بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
برنامه ریزی و توسعه اقتصادی
فصل سوم
فرآیندتاریخی توسعه و توسعه نیافتگی
دیدگاه اول:
1)مرحله تراکم اولیه ثروت
2)مرحله صدورکالا
3)مرحله صدورسرمایه
دیدگاه دوم: انقلاب صنعتی
الف)عوامل اقتصادی
ب)عوامل اجتماعی-فرهنگی
ج)عوامل فنی
انقلاب کشاورزی
اسلاید 2 :
فصل سوم فرآیندتاریخی توسعه و توسعه نیافتگی
اگرچه عمرادبیات اقتصادتوسعه بسیارکوتاه است، اما درواقع پدیده توسعه نیافتگی پدیده جدیدی نیست و عمرآن به مراتب بیش ازچنددهه است و به چندین قرن می رسد.
بنظرمتفکرین این رشته، توسعه نیافتگی نه تنهاپدیده ای باعمرکوتاه نیست، بلکه باپدیده توسعه یافتگی نیزارتباط تنگاتنگ دارد.
امّا این پرسش مطرح می باشدکه ارتباط و پیوندبین دو پدیده توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی چگونه است؟ درپاسخ به این پرسشها دو تحلیل کلی وجود دارد که بطوراجمالی درچارچوب دو دیدگاه موردبررسی قرارمی گیرد.
اسلاید 3 :
دیدگاه اول
بنظرعده ای ازعلمای توسعه، اقتصادجهانی به مثابه مجموعه مرکبی است که اقتصادهای ملی عناصراین مجموعه هستند. عناصراین مجموعه ، که همان اقتصادهای ملی هستند، باسلسله مراتب خاصی بایکدیگر در ارتباط ارگانیک قراردارند. بنابراین هرگونه تغییری که درقسمتی ازاین مجموعه اتفاق افتد، مطمئناً تغییراتی درکل مجموعه و دربقیه عناصرمجموعه ایجادمی کند.
به عقیده این نظریه پردازان، توسعه اقتصادیِ عناصری از این مجموعه، که امروزه کشورهای توسعه یافته نامیده می شوند، درسه مرحله انجام شده است. تحولات سه مرحله ای درکشورهای توسعه یافته امروزی تنهامحدود به خود آنها نبوده و نیست ، بلکه تأثیرات مهمی نیز درکشورهای توسعه نیافته ایجادکرده است. سه مرحله ذکرشده عبارتنداز:
اسلاید 4 :
1) مرحله اول یا مرحله تراکم اولیه ثروت
این مرحله تراکم اولیه سرمایه نیز نامیده شده است. نقطه شروع تفاوت درزیرمجموعه ها، و بوجود آمدن زیرمجموعه غنی درمقابل زیرمجموعه فقیر ازهمین جا آغاز می شود.
بدین ترتیب که، تراکم سرمایه درممالک غربی، در محدوده زمانی بین قرن شانزدهم تا اواخرقرن هیجدهم میلادی؛ شرایط مالی مناسبی برای آنهاایجاد کرد.این شرایط مالی، جریانی رابه وجود آوردکه بعداً به انقلاب تجاری خوانده شد.
تکامل انقلاب تجاری درنهایت منجربه انقلاب صنعتی شد. نتیجه انقلاب صنعتی، تولیدمحصولات کارخانه ای و شروع مرحله دوم است.
اسلاید 5 :
2) مرحله دوم یا مرحله صدورکالا
در این مرحله به علت تولیدوسیع و انبوه، که ناشی ازاستفاده ماشین درکار تولیداست، تسخیربازارممالک مستعمره و نیمه مستعمره اهمیت پیدامیکند. تولیدانبوه وبنابراین کاهش هزینه های تولیدودرنتیجه کاهش قیمت محصولات کارخانه ای درغرب،شرایط لازم برای گشایش بازارممالک دیگر را فراهم ساخت.
نتیجه این فرآیند، تخریب و فروپاشی اساس صنایع دستی بومی، یا تولیدات غیرکشاورزی کشورهائی بودکه امروزه عقب مانده خوانده می شوند.
این روند رو به رشدتاقبل از جنگ جهانی اول(1914) به شکلهای مختلف ادامه یافت و مرحله سوم بعد از آن جنگ شروع شد.
اسلاید 6 :
3)مرحله سوم یا مرحله صدورسرمایه
دراین مرحله که به دنبال تراکم بالای کالاهای سرمایه ای، ونتیجتاً کاهش سود انحصارات درغرب بوجودآمد، فروش کالاهای سرمایه ای به زیرمجموعۀ توسعه نیافته شروع می شود.
نتیجه ای که از بحث بالا توسط این گروه ازنظریه پردازان گرفته میشود:
اولاً)نقطه شروع و ریشه دو پدیده توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی یکی است، و در واقع این دو پدیده دو روی یک سکه هستند.
ثانیاً)ساختار اصلی مناسبات بین دو زیرمجموعه در مراحل مختلف حفظ می شود، اگرچه شکل این مناسبات تغییر می کند.
اسلاید 7 :
دیدگاه دوم
عده دیگری ازعلمای اقتصادتوسعه مبدأ شروع و ریشه اصلی پدیده توسعه یافتگی درجوامعی که امروزه توسعه یافته نامیده می شوندرادرانقلاب صنعتی می دانند.
اماتحلیلی که این گروه ازانقلاب صنعتی می کنند، متفاوت باتحلیل ارائه شده
از طرف نظریه پردازان گروه اول است. برای تحلیل دیدگاه گروه دوم، به بیان تاریخچه مختصری در مورد پیدایش انقلاب صنعتی و عوامل بوجود آورنده آن می پردازیم.
