بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
كارگاه احکام خمس
اسلاید 2 :
اهمیت تخمیس اموال
موثقه ابن بکیر عن أبی عبدالله(علیه السلام) قال:
«إنّی لآخذ من أحدکم الدرهمَ و إنّی لَمِن أَکثر أهل المدینة مالاً، ما اُرید بذلک إلّا أن تُطهَّروا»؛ من با این که غنیترین مردم مدینه هستم، از شما درهمی را به عنوان خمس میگیرم و غرضم جز پاک شدن شما نیست.»
(وسائل الشیعه، ج6،ص 337، ح 3).
غرض از دریافت خمس توسط ائمه: دو چیز است:
ـ تطهیر اموال؛
ـ پالایش قلوب از علاقه به دنیا.
اسلاید 3 :
مسأله اول: عدم جواز تصرف در مال متعلّق خمس
به اتفاق فقهاء و مراجع عظام:
تصرف در مالی که متعلّق خمس است هرچند قصد دادن خمس آن را داشته باشد جایز نیست مگر با اذن حاکم شرع. ( توضیحالمسائل مراجع، ج 2، م1790 ـ 1792)
فتوای آیت الله شبیری زنجانی:
تصرف در مالی که متعلّق خمس است، تا زمانی که مقدار یک پنجم آن باقی است، اشکال ندارد.
(المسائل الشرعیه، م 1798)
اسلاید 4 :
مسأله دوم: عدم جواز به ذمه گرفتن خمس بدون اذن حاکم شرع
به اتفاق نظر مراجع عظام:
به ذمه گرفتن خمس، و خود را بدهکار اهل خمس دانستن بدون مراجعه به مرجع تقلید خود جایز نیست؛ پس اگر محاسبه کند و نپردازد حق تصرف ندارد.
(همان، س 12556)
مقام معظم رهبری:
نظرشان تغییر کرده است و میفرمایند خمس به ذمه تعلق میگیرد.
اسلاید 5 :
مسأله سوم: مبدأ سال خمسی، قهری است نه انتخابی
تعیین مبدأ سال خمسی یک امر انتخابی نیست، بلکه قهری است و در ضابطه آن سه نظر است:
قول اول: تجار و کاسبها اولین روز شروع به کسب و کار، کارمندان، اولین روزی که متمکن از دریافت حقوقاند و کشاورزان اولین برداشت.
(آیات عظام امام، بهجت، خامنهای، فاضل و صافی)
قول دوم: مبدأ سال خمسی اولین روزی که درآمد برای او حاصل شده است و فرقی بین تاجر و کارمند و کشاورز نیست.
(آیات عظام خوئی، تبریزی، زنجانی، مکارم، نوری و وحید)
قول سوم: مبدأ سال خمسی برای کسی که شغل دارد، اولین روزی است که شروع به کار کرده است. (آیت الله سیستانی)
اسلاید 6 :
مسأله چهارم: مبدأ سال خمسی برای معامله اتفاقی
کسی که شغلش کاسبی نیست، اگر اتفاقاً معاملهای کند و منفعتی ببرد، بعد از آن که یک سال از موقعی که فایده برده بگذرد، باید خمس مقداری را که از مخارج سالش زیاد آمده بدهد.
(اتفاقی)
اسلاید 7 :
مسأله پنجم: سال خمسی چند شغلیها
شخصی که دارای چند شغل و چند منبع درآمد است، آیا میتواند برای هر یک از آنها، یک سال خمسی مستقل قرار دهد؟
در این مسأله دو قول است:
قول اول: میتواند برای هر کدام سال جداگانهای قرار دهد، ولی چنانچه در یکی از شغلها زیان دید، نمیتواند از سود دیگری جبران کند. (آیات عظام امام، خوئی، بهجت، تبریزی، اراکی، فاضل، سیستانی، صافی، نوری و خامنهای)
قول دوم: باید برای تمام درآمدها یک سال خمسی قرار دهد.
(آیات عظام مکارم و وحید) توضیحالمسائل مراجع، ج 2.
اسلاید 8 :
لیست اموال مکلّفین
به طور کلی اموال هر مکلّفی نوعاً از اقلام زیر خارج نیست:
ارثیه
هدیه و بخشش
سرمایه
درآمد کسب و کار مصرف شده
درآمد کسب و کار پس انداز شده
قرض و وام مصرف شده
قرض و وام پس انداز شده
اسلاید 9 :
ـ طلب از دیگران (قرض داده یا اجرت کار طلب دارد)
مهریه
دیه
صدقات و وجوهات شرعیه
حقوق بازنشستگی
حق بیمه
مال حلال مخلوط به حرام
تذکر: مواردی از قبیل گنج، معدن و انفال متعلّق خمس است، ولی چون مورد ابتلای غالب مکلفین نیست، از آنها بحث نشده است.
لیست اموال مکلّفین
اسلاید 10 :
قول اول:
ارث خمس ندارد مگر در دو صورت که باید از اصل مال داده شود:
الف: عین مال موروثی متعلّق خمس باشد.
ب: بر ذمه مورّث خمس واجب بوده و نپرداخته است.
