریه فقط همین است ؟
مدل ها صورت های انتزاعی واقعیت هستند . برای اینکه مدلی مفید وافع شود ، باید رابطه نزدیکی با واقعیت داشته باشد . مدل ها اساس توسعه مبانی نظری اند ، ولی نظریه چیزی بیش از ساخت مدل است و مجموعه تدوین شده ای از توصیف ها و تبیین ها می باشند . بنابراین ، نظریه رویه ای اثباتی محدودیت های زیادی دارد .
- فرایند جدلی طراحی محیط : بعضی از مسائل مورد نظر طراحان داخلی ، معماران و طراحان شهری دارای راه حل های احتمالی هستند ، ولی بیشتر مسائل مزکور سرکش و غامض هستند . هر چقدر دانش محتوایی و رویه ای طراحان افزایش یابد ، غامض بودن مسائل کاهش می یابد ولی هیچگاه بطور کامل منتفی نمی شود .
بنابراین عده ای رویه عملی طراحی معماری را فرایندی جدلی می دانند که در این فرایند دو فعالیت اصلی وجود دارد : 1- ایجاد تنوع ، یعنی تشخیص و تبیین مسئله ، 2 - تقلیل تنوع ، به معنای پیش بینی اجرا و ارزیابی و انتخاب مطلوب ترین راه حل
اسلاید 19 :
فصل 5 : فعالیت های شناخت و مرحله شناخت
بخش II : نظریه اثباتی معماری
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نظریه رویه ای
مرحله شناخت آغاز فرایند است و به تشخیص مسائل اصلی ، تعیین اهداف طراحی و محدودیت های طراحی آینده می پردازد .
فعالیتهای شناختی :
فعالیتهایی تحلیلی است و هدف از آنها در طراحی ، فهم بهتر وضع موجود و درک مسائلی است که در رویه عملی طراحی باید به آنها پرداخته شود . این فعالیتها شامل خرد کردن یک مسئله به اجزاء و دریافت نظم بین آنهاست :
کشف روابط درونی ، آزمون اجزا در رابطه با کل ، تشریح مسئله
مرحله شناخت :
تعریف مسائل مورد نظر مرحله شناخت به میزان زیادی تحت تاثیر تصورات ذهنی برنامه ریزان است و در مورد برنامه ریزی طراحی محیط نظریه هایی ارزشی وجود دارد که از جمله آنها روشهای علوم رفتاری است که در بسیاری از جنبه های رویه عملی طراحی اثر گذارند .
بیشتر مکاتب فکری مدلهای ارزشی فرایند طراحی ، بر اینکه طراحان بدون سمت گیری به موضوع بپردازند تأکید کرده اند ، ولی رعایت این مسئله غیر ممکن به نظر می رسد . در کل اهداف این مرحله عبارتند از :
شناخت وضع موجود ، شناخت گروههای زی نفع ، شناخت محدودیتها ، تدوین اهداف ، طراحی الگوی رفتار ، تدوین نیازهای کالبدی ، ارزیابی وضع موجود ، تدوین برنامه معماری
اسلاید 20 :
بخش II : نظریه اثباتی معماری
بخش I : نهضت تجدد، مبانی نظری معماری و علوم رفتاری
نظریه رویه ای
عدم قطعیت در برنامه ریزی معماری : مرحله شناخت ، مرحله پیچیده ای است که در آن نتایج طراحی با عدم قطعیت تعیین می شود . برای حل مسائل پیچیده ، طراحان با حذف متغیرهای پیچیده تعریف مسئله را ساده می کنند ، در نتیجه راه حل بدست آمده تنها مربوط به بخشی از مسئله است و شناخت آن ناقص انجام گرفته است .
در زمینه هایی که نظریه محتوایی ضعیف است ، فنون تحلیل ضعیف بوده و طراحان خواسته یا ناخواسته به شهود و دانش ذهنی خود اتکا کرده اند . این مسئله در ویژگیهای خلاقیت تردید ایجاد می کند . زیرا ویژگی افراد خلاق این است که به عدم قطعیت تمایل دارند ولی اسیر آن نمی شوند .
کسب اطلاعات برای برنامه ریزی معماری : علوم رفتاری برای مشاهده وضع موجود ، کسب اطلاعات و تدوین اهداف طراحی شیوه هایی را پیشنهاد می کند که بسیاری از این شیوه ها در رویه طراحی محیط بکار گرفته شده و در دیدگاه طراحان موثرند و به روشهای مورد استفاده آنها نظم می دهند .
شیوه های کسب اطلاعات به دو صورتند : مداخله گر (افراد مورد مطالعه نسبت به انجام تحقیق آگاهند) و یا غیر مداخله گر (افراد مورد مطالعه نسبت به انجام تحقیق آگاهی ندارند). این شیوه ها چون با خواسته های مردم سر و کار دارند، بر نظریه محتوایی رابطه انسان و محیط استوارند .