اسلاید 8 :
انقلاب صنعتی
بانگاهی به تاریخ تمدن بشر، می توان به این نتیجه رسید که دوتحول عمیق و اساسی در گذشته تاریخ بشر رخ داده است.اولین تحول با نام انقلاب نئولتیک، یا شروع عصرحجرجدیداتفاق افتاده است. این انقلاب که بااختراع یا ابداع کشاورزی شروع شد، موجب گردیداقتصادبشر که تا آن زمان برپایه شکار و استفاده از میوه های طبیعی و جنگلی بود تبدیل به اقتصاد برپایه کشاورزی ودامداری شود.وقوع انقلاب نئولتیک، برای نخستین بار درتاریخ بشرموجب تولید مازاد کشاورزی شد.
دومین تحول عمیق با نام انقلاب صنعتی اتفاق افتاد. ذکردونکته اساسی در اینجا لازم است:
اولاً، این انقلاب توانست جوامع کهنه کشاورزی رابه جوامع صنعتی مبدل سازد.
ثانیاً، یکی ازتفاوتهای بارزاین انقلاب با انقلاب نئولتیک وسایرانقلابات سیاسی-اجتماعی در این است که تمدنهای پدیدآمده براساس این انقلاب، هرگزمنقرض نشدند، زیرا اساس و پایه این تمدن علم و تکنیک است.
اسلاید 9 :
عوامل بوجود آورنده انقلاب صنعتی را می توان درچندمقولۀ کلی زیر برشمرد:
الف)عوامل اقتصادی
یکی از مهمترین عوامل اقتصادی به وجودآورنده انقلاب صنعتی، تغییر درشیوه تولیدکشاورزی،درمدت نیم قرن ابتدای قرن هیجدهم درانگلستان است. تغییر و تحولات عمیقی که در این مدت در بخش کشاورزی انگلستان به وقوع پیوست وبعداً به نام انقلاب کشاورزی خوانده شد، موجب گردید متوسط مازاد تولیدات کشاورزی به حدود50 درصدبرسد.
درکنار این عامل مهم اقتصادی، می توان از عوامل اقتصادی دیگر، نظیر وجود کارگران نسبتاً ماهر و طبع سودجوی کارفرمایان و سوداگران اقتصادی در جامعه آن زمان انگلیس نیز نام برد.
اسلاید 10 :
ب)عوامل اجتماعی - فرهنگی
مطمئناً انقلاب کشاورزی تنهاعامل ویا مهمترین عامل بوجودآورنده انقلاب صنعتی در انگلستان نبوده است.اما بدون تردیدیکی ازعوامل مهم بوجودآورنده انقلاب صنعتی، پیشرفتهای علمی پس ازقرون وسطی، دراروپاست.
مورخین اروپائی، قرون پنجم تاچهاردهم میلادی در اروپا را قرون وسطی ویا عصر تاریکی، جهل و رکود نام گذاشته اند. به عکس، ازاواسط قرون پانزدهم، تا قرون شانزدهم و هفدهم اروپا را عصر رنسانس نامیده اند.
مهمترین نمود عصررنسانس که آن را عصرروشنگری نیز نامیده اند، پیدایش فلسفه علمی و خلق انسان نو یعنی انسان با خِرد و تفکر نو بوده است.
جامعه اروپا،دردوره رنسانس، بابهره گیری ازنتایج ودست آوردهای تمدن گذشته و با بهره گیری ازکشفیات، تحقیقات و مطالعات انجام شده دراین دوره، درقرن هیجدهم به سطح بالائی ازترقی و رشددست یافتند و این امرتوانست زمینه های لازم برای پدیدآمدن انقلاب صنعتی را فراهم کند.
اسلاید 11 :
3)عوامل فنی
مطالعات تاریخ پیشرفتهای فنی در اروپانشان می دهدکه بیشتر پیشرفتهای فنی زمینه ساز انقلاب صنعتی، درابتدا نتیجه زحمات علمی علما نبوده است. بلکه به وسیله افرادی به وجودآمده اند که بعضاً حتی سوادخواندن و نوشتن نیز نداشته اند.
به بیان دیگر، درپیشرفتهای فنی که آغازگر حرکت صنعتی شد، علوم نقشی نداشته است.
بایدتوجه نمودکه اهمیت علم دراین موضوع نهفته است که به پدیده ها و روابط بین آنها به شکل علت ومعلولی و سیستماتیک نگاه می کند، به همین سبب، راه پیشرفت و تکامل مقولۀ موردنظر را مهیا و تسریع می کند. این همان چیزی است که درحرکت های بعدی جوامع مزبوراتفاق افتاد.
اسلاید 12 :
انقلاب کشاورزی
انقلاب کشاورزی یکی ازعوامل مهم ومعمولاً فراموش شدۀ شکل دهندۀ انقلاب صنعتی در انگلستان است.به همین دلیل توضیح مختصری درموردآن ضرورت دارد.
بطورکلی می توان گفت که انقلاب کشاورزی درانگلستان ازاوائل قرن هیجدهم، بابکارگرفتن تکنیکهای جدید کشاورزی درآن سرزمین آغازشد.این تکنیک ها حاصل کار متخصصین کشاورزی هلندبود . انتقال این تکنیکها به سرزمین کم جمعیت انگلستان، باعث افزایش چشمگیربازدهی کشاورزی در آن کشورشد.
انتقال تکنیکهای کشاورزی ازهلند به انگلستان و همچنین ابداع روشهای جدید توسط انگلیسها، تغییرات بسیارعظیمی در وضعیت کشاورزی این کشور را بوجود آوردند و آن را انقلاب کشاورزی نامیدند.
