بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
روش تحقیق کیفی
اسلاید 3 :
هدف ها
در فصل پیشین فرمول بندی طرح تحقیق را به صورت پرسش آغازی مناسب یاد گرفتیم. تا اطلاع بعدی این پرسش آغازی خط راهنمای تحقیق خواهد بود. اکنون می خواهیم بدانیم چگونه برای کسب اطلاعات عمل کنیم، چگونه میدان تحقیق را برای تدوین نظری مسئله تحقیق بپیماییم.
موضوع وسر فصل ها عبارتنداز:
1-اکتشاف شامل عملیات خواندن متون
2-مصاحبه های اکتشافی
3- چند روش اکتشافی تکمیلی است.
خواندن متون، کیفیت پرسش ها را بالا می برد
در حالی که مصاحبه ها و روشهای تکمیلی به محقق کمک می کند تا با واقعیت تجربه شدۀ کنشگران اجتماعی از نزدیک آشنا شود.
ما اینجا روشهای دقیقی را مطالعه خواهیم کرد که هر محققی - موضوع تحقیقش هرچه باشد- می تواند مستقیما آنها را به کار بندد.
این روش ها برای کمک کردن به محقق طراحی شده اند تا نگرشی نافذ در موضوع مطالعه اش برگزیند و در پرتو آن، ایده ها و اندیشه های روشنگر را پیدا کند.
اسلاید 4 :
1. خواندن
آن چه درباره جامعه شناسی صدق می کند، می باید درباره هر کار فکری صدق کند:
فراتر رفتن از مرز تعبیر و تفسیرهای جا افتاده برای بازتولید تنظیم امور و به منظور آشکار کردن معانی تازه پدیده های موضوع مطالعه که روشنگرتر و نافذتر از معانی سابق باشد.
این توانایی فراتر رفتن از حد باورهای جا افتاده را به رایگان به کسی نداده اند.
بهره ای از آن به آموزش نظری محقق بستگی دارد و بهره ای دیگر و بزرگتر به آن چه که فرهنگ روشنفکری می توان نامید، خواه با گرایش جامعه شناختی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی و یا گرایشی دیگر.
آشنایی وسیع وعمیق با افکار و آثار جامعه شناسان قدیم و جدید به محقق کمک می کند که افق اندیشه هایش را بگستراند و از مرز تعبیرهای کهنه و زمان باخته فراتر برود. چنین معرفتی استعداد دید انتقادی را در محقق پرورش می دهد
محقق در زندگی اجتماعی چیزهایی را می بیند که دیگران نمی بینند، معانی ای را می یابد که دیگران نمی یابند. و لذا، پرسش هایی را طرح می کند که از مخیله دیگران نمی گذرد.
بسیاری از متفکران، محققان بی استعدادی هستند.
اما در علوم اجتماعی حتی یک محقق نمی توان یافت که متفکر هم نباشند آن هایی که گمان می کردند تنها با یاد گرفتن فنون تحقيق می توانند وارد کار تحقیق اجتماعی بشوند باید این توهم را از سر بیرون کنند.
آن ها حتی اگر به پیشرفته ترین و پیچیده ترین فنون تحقیق مجهز باشند، پیش از پرداختن به تحقیق میدانی یا جمع آوری اطلاعات باید با نظریه های جامعه شناسی مانوس بشوند و استعداد اندیشیدن را در خود تقویت کنند.
اسلاید 5 :
1-1. سازماندهی به کار خواندن متون
الف) معیارهای انتخاب
متون خواندنی باید با دقت تمام انتخاب شود.
نوع تحقیق و وسعت آن هرچه باشد، محقق برای خواندن وقت محدودی دارد.
یکی ممکن است دهها ساعت وقت صرف خواندن کند، دیگری صدها ساعت، اما این مقدار نسبت به توقعات هر یک از آنها بسیار کوتاه خواهد بود.
هیچ چیز مأیوس کننده تر آن نیست که پس از چند هفته خواندن متون گوناگون، محقق احساس کند هنوز پیشرفتی نکرده است.
بنابراین، هدف تشخیص منابع مکتوبی است که برای پرسش آغازی جالب اند و حداکثر بهره برداری از هر دقیقه وقتی است صرف خواندن می شود.
چگونه باید اقدام کرد؟
چه معیارهایی را باید در نظر گرفت؟
بدیهی است که در اینجا فقط اصول و معیارهای کلی پیشنهاد می شود و هرکس خواهد توانست به اقتضای برنامه کارش، با نرمش آنها را به کار بندد.
اسلاید 6 :
اصل اول:
حرکت از پرسش آغازی. بهترین «قطب نما » برای جهت یابی در انتخاب متون خواندنی، پرسش آغازی خوب است.
هر تحقیقی باید یک خط راهنما داشته باشد و تا اطلاع ثانوی، این وظیفه را پرسش آغازی ایفا می کند. البته شما در پایان مطالعات اکتشافی تان ممکن است مجبور شوید تغییراتی در پرسش آغازی بدهید و آن را به نحوی صحیح تر تدوین کنید، اما عجالتا" مبداء حرکت شما برای انتخاب متون همان پرسش آغازی است.
اصل دوم:
برای آنکه خواندن متون سنگین نشود، سعی کنید گزینش به عمل آورید.
نه لازم است و نه غالبا میسر که بتوان همه چیز را درباره موضوعی خواند، زیرا مطالب کتاب ها و مقاله های مرجع تا حدودی مشترک یا مکرر است و یک خواننده جدی خیلی زود متوجه تکراری بودن آنها می شود.
در وهله اول تا جایی که مقدور است باید از خواندن کتاب های پرحجم و دشوار اجتناب کرد، مگر آن که نتوان از آن ها گذشت.
ابتدا باید به خواندن آثاری که تفکری ترکیبی عرضه می کنند و به مقاله های کوتاه ده صفحه ای رو آورد.
همیشه باید به خاطر سپرد که خواندن کم اما عمیق چند اثر که با دقت انتخاب شده است به خواندن سطحی هزاران صفحه ترجیح دارد.
اسلاید 7 :
اصل سوم:
آثاری را انتخاب کنید که مؤلفانشان تنها به ذکر داده ها قناعت نکرده، بلکه مبانی تحلیل و تفسیر آن ها را نیز ارائه داده اند.
متونی را می گوییم که مایه تفکرند نه متونی که به بهانه عینی ماندن، توصیف سردی از پدیده های مطالعه شده اند.
در صفحات آینده، متنی از امیل دورکیم را که از خودکشی استخراج شده بررسی خواهیم کرد و خواهیم دید که این متن شامل داده ها و حتی داده های آماری است.
با این وصف این داده ها، داده های محض نیستند.تحلیل دورکیم به آنها معنا می دهد و به خواننده امکان می دهد که درباره معانی آنها بیاندیشد.
اصل چهارم:
سعی کنید متونی را برای خواندن انتخاب کنید که نگرش های گوناگونی را درباره پدیده مطالعه شده ارائه می دهد.
نه تنها از ده بار خواندن یک مطلب چیزی عاید نمی شود
بلکه دقت نظر برای بررسی موضوع مطالعه از زاویه ای روشنگر، ایجاب می کند که چشم اندازهای متفاوت را با هم مقایسه کرد.
این دقت نظر، دست کم برای تحقیقاتی در سطح عالی تر ( مثلا "تز دکتری) باید متون نظری تر را دربرگیرد که بدون ارجاع مستقیم به پدیده موضوع مطالعه، مدل های تحلیلی ارائه می دهند.
این مدل ها ممکن است الهام بخش فرضیه های فوق العاده جالب گردند.(در فصل های آینده تحلیلی و فرضیه ها بررسی خواهدشد.)
اسلاید 8 :
اصل پنجم:
وقت خود را با فواصل منظم ميان تفكر شخصی تبادل نظر با همکاران و اشخاص صاحب تجربه تقسیم کنید.
یک ذهن انباشته از اطلاعات نامنظم، هرگز خلاق نیست.
توصیه هایی که در بالا داده شد عملا مربوط به فاز اول کار خواندن است.
به مرور پیشرفت در کار، معیارهای دقیق تر و اختصاصی تر مد نظر قرار خواهند گرفت
مشروط بر اینکه خواندن متون با گردش دوره های تفکر در صورت امکان با بحث و مناظره همراه باشد.
اسلاید 9 :
خلاصه:
در انتخاب متون معیارهای زيرا را مراعات کنید:
_ ارتباط متن با پرسش آغازی؛
_ ابعاد منطقی برنامه خواندن متون؛
_توجه مبانی تحلیلی و تفسیری دادهها؛
_توجه به نگرش های گوناگون؛
_منظور داشتن زمان تفکر شخصی و تبادل نظر در فواصل خواندن.
اسلاید 10 :
ب) کجا می توان این متون را یافت؟
پیش از رفتن به سراغ برگه دان های کتابخانه ها ، محقق باید بداند دنبال چه می گردد.
تردیدی نیست در کتابخانه های علوم اجتماعی هزاران اثر مکتوب موجود است.
تصور باطلی است اگر امیدوار باشیم که با گردشی تصادفی در قفسه های کتابخانه یا با نیم نگاهی به برگه دان ها، کتاب یا مقاله مورد نظر را پیدا خواهیم کرد.
در اینجا نیز باید روش کار داشت و قدم اول مشخص کردن نوع متونی است که در جستجویش هستیم.
در این مرحله از کار هم شتابزدگی ممکن است خیلی گران تمام شود.
کم نیستند محققانی که بهای چند ساعت صرفه جویی در فکر کردن در این را با از دست دادن هفته ها بلکه ماه ها از وقت گرانبهایشان پرداخته اند.
اسلاید 11 :
- از مقاله های مجلات، گزارش ها و مصاحبه های متخصصانی که در مطبوعات برای عموم مردم فرهیخته منتشر شده است.
از انتشارات سازمان های تخصصی و اسناد و مدارک دیگر غافل نشوید.
بدون آن که در معنای اخص، گزارش علمی به حساب آیند حاوی نکات اطلاعاتی جالبی هستند که ممکن است برایتان بسیار ارزشمند باشد.
اسلاید 12 :
- مجلات تخصصی در زمینه تحقيقتان به دو دلیل حائز اهمیت اند:
نخست به این دلیل که آخرین و جدیدترین شناخت های مربوط به موضوع را در آن ها می یابید، و از نظرات انتقادی درباره شناخت های تحصیل شده قبلی آگاهی پیدا می کنید.
در هر دو حالت، مقاله ها آخرین نظرات و راه حل ها را درباره مسئله موضوع بررسی ارائه می دهند و به طور مناسبی فهرستی از انتشارات مهم درباره موضوع را ذکر می کنند.
دلیل دوم این است که مجلات تخصصی عموما" نقد و تفسیرهای کتاب شناسی درباره آثار منتشر شده جدید منتشر می کنند و به برکت آن شما می توانید خواندنی های مناسب برای تحقيقتان را انتخاب کنید.
اسلاید 13 :
- با بررسی فهرست کتاب نامه ها و کتاب شناسی مندرج در آخر کتاب ها و مقاله ها به زودی با تعداد کثیری آثار مکتوب آشنایی پیدا می کنید.
کار جستجو را وقتی تمام شده تلقی کنید که به طور سیستماتیک به مراجعی برخورد می کنید که قبلا می شناخته اید.
- از حجم یا از قطر بعضی از کتاب ها نترسید.
همیشه لازم نیست آنها را از اول تا به آخر خواند.
وانگهی، بعضی از آن ها مجموعه متونی هستند که مؤلف آن ها را یک جا جمع آوری کرده و سعی می کند ظاهر یگانه ای به آن ها بدهد.
در این گونه کتاب ها به فهرست مندرجات و به خلاصه فصل ها (اگر موجود باشد) رجوع کنید.
نگاهی به اول و آخر هر فصل بیاندازید و ببینید از جه بحث می کند. و اگر هنوز تردیدی داشته باشید، با اهل حرفه مشورت کنید.
اسلاید 14 :
- به کتابخانه ها با به کار گرفتن روش های مدرن کتابداری خدمات کتاب شناسی ارزنده ای به مراجعان خود ارائه می دهند:
طبقه بندی موضوعی بر مبنای واژه های کلیدی، فهرست برداری سیستماتیک تخصصی عمده، فهرست انفورماتیکی کتاب شناسی تخصصی و غیره. این جا نیز مصلحت ایجاب می کند
قبل از اقدام به جستجوی کتاب و مقاله چند ساعت وقت صرف کسب اطلاعات درباره شیوه استفاده از کتابخانه و خدماتی که عرضه می کند گردد. آن هایی که خواسته اند راه میان بر بروند، ساعت ها وقتشان را در کتابخانه های مجهز و آماده خدمت به محققان، بدون یافتن آنچه که در جستجویش هستند، به هدر داده اند.
قاعده کلی: قبل از مبادرت به کار، از خود بپرسیم دقیقا دنبال چه هستیم و بهترین شیوه اقدام کدام است.
اسلاید 16 :
1-2. چگونه بخوانیم
هدف اصلی از خواندن متون این است که از آن ایده هایی برای کار تحقیقی خودمان بیرون بکشیم.
چنین قصدی ایجاب می کند که خواننده ایده ها را استخراج کرده، آنها را عمیقا" بفهمد و با یکدیگر مقایسه کند.
البته به مرور زمان و با کسب تجربه، محقق با مشکلات عمده ای روبررو نخواهد شد.
اما این تمرین برای داوطلبانی که آموزش نظیرشان ضعیف است و با واژگان علوم اجتماعی مانوس نیستند، مشکلات عمده ای مطرح می کند. در صفحات بعد روی سخن با این دسته از داوطلبان کار پژوهشی است.
وزین خواندن متن یک چیز است، درست فهمیدن و لب مطلب را از بیرون کشیدن یک چیز دیگر.
قوه درک یک متن موهبتی نیست که از آسمان نازل شده باشد، استعدادی است که با تمرین به دست می آید.
اسلاید 17 :
الف ) جدول خواندن
برای آگاه شدن از طرز استفاده این جدول، پیشنهاد می کنیم که شما آن را درباره یک متن از دورکیم درباره « خودکشی» به کار ببرید و نتیجه کاری را که ما انجام داده ایم مقایسه کنید.
دستورالعمل های استفاده از این جدول در کار عملی شماره3، ارائه شده است.
چکیده نویسی یک متن عبارت است از آشکارسازی ایده اصلی آن و ارتباطاتی که میانشان برقرار است به نحوی که وحدت فکری نویسنده نمایان گردد. این هدف اول خواندن اکتشافی و لذا، نتیجه طبیعی کار خواندن است.
اسلاید 18 :
2. مصابحه های اکتشافی
خواندن متون و مصاحبه های اکتشافی باید به تدوین نظری مسئله تحقیق کمک کند.
خواندن متون کمک می کند که درباره شناختهای مربوط به پرسش آغازی حضور ذهن پیدا کرد؛ مصاحبه ها کمک می کند تا چشم اندازهای تازه ای را کشف کرد و میدان خواندن متون را وسعت بخشید یا تصحیح کرد.
خواندن متون و مصاحبه های اکتشافی مکمل هم هستند و متقابلا" یکدیگر را تقویت می کنند.
خواندن متون چارچوبی برای مصاحبه های اکتشافی فراهم می کند، مصاحبه ها نیز ما را از درست بودن این چارچوب آگاه می کند.
مصاحبه های اکتشافی به محقق کمک می کند تا از صرف بیهوده انرژی و و وقت در خواندن متون، ساختن فرضیه ها و مشاهده صرفه جویی کند.
در واقع از طریق مصاحبه های اکتشافی محقق پیش از آن که همه امکاناتش را بسیج کند، میدان تحقیق را دور می زند. بنابراین، مصاحبه های اکتشافی کارشان این است که جنبه هایی از پديدة موضوع تحقیق را برای محقق آشکار کند که خود او خود به خود به فکر آن ها نمی افتاد و بدین ترتیب عرصه های تحقیق را که خواندن متون به رویش باز میکند تکمیل می کند.
به این دلیل مصاحبه ها باید به شیوه ای خیلی راحت و خیلی انعطاف پذیر صورت گیرد و محقق باید از طرح پرسش های خیلی زیاد خیلی دقیق خودداری کند.
چگونه باید عمل کرد؟
اسلاید 19 :
. محقق بی تجربه، گرفتار توهم روشن بینی، در تاریکی تأیید سطحی ایده های پیش ساخته پیش می رود.
تحقيقش لاجرم به شکست خواهد انجامید، زیرا مطالعات اکتشافی از وظیفه اصلی اش یعنی:
گسستن از پیش داوری ها، پشت کردن به داد و ستد رایگان لفظی منحرف شده است.
یک نمونه کامل تحقیق که در آخر کتاب ارائه شده است، این خطر و اهمیت این مرحله را به خوبی شما نشان خواهد داد. مصاحبه های اکتشافی برای آن که وظیفه گسستن را ایفا کند باید شرایطی را مراعات کند که آنها را به صورت پاسخ هایی به سه پرسش کرده ایم:
- مصاحبه با چه کسانی مفید است؟
- موضوع مصاحبه ها چیست؟ و چگونه باید به آن عمل کرد.
- چگونه باید از مصاحبه ها بهره برداری کرد تا در گسستن واقعی از پیش داوری ها، سوابق ذهنی و توهمات روشن بینی مان به ما کمک کند؟
اسلاید 20 :
1-2. مصاحبه با چه کسانی مفید است؟
سه سنخ اشخاص می توانند مخاطبان خوبی برای مصاحبه باشند.
* نخست، هیئت علمی دانشگاه ها، محققان کارآزموده و کارشناسان خبره در مسئله موضوع تحقیق.
پیش از این فایده نظرخواهی از آنان را درباره انتخاب متون خواندنی متذکر شده ایم.
علاوه بر این آنان می توانند با بیان نتایج تحقیقاتشان و نیز شرح روشی که به کار برده اند، مشکلاتی که با آنها روبرو شده اند و موانعی که باید احتراز کرد، شناخت شما را درباره موضوع تحقيق بهتر کنند.
این نوع مصاحبه به فن خاصی نیاز ندارد، منتها ثمربخش بودن را در گرو کوششی است که شما برای فرمول بندی هرچه روشن تر پرسش آغازی تحقيقتان به عمل می آورید، به طوری که مخاطبتان بدون کوچ سایه ابهامی منظورتان را بفهمد.
برای آن هایی که هنوز پرسش آغازیشان بلاتکلیف است، این مصاحبه می تواند به ایضاح آن کمک کند؛ البته به شرطی که مخاطب آمادگی کمک کردن در این خصوص را داشته باشد- چیزی که خیلی معمول نیست.
