بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
"بسم الله الرحمن الرحیم"
اسلاید 2 :
درس تفسیر موضوعی قرآن
اسلاید 3 :
”مقدمه“
همانگونه که اشاره شد از روزهای نخست در کنار شیوه مرسوم ترتیبی شیوه دیگری در تفسیر ظهور یافت که فراشمولی نبود و تنها بخشهایی از آیات قرآنی را مورد نظر قرار می داد به عبارتی دیگر اینگونه تفسیر تنها به موضوعات مطرح شده در قرآن توجه نموده و به تفسیر و تبیین و دسته بندی و جمع آن پرداخته است ؛ و لذا ان را تفسیر موضوعی نام نهاده اند و جز به مسائل دینی- در دو بعد معارف و احکام- و مسائل اجتماعی ، سیاسی و اخلاقی (در دو بعد نظری و عملی ) به دیگر ابعاد که جنبه لفظی دارند نپرداخته است .در حقیقت تفسیر موضوعی تنها در رساندن پیا م های قرآن کوشیده و به جنبه های فنی آن چندان کاری نداشته است ، مگر تا اندازه ای که به موضوع بحث مربوط بوده است این روش بویژه امروزه یک ضرورت به شمار می رود زیرا جهان امروز در انتظار آن است که پیام های قرآن را دریافت کند و تشنه بدست آوردن مسائل مطرح شده در این کتاب آسمانی است ؛ تا ببیند چه گوهر های تابناکی را برای بشریت و برای ابدیت به ارمغان آورده و کدام دریچه های سعادت را برای همیشه به روی انسانها باز کرده است ؟
اسلاید 4 :
تفسیر موضوعی دو گونه می تواند باشد : یکی آنکه نخست یکایک مسائل مطرح شده در قرآن را بیرون آورند و سپس آیات مربوط به هر یک را جدا و در یکجا گرد آورده و با در نظر گرفتن مجموع آن آیات موضوع را بررسی کنند لذا مسائل بر گرفته از قرآن دسته بندی شده با نظمی طبیعی و به ترتیب مورد بحث قرار می گیرند . در حقیقت این گونه تفسیر موضوعی پای سخن قرآن نشستن و گوش فرا دادن به آن است تا خود برای ما سخن گوید و پیام خود را برساند ؛ و نقش ما تنها ثبت و ضبط پیامهای دریافتی از قرآن است .
اسلاید 5 :
روش دیگر آنکه مسایل را از متن واقعیت دریافت می کنیم و نیازهای واقع در متن حیات را بررسی و گرد آوری می کنیم ؛ سپس پاسخ آنها را از قرآن جستجو می کنیم
اسلاید 6 :
این شیوه درست همان است که مولا امیر مومنان (ع) دستور فرموده اند : « ذلک القرآن فاستنطقوه و لن ینطق ؛ ولکن اُخبرکم عنه ، الآ انَّ فیه علم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائکم و نظم ما بینکم » این قرآن است که در اختیار شماست ؛ او را به سخن آورید ؛ او خود سخن نمی گوید . همانا به شما خبر می دهم که در قرآن ، دانستنی ها برای آینده فراوان است و از گذشته نیز تجربه ها می آموزد ؛ درمان دردهای شما همواره در آن موجود و راه به هم پیوستن گسسته ها در آن مشهود است کنایه از اینکه پاسخگوی تمامی نیازها و برای همیشه است . نهج البلاغه ،خطبه ی 158
اسلاید 7 :
مقصود از « استنطاق » تعمق و تدبر در گفته های قرآن است که با کنار هم گذاردن آیات مربوط ، آنچه در حالت پراکنده ، گویا نبود ، گویا می شود . آن حضرت می فرماید : « و ینطق بعضه ببعض و یشهد بعضه علی بعض » برخی آیات که خود بتنهایی گویا نیستند با قرار گرفتن کنار آیات متناسب و مرتبط ، گویا می شوند ؛ و برخی بر برخی گواه خواهد بود تا مفادشان بخوبی روشن و هویدا گردد. نهج البلاغه ،خطبه ی133
اسلاید 8 :
"ویزگی های تفسیر موضوعی"
نقش اثباتی
والایی در هدف
ژرف نگری
اسلاید 9 :
"والایی در هدف"
هدف در تفسیر ترتیبی فهم معانی قرآن است ، در این تفسیر ، مفسر ، در برابر
هر آیه نشسته می کوشد تا به مدلول آن پی ببرد ، با قطع نظر از آنکه آن مفهوم مور
د نیاز مخاطب یا پاسخگوی نیاز روز باشدیا نباشد .برخلاف تفسیر موضوعی که سعی دارد
به دیدگاههای قرآن در مسائل مورد نیاز دست یابد و به عنوان نظریات وحیانی
به مخاطبان عرضه دارد . بدیهی استکه این هدف از ارزش والایی برخوردار است .