(آیات عظام امام، خامنهای، اراکی، بهجت، زنجانی، صافی، گلپایگانی، فاضل، نوری، مکارم و وحید)
خمس ارثیه
اسلاید 11 :
قول دوم:
ارث خمس ندارد مگر در دو صورت:
الف: مورّث خمس بدهکار بوده و نپرداخته که باید از مال او بپردازند.
ب: به عین مال موروثی خمس تعلّق گرفته و مورث نپرداخته که بنا بر احتیاط واجب ورثه(آیت الله تبریزی: ورثه کبیر) باید خمس آن را بپردازند. (آیات عظام خوئی و تبریزی)
خمس ارثیه
اسلاید 12 :
قول سوم:
اگر مورث معتقد به پرداخت خمس بوده و خمس مال خود را میداده، ولی نسبت به بعضی از اموال موفق به پرداخت نشده، باید قبل از تقسیم اموال، بدهی او را از اصل مال بپردازند، ولی اگر اعتقاد به پرداخت خمس نداشته و یا با وجود اعتقاد، عملاً نمیپرداخته، بر ورثه پرداخت خمس واجب نیست.
(آیت الله سیستانی)
خمس ارثیه
اسلاید 13 :
خمس ارث غیرمنتظره (من لایحتسب ارثه)
قول اول: خمس آن واجب است. (آیت الله وحید)
قول دوم: بنا بر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد.
(آیات عظام اراکی، فاضل، مکارم، بهجت، خوئی، تبریزی، زنجانی، سیستانی، صافی و گلپایگانی)
قول سوم: بنا بر احتیاط مستحب خمس آن را بدهد. (آیات عظام امام، خامنهای و نوری)
اسلاید 14 :
خمس درآمد بین سال فوت
در خصوص شخصی که مانند تاجر و کاسب باید برای پرداخت خمس، سال قرار دهد، اگر منفعتی به دست آورد و در بین سال بمیرد، در تعلّق خمس به آن دو قول است:
قول اول: باید مخارج تا موقع مرگ را از آن منفعت کسر کنند و خمس باقیمانده را بدهند.
(آیات عظام امام، اراکی، خامنهای، خویی، زنجانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی، فاضل، مکارم، نوری و وحید)
قول دوم: پرداخت خمس واجب نیست. (آیت الله تبریزی)
تذکر: آیت الله شبیری زنجانی، مخارج ضروری کفن و دفن و مراسم ترحیم مطابق شأن میت را از تعلّق خمس در این صورت استثناء کردهاند.
اسلاید 15 :
خمس هدیه و بخشش
درباره خمس هدیه، دو مسأله مطرح است:
مسأله اول:
وظیفه واهب: با وجود دو شرط پرداخت خمس بر واهب واجب نیست و از مؤونه او محسوب میشود:
الف: هدیه از درآمد بین سال باشد. (سال بر آن نگذشته باشد)
ب: زائد بر شأن هدیه کننده نباشد.
اسلاید 16 :
مسأله دوم: وظیفه موهوب له
که آیا بر کسی که به او هدیه دادهاند، پرداخت خمس واجب است یا نه؟
که در پاسخ به این سؤال دو صورت قابل تصور است:
الف: مجموع هدیه در بین سال خمسی صرف در مؤونه زندگی شده است که در این صورت خمس ندارد. (اتفاقی)
اسلاید 17 :
ب: هدیه تا سر سال خمسی صرف در مؤونه نشده است که در تعلّق خمس به آن پنج قول است :
قول اول: خمس آن واجب است. (آیات عظام اراکی، خوئی، صافی، گلپایگانی و سیستانی)
قول دوم: بنا بر احتیاط واجب باید خمس بدهد. (آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم)
قول سوم: بنا بر احتیاط مستحب، خمس بدهد. (آیات عظام امام، خامنهای و نوری)
قول چهارم: در صورتی که قیمت معتنابهی داشته باشد باید خمس بدهد. (آیات عظام تبریزی و وحید)
قول پنجم: در مال کم ارزش بنا بر احتیاط واجب و در مال ارزشمند باید خمس آن را بدهد. (آیت الله زنجانی)
مسأله دوم: وظیفه موهوب له
اسلاید 18 :
مصادیقی از هبه و بخشش
ـ مطلق جوائز و از آن جمله جوائز بانکی. (البته آیت الله سیستانی در خصوص جوائز بانکی میفرمایند: نصف آن را باید به فقیر مؤمن صدقه بدهد).
ـ کادو و چشم روشنیها
ـ انعام
ـ کمک هزینه تحصیلی که دولت به دانشجوها میدهد
اسلاید 19 :
مصادیقی از هبه و بخشش
عیدیها
پول توجیبی که به فرزندان داده میشود
تشویقیها و هدایا
وجوهی که بنیاد شهید به خانواده شهدا میدهد
ـ پاداشهای دولتی
اسلاید 20 :
خمس سرمایه
سرمایه در صورتی که از اموالی باشد که متعلّق خمس نیست (نظیر ارثیه، مهریه، دیه و مانند آن) به اصل آن خمس تعلّق نمیگیرد، ولی در صورتی که از درآمد کسب و کار و حقوق تهیه شده باشد، در تعلّق خمس به آن شش قول است:
