بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
نظام های اقتصادی
ظهور اقتصاد سياسي لیبرال (کلاسيک)
اسلاید 2 :
مقدمه
با توجه به آنچه درباره ماهيت اقتصاد سرمايه داري و تاريخ ظهور آن گفتيم مي توانيم پيدايش دانش اقتصاد سياسي و نحله هاي مختلف آن را فهم کنيم.
همزمان با خروج اروپا از قرون وسطا و عصر فئوداليسم و ورود آرام به عصر سرمايه داري، نحوه نگرش به موضوعات مهمي مانند خدا، انسان، اجتماع و طبيعت تحول يافت.
پيدايش علوم اجتماعي جديد از جمله اقتصاد و جامعه شناسي از اثرات همين تحولات بود.
اسلاید 3 :
مقدمه
نحوه ارتباط علي و معلولي تغيير در واقعيت زندگي اجتماعي و تحول در انديشه و نگرش اروپاييان قابل بررسي است اما ترديدي نيست که فهم يکي بدون ديگري خطا و پر اشتباه است.
از اين رو فهم علوم اجتماعي جديد متوقف بر فهم تاريخ اجتماعي، اقتصادي و سياسي اروپاست.
متناسب با نحوه نگرش انديشمندان مختلف به سرمايه داري و تبعات آن چهار گفتمان زير را مي توان از هم تمييز داد:
گفتمان ليبرال کلاسيک، گفتمان راديکال، گفتمان محافظه کار، گفتمان ليبرال مدرن
اسلاید 4 :
اهداف اصلي ليبراليسم کلاسيک
ليبراليسم در درجه اول جنبش اجتماعي فراگيری بود که بعدها توسط برخي نظريه پردازان مفهوم بندي شد.
هدف اصلی جريان ليبرال، رهایی از قید و بند سنت (به ويژه قيود ناشي از فئودالیسم، کلیسا و دولت) در حوزه هاي مختلف سياسي، اقتصادي و فرهنگي بود.
ليبراليسم در قرون اوليه حيات خود با فئوداليسم و کليسا چالش داشت اما در قرون بعد بيشترين چالش آن با دولت و انحصارات ناشي از دخالت دولت بود.
اسلاید 5 :
سوالاتي درباره ليبراليسم کلاسيک
چه کساني و با چه انگيزه اي به دنبال رهایی از قید و بند سنت بودند؟ و چگونه توانستند به اهداف خود دست يابند؟
مهم ترين نظريه پردازان اين جريان چه کساني بودند؟
در طول زمان گفتمان ليبرال کلاسيک چه تحولاتي را به خود ديد؟
آيا کسي از انديشمندان معاصر ما از معتقدات ليبرال هاي کلاسيک دفاع مي کند؟
اسلاید 6 :
زمينه هاي ظهور ليبراليسم کلاسيک
تشکيل شهرها و ظهور طبقه بورژوا: که عمدتاً خواستار رهايي از قيود عصر فئوداليسم بودند؛ قيودي که عمدتاً از جانب اربابان فئودال و کليسا اعمال مي شد.
جريان اصلاح مذهب و ظهور اخلاق پروتستان: که مقدمه اي براي کاهش اثرگذاري کليساي کاتوليک در حوزه فردي و اجتماعي بود.
جنگ هاي مذهبي اروپاي قاره اي، معاهده وستفالي 1648، و تشکیل دولت های ملی: که ضربه اي مهلک بر کليساي کاتوليک و قدرت هاي سياسي مدافع آن بود.
با تشکيل دولت هاي ملي، قدرت اربابان فئودال در برابر پادشاهان به طرز چشمگيري کاهش يافت.
اسلاید 7 :
زمينه هاي ظهور ليبراليسم کلاسيک
تضاد منافع طبقه بورژوا و طبقات ذی نفع روابط فئوداليستي (از جمله سلطنت مطلقه و فئودال ها): که به طور رسمي منجر به شکل گيري دو جريان ليبرال و محافظه کار در اروپا شد.
مهم ترين برخوردهاي اين دو جريان در وقايع زير اتفاق افتاد:
جنگ هاي داخلي انگلستان و تشکيل جمهوري کرامول (که منجر به الغاي روابط فئودالي در 1646 شد.)
جنگ هاي داخلي انگلستان و انقلاب شکوهمند 1688 (که به محدود شدن قدرت مطلقه دولت و استقرار سلطنت مشروطه در انگلستان انجاميد.)
تاليف لوياتان هابز در 1651 و انتشار دو رساله جان لاک در 1689 با همين اتفاقات ارتباط دارد.
اسلاید 8 :
زمينه هاي ظهور ليبراليسم کلاسيک
ظهور جریان روشنگری در قرن هجدهم با ويژگي هاي زير:
الگوبرداری از علوم فیزیکی در عرصه نظریه پردازی اجتماعی
محوریت عقل و خوش بینی افراطی به آینده دنیای مدرن
اتفاقات علمي که در ظهور اين جريان موثر بود عبارتند از:
طرح دیدگاه های کپرنیک درباره نجوم در سال 1543
کشف گردش خون در سال 1628 به وسیله هاروی
طرح مباحث گالیله درباره شتاب و حرکت - محاکمه وی در سال 1632 بود
معرفی قوانین جاذبه توسط نیوتن در سال 1687
اسلاید 9 :
نظريه پردازان - توماس هابز (1679-1588)
مهم ترین اثر هابز «لویاتان» است که در 1650 منتشر شد.
انسان شناسی هابز: از نگاه هابز فرد در پی منفعت و در پی حفظ خویشتن است.
جامعه: مجموعه اي از افراد است که در رقابت دائمی بر سر منابع و مالکیت هستند.
وضع طبیعی: در وضع طبیعی (وضع بدون دولت) جنگ همه علیه همه جریان دارد و بنابراین چاره ای جز تاسیس دولت از طریق قرارداد اجتماعی وجود ندارد.
اسلاید 10 :
نظريه پردازان - توماس هابز
دولت: ابزاري است در خدمت منافع افراد که مسوول تامين امنيت و اعمال قانون است.
ورود افراد به قرارداد اجتماعي براي تاسيس دولت (در مقابل نظريه طرفدار منشأ الهي حکومت پادشاهي)
هابز دست دولت را در برابر شهروندانش باز نگاه می دارد تا آنجا که دولت تبدیل به لویاتان (هیولا) می شود. همین بخش از نظریات وی با نقد جدی مواجه شده است.
اسلاید 11 :
نظريه پردازان - جان لاک (1704-1632)
مهم ترین آثار لاک «دو رساله» درباره حکومت است که در 1689 انتشار یافت.
انسان شناسی لاک: از نگاه لاک نيز فرد در پي منفعت شخصي خويش است.
وضع طبيعي: در وضع طبيعي افراد آزادند اما بي بند و بار نيستند زيرا قانون طبيعي آنان را محدود مي کند.
اعتقاد به ظرفیت خرد انسانی براي شناخت قوانين طبيعي و حقوق طبيعي
ايراد وضع طبيعي: فقدان سازوکار متمرکزي براي داوري و تنفيذ قانون طبيعي
وضع جنگي: اگر در وضع طبيعي به حقوق فرد تجاوز شود وي در صدد مقابله برمي آيد ولي معلوم نيست مقابله وي در حد لازم باشد و به افراط نگرايد. اگر او در مقابله افراط کند و طرف مقابل نیز چنین کند وضع جنگي ايجاد ميشود.
اسلاید 12 :
نظريه پردازان – جان لاک
جامعه مدني: در جامعه مدني افراد حق تعریف و تنفيذ قانون را به قوه قانونگذار واگذار مي کنند. آنان از بخشي از آزادي خويش چشم مي پوشند تا زندگي بهتري داشته باشند.
محدوديت دولت: اقتدار دولت تنها در چارچوب قانون طبيعي مجاز است و اگر بيشتر از آن در امور مردم دخالت کند مردم مي توانند در مقابل آن عصيان کنند.
نظريه مالکيت لاک: فرد مالک بدن و نتایج کار خویش است. از نگاه لاک کار منشأ مالکيت در وضع طبيعي است.
بنابراین مالکيت يک حق طبيعي است و دولت حق ندارد بدون رضايت افراد در آن دخل و تصرف کند. (در مقابل نظریات عصر فئوداليسم که برای پادشاه حق الهی مالکیت و حق دخالت در اموال شهروندان قایل بود.)
اسلاید 13 :
نظريه پردازان – جان لاک
محدوده مالکيت زمين و منابع طبيعي: 1. هر کس به اندازه اي مالک مي شود که بتواند از زمين استفاده کند. (محدودیت اتلاف یا اسراف) 2. بايد زمين و منابع طبيعي به اندازه کافي براي ديگران باقي بماند. (محدودیت کفایت)
تناقض شرايط تاريخي لاک با گفته هاي او: نابرابري فراوان ثروت و مالکيت
توجيه لاک برای ثروت های انبوه: 1. با ايجاد پول افراد رضايت داده اند که افراد بتوانند بيشتر از استفاده خود مالک شوند. چون ارزش ايجاد شده را مي توانند به جاي استفاده ذخيره کنند. (راه خروج از محدویت اتلاف) 2. بهره وری بیشتر برخی افراد و اهمیت تشویق آنان باعث مي شود تا محدوديت دوم نيز برداشته شود.
اسلاید 14 :
نظريه پردازان - آدام اسمیت (1790-1723)
در زمان اسميت فئوداليسم در انگلستان لغو شده بود و عمده کشور تابع کليساي انگليکان بود. لذا چالش ليبراليسم با فئودال ها و کليسا نبود.
چالش اصلي چالش صنعتگران با دولت و امتيازات گسترده پادشاه انگلستان به برخي تجار عمده لندن و شرکت هاي بزرگ مانند کمپاني هند شرقي بود که بخش زيادي از تجارت داخلي و خارجي انگلستان را در انحصار خود داشتند. (چالش سرمایه داری صنعتی و سرمایه داری تجاری)
چالش مذکور نياز به شناخت ماهيت ثروت و علل افزایش آنر را در سطح ملی تشديد کرده بود.
اسلاید 15 :
نظريه پردازان - آدام اسمیت
مهمترین اثر اسمیت: تحقيقي در باب ماهيت و علل ثروت ملل (1776)
اسمیت در این کتاب تلاش می کند نظرات مرکانتلیست ها و فیزیوکرات ها درباره ماهیت ثروت را رد کند و اهمیت محصولات صنعتی را به عنوان شکل مهمی از ثروت نشان دهد.
به علاوه او با تاکید بر نقش تقسیم کار و تولید کارخانه ای و نیز تاکید بر فواید عدم دخالت دولت در اقتصاد راه را برای سرمایه داری صنعتی هموار می کند.
اسمیت تنها وظیفه دولت را اجرای قانون، چاپ پول و فراهم کردن کالاهای عمومی از قبیل ایجاد بنادر و جاده سازی می داند.
اسلاید 16 :
نظريه پردازان - آدام اسمیت
از منظر اخلاقی اسمیت معتقد است مالکیت خصوصی و منفعت طلبی منجر به خیر عمومی می شود. به اعتقاد اسمیت دست نامرئی بازار می تواند این رذیلت ها را به کانال های مولد و پرمنفعت برای کل جامعه هدایت کند.
با اينکه اسميت ليبرال بود دو بخش از ایده های او دست آویز متفکران رادیکال شد:
اهمیت دادن به نقش کار در تشکیل ارزش
نگرانی از تبدیل انسان به موجودی فاقد شعور در پی مشاغل یکنواخت و مکانیکی در محیط های کارخانه ای
اسلاید 17 :
نظريه پردازان معاصر- فردریش فون هایک (1992-1899)
برجسته ترین اقتصاددان مدافع لیبرالیسم کلاسیک در قرن بیستم (قرن حاکمیت دولت رفاه و لیبرالیسم مدرن) هايک بود.
کتاب «راه بردگی» او که در سال 1944 تالیف شد نمادی از بدبینی مطلق به سوسیالیسم و راه حل های میانه بین سرمایه داری و سوسیالیسم است .
حمایت هایک از لیبرالیسم بازار یک تفاوت عمده با نظریات پیشین دارد: او به توان ذهن در گردآوری و پردازش اطلاعات بدبین بود.
اسلاید 18 :
نظريه پردازان معاصر- فردریش فون هایک
هایک از بازار به عنوان یک نظم خودجوش (کاتالکسی) دفاع می کرد و توانایی بازار را در فرآوری و انتقال حجم عظیمی از اطلاعات مرتبط با اولویت های فردی، منابع در دسترس و تکنولوژی های قابل استفاده می ستود.
رویکرد هایک به علم اقتصاد:
رفتار انسان بسیار پیچیده و غیر قابل پیش بینی است و بنابراین قابل بررسی علمی نیست. بیشترین کاری که اقتصاددان می تواند انجام دهد نشان دادن خرد حاکم بر بازار آزاد و دولت حداقل است.
هایک در سخنرانی دریافت جایزه نوبل از همین منظر اقتصاددانان معاصرش را متهم به «تظاهر کردن به دانش» می کند.
اسلاید 19 :
نظريه پردازان معاصر- رابرت نوزیک (2002-1938)
نوزيک در کتاب آنارشی، دولت و اتوپیا که در سال 1974 منتشر شد با تکیه بر مبانی اندیشه جان لاک (به ویژه حقوق طبیعی) از نظریه عدالت جان رالز انتقاد و از لیبرالیسم کلاسیک دفاع می کند.
به گفته وی مفهوم عدالت توزیعی قابل دفاع نیست و بازار آزاد می تواند به سه شرط عدالت را (که برخاسته از استحقاق افراد است) برقرار کند:
دارایی ها بدون دزدی، تقلب و اجبار به دست آید. (اصل تصرف)
انتقال مالکیت از یک فرد به فرد دیگر از طریق مبادلات آزاد، ارث، هدیه و بخشش صورت گیرد. (اصل انتقال)
هر نوع مالکیتی که بر اساس این دو معیار کسب نشده باشد پالایش شود. (اصل تصحیح)
البته از آنجا که بسیاری از نابرابری های موجود ریشه در بی عدالتی های گذشته دارد وی در نهایت دخالت توزیعی دولت را (در کوتاه مدت) می پذیرد.
اسلاید 20 :
اصول اقتصاد سیاسی لیبرالیسم کلاسیک
طبیعت انسان: افراد موجوداتی منفعت طلب هستند و قادرند با قدرت تعقل خود بهترین ابزار ارضاء نیاز و امیال خود را کشف کنند.
جامعه: مجموعه ای از افراد است که فی نفسه هدف و مقصودی ندارد. منفعت جامعه چیزی نیست جز برآیند منفعت افراد تشکیل دهنده آن.
دولت: حاصل قراردادی اجتماعی است که افراد با هدف حمایت از حقوق خود آن را تشکیل می دهند. دولت ابزاری است برای برآوردن اهداف افراد؛ تنها هدف دولت اعمال قانون و برقراری امنیت است.