اسلاید 10 :
"ژرف نگری "
در تفسیر ترتیبی،با توجه به گسترة وسیع آیات و ابعاد مختلف آنها،مباحث متنوع و دامنه داری مطرح
می گردد که چون فراگیرند و بایستی سراسر قرآن را پوشش دهند،در حقیقت،در آنها بحر طویلی مطرح
است و نمی توان چندان درنگ و تعمّق نمود.بر خلاف تفسیر موضوعی که درباره یک یا چند موضوع
مرتبط با هم به بحث می نشیند و شتاب ندارد و نمی خواهد هر چه زودتر به انتهای قرآن برسد؛زیرا
چنین تعهّدی ندارد و تا هر جا که شرایط فراهم بود پیش می رود.بنابراین، در تفسیر ترتیبی گرچه
فراگیر است ، علوم و معارف قرآنی به طور اجمال و احیاناً سطحی مورد بحث قرار می گیرد ؛
اما در تفسیر موضوعی ، ژرف نگری و عمق اندیشه حکمفرماست . بنابر این موضوع تفسیر ،
به شیوه ترتیبی ، موضوعی وسیع ولی تا اندازه ای سطحی است و در تفسیر موضوعی محدود اما
عمیق است .
اسلاید 11 :
"نقش اثباتی "
؛ در تفسیر ترتیبی مفسر در نقش مخاطبی ساده که پیش روی استاد زانو زده است ،
تنها مستمع و شنونده است و بدون هیچ پیش فرضی آنچه را قرآن می گوید می شنود ؛
قرآن اعطا می کند و مفسر می پذیرد ؛ اما در تفسیر موضوعی مفسر تنها شنونده نیست ؛
بلکه در نقش یک همسخن و هم بحث با قرآن سخن می گوید و با آن محاوره می کند ؛
مفسر از قرآن می پرسد و قرآن پاسخ می دهد . موضوع فرضیه ها را بر قرآن عرضه می کند
و نظر قرآن را درباره آنها جویا می شود و پس از پاسخ اولیه ، دوباره آن را مطرح می کند
و پاسخ دیگر می طلبد و - به تعبیر دیگر – مفسر موضوعی ، قرآن را به استنطاق می کشد
تا موضوع کاملاً روشن شود (مفسر فعال است نه فقط منفعل ع غ )
اسلاید 12 :
"تذکر"
اساسی ترین شرط در تدوین تفسیر موضوعی ،
تنها به قرآن رجوع کردن و تدبر و از دیدگاههای آن با خبر شدن است .
اسلاید 13 :
"انواع تفسیر موضوعی"
تفسیسر موضوعی به صورتهای گوناگون همیشه مطرح بوده است و صاحبنظران
همواره در پی مطرح ساختن مواضع قرآنی بوده اند و کم و بیش بر حسب نیازهای
روز در این راه گام نهاده اند . فقها از پیشگامان انجام تفسیر موضوعی – البته یک بعدی –
هستند . که آیات مربوط به مسائل فقهی را مورد بحث قرار داده و آیات مربوط به هر یک از
ابواب فقه را از سراسر قرآن کنار هم گذارده ، مورد تأمل و دقت قرار داده اند ؛ و این شیوه ای
است که تنها ، آیات الاحکام نویسان امامیه انجام داده اند ولی فقهای عامه در اینجا نیز- چنانکه
اشاره شد - به شیوه سنتی ترتیبی رفتار کرده اند ؛ در طول تاریخ ، کسان فراوانی یافت شده اند
که تنها بخشهایی از قرآن را مد نظر قرار داده و درباره آنها بحث کرده اند ؛ مانند کتب تاریخ
انبیا و قصص قرآنی ، معارف قرآن، اخلاق در قرآن ، سنن الهی در قرآن ، آیات علمی قرآن ،
اهل بیت در قرآن ، توحید و شرک در قرآن ، یهود در قرآن ، زن از دیدگاه قرآن و از این گونه
مباحث تک بعدی از دیدگاه قرآن فراوان یافت می شود ؛ بویژه در دوران اخیر . تمامی اینها
خدماتی ارزنده است که صاحبنظران و اندیشه وران اسلامی ، همواره با انگیزه رهنمودهای لازم
به جوامع بشری تقدیم کرده اند .نیز کتابهایی که در رد مطاعن ( شبهات ) بر قرآن ، سوال و جواب
درباره قرآن ، تنزیه الانبیاء ، متشابهات قرآن ، ناسخ و منسوخ در قرآن ، امثال قرآن ، سوگندهای
قرآن ،اعراب قرآن ، حل مشکلات ادبی قرآن ، غریب القرآن (عبارات مشکل قرآن)و از این قبیل
مباحث مربوط به مسائل درون قرآن ، همگی جزو تفسیر موضوعی- از نوع تک بعدی –
محسوب می شوند .
اسلاید 14 :
”اولین دسته بندی موضوعی آیات“
اولین دسته بندی موضوعی آیات را همراه با تفسیر ، می توان در موسوعه (مجموعه )حدیثی کبیر « بحار الانوار » تألیف علامه مجلسی یافت . در آغاز هر باب از ابواب متنوع حدیثی ، پیش از نقل احادیث و بر وفق عنوان مطرح شده در آن باب ، آیات مربوط را خیلی حساب شده و دقیق و بر حسب نظم سور ، همراه با تفسیر انتخاب شده از معتبر ترین تفاسیر معروف آورده است که شاید دقیقترین و جامعترین دسته بندی آیات قرآن باشد که تا به امروز انجام گرفته است .
علامه مجلسی ، بر حسب عناوین مطرح شده در هر باب ، آیات مربوط را با نهایت دقت و استیعاب کامل ، از سراسر قرآن گرد آورده و به دنبال آن ، گزیده ترین تفسیرها را آورده و سپس به نقل روایات پرداخته است و این عمل تا پایان کتاب ادامه دارد.
این دسته بندی آیات که با ظرافت و دقت انجام گرفته است ، شامل تمامی آیات مرتبط با مسائل اسلامی می شود ؛ اصول معارف و مبانی شناخت ، مبدا و معاد ، اخلاق و آداب ، تاریخ و سنن اجتماعی و به طور فراگیر ، همه مسائل مطرح شده در قرآن یا مستنبط از آن ، با بینشی عمیق و چینشی دقیق دسته بندی شده و تفسیر و تبیین گردیده است . چیزی که بی سابقه بوده و پس از آن هم با آن دقت و ظرافت نظیری نیافته است .
اسلاید 15 :
”تفاسیر موضوعی و مستقل“
تفاسیر موضوعی نسبتاً جامع و فراگیر و در عین حال مستقل ، اخیراً رایج گشته و دانشمندانی در این زمینه آثار ارزشمنده ارائه کرده اند ؛ از جمله ،
علامه محقق استاد جعفر سبحانی(متولد 1308 ش) دو اثر نفیس دارد :« مفاهیم القرآن » که تاکنون ده مجلد از آن را به زبان عربی به جهان اسلام تقدیم کرده و « منشور جاوید » به زبان فارسی در دوازده مجلد .
.
اسلاید 16 :
عارف حکیم ، استاد عبدالله جوادی املی(متولد 1313 ش) جدا از تفسیر عرفانی والای « تسنیم » مباحثی پیرامون مسائل اسلامی ، اصول معارف و اخلاق مطرح ساخته که با عنوان « تفسیر موضوعی » در 16 مجلد به چاپ رسیده است و ادامه دارد .
استاد محمد نقی مصباح یزدی( متولد 1313 ش ) تحت عنوان « معارف قرآنی » تا کنون هفت اثر ارزشمند تقدیم جامعه اسلامی نموده است . گزارش کوتاهی از این پنج اثر را خواهیم آورد
اسلاید 17 :
دانشمند گرامی استاد ناصر مکارم شیرازی (متولد 1305 ش) پس از پایان یافتن « تفسیر نمونه » و ترجمه آن « الأمثل » به استخراج مباحث تفسیری آن پرداخته است که ده مجلد به نام « پیام قرآن » و سه مجلد به نام « اخلاق در قرآن » تا کنون به چاپ رسیده است .
اسلاید 18 :
استاد محمد علی صابونی از نویسندگان پر کار و سختکوش معاصر سوری ، از قرآن پژوهانی است که افزون بر مسائل متنوع قرآنی و تفسیر ، کتابی در 16 مجلد در زمینه تفسیر موضوعی دارد که در آن ، مطابق نیاز جامعه و روز به تفصیل به مباحث درونی قرآن پرداخته است .
استاد محمد متولی شعراوی ، از مصلحان مصری معاصر تفسیری در 29 مجلد دارد که بیشتر ، جنبه تفسیر موضوعی دارد و لذا از آن با نام « تفسیر الشعراوی » یا « خواطر الشعراوی » یاد می کنند . و گزیده ای از آن که مجموعه مباحث تفسیری وی به گونه موضوعی است در سه مجلد به چاپ رسیده است.
اسلاید 19 :
”مفاهیم القرآن“
در ده مجلد و اثر علامه استاد جعفر سبحانی است . دو مجلد نخست به قلم فاضل محترم جعفر الهادی و بقیه به قلم خود ایشان است . در سال 1400 آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
جلد نخست : بحث درباره توحید ، فطرت ، عالم ذر و براهین اثبات واجب الوجود در قرآن ؛
جلد دوم : در خصوص حکومت اسلامی و ویژگی های آن از نظر قرآن ؛
جلد سوم : نبوت ، خاتمیت و جهانی بودن رسالت اسلام ؛
جلد چهارم : بحث در خصوص اجر رسالت ، معجزه و شفاعت ؛
جلد پنجم : عصمت ، پاسخ به شبهات و مسأله تنزیه انبیا ؛
جلد ششم : بحث درباره شناخت صفات جمال و جلال و تفسیر اسماء الله وارد در قرآن به ترتیب الفبا ؛
جلد هفتم : بشارت انبیا درباره بعثت خاتم الانبیا و سیره پیامبر از آغاز بعثت تا هجرت و پس از آن – که شامل غزوات و معاهدات آن حضرت است – و بحث از جهاد ؛ که جنبه دفاعی دارد ؛ و در پایان به واقعه غدیرخم است ؛
جلد هشتم : بحث معاد و پاسخ به سوالات مربوط به عالم برزخ و جسمانی بودن معاد و تجسم اعمال و اهوال و احوال قیامت ؛
جلد نهم : بحث از مثالها و سوگندهای قرآن .
جلد دهم : بحث درباره عدل الهی ، مسأله حسن و قبح عقلی ، مسأله امر بین المرین و نفی جبر و تفویض ، بحث از مصلحت و مقتضیات نظام حاکم و نقش بیعت در حکومت اسلامی ، جایگاه اهل بیت از نظر قرآن و نقش آنان در تفسیر ؛ و در پایان ، بحث کوتاهی از تفسیر و مراحل تطور و الوان و انحاء آن در طول تاریخ و مسأله نفی تحریف .
اسلاید 20 :
”منشور جاوید“
اثر علامه استاد سبحانی ؛ نخستین تفسیر موضوعی به زبان فارسی است . مولف ، در سال 1401ق / 1359 ش تألیفشان را آغاز کرده و تاکنون دوازده جلد از آن به چاپ رسیده است .
جلد نخست :شامل 24 اصل : 1- یکتا پرستی 2- نیکی به والدین 3- فرزند کشی در جاهلیت و عصر فضا 4- مبارزه با فساد اخلاقی 5- احترام به انسان 6- حمایت از یتیم 7- ابعاد قسط و عدل 8- تکلیف در حدود قدرت 9- عدالت در گفتار 10 – وفای به عهد 11- ابزار شناخت 12- امکان شناخت 13- اسراف و تبذیر 14- حجاب تعصب 15- جایگاه زبان از دیدگاه قرآن 16 – شکر و سپاس 17- آزمایشهای الهی 18- از خود بیگانگی 19- داستانهای قرآن 20 – قلب و فؤاد در قرآن 21- ضرورت تشکیل جامعه 22- بعد جهانی جامعه 23- نظام مندی جامعه 24- سنن الهی در جامعه
جلد دوم :مسأله توحید و ابعاد آن ؛ و خداشناسی و براهین ده گانه آن : برهان فطرت ، برهان حدوث ، برهان حرکت ، برهان نظم ، برهان محاسبه و احتمالات ، برهان موازنه و اعتدال ، برهان راهیابی جاندارها ، برهان هماهنگی پدیده ها ، برهان صدیقین ؛
جلد سوم : بحث از جهاد ، هجرت ، حق و باطل ، هدایت و ضلال ، تفسیر و تأویل ، محکم و متشابه و عدالت صحابه از دیدگاه تاریخ
جلد چهارم : بحث گسترده در خصوص نفاق و انسان و نیز بحث از اراده و اختیار
جلد پنجم : عصمت و تنزیه انبیا
جلد ششم : شناخت پیامبر و امام از دیدگاه قرآن ؛ و بخشی از سیره پیامبر اسلام
جلد هفتم : ادامه سیره پیامبر و نگاهی به غزوات آن حضرت
جلد هشتم : بحث از توبه ، شفاعت ، احباط و تکفیر و مسأله آگاهی اولیای الهی از غیبت
جلد نهم : در باب معاد آن و تجسم اعمال
جلد دهم :ضرورت بعثت انبیا و سنت الهی در این باره
جلد یازدهم : قصص انبیا ؛ آنگونه که در قرآن آمده است
جلد دوازدهم : ادامه بحثهای قبل تا بحث از حضرت مسیح
