بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
کارگاه: آشنایی با علم سنجی و پروفایل های علمی
اسلاید 2 :
علم سنجي و شاخص های آن
اسلاید 3 :
مقدمه
ارزشيابي علم، پژوهش، دانشمندان و پژوهشگران به شكل امروزين، از جمله مسائل قرن بيستم و يكي از مشخصه هاي جوامع صنعتي و مدرن است.
علم سنجی (Scientometrics) دانشی است که هدف آن سنجش و تحلیل روند رشد علم است.= دانش اندازه گیری علم
افراد، كشورها، مؤسسات و سازمان هايي نظير مؤسسه اطلاعات علمي تامسون رويترز يا ISI در پيشبرد اهداف حوزه علم سنجي تأثير زيادي داشته اند.
ظهور فناوري هاي نوين اطلاعاتي و به خصوص پايگاه هاي اطلاعاتي و ابزارهاي تجزيه و تحليل داده ها، مانند نمايه هاي استنادي و مجله گزارش هاي استنادي، عوامل مؤثري در تسريع روند گسترش اين حوزه بوده اند.
اسلاید 4 :
کاربردهای علم سنجی
مطالعه کمّی جریان علم
مطالعه تاریخی و جامعه شناختی علم و دانش
برنامه ریزی و سیاست گذاری علمی
شناخت و ترسیم الگوهای ارتباطات علمی
تعیین میزان همکاری نویسندگان حوزه های گوناگون
ترسیم ساختار علم و دانش به طور کلی و ترسیم ساختار موضوعات و حوزه های علمی خاص و نمایش ساختار علمی یک حوزه خاص، یا طرح نقشه علمی یک کشور
ارائه تصویری از گرایش های موضوعی در رشته های مختلف
ارزیابی علم و فناوری و ابداع شاخص ها و مقیاس های اندازه گیری توسعه علم و فناوری
مطالعه ارتباطات میان رشته ای: روشن نمودن روابط میان حوزه های مختلف دانش، سنجش روابط میان رشته ای موضوعات و ارتباطات علمی
ارزیابی و رتبه بندی انتشارات، ارزیابی و سنجش عملکرد تحقیقاتی و آثار تولیدی نویسندگان، سازمان ها، دانشگاه ها، کشورها و .
رتبه بندی دانشگاه ها ی برتر جهان
مقایسه کشورها، دانشگاه ها و دانشمندان بر اساس انتشارات علمی آنان
تعیین سهم یک کشور، دانشگاه یا سازمان در تولید علم در عرصه های ملی و بین المللی
سنجش عملی فعالیت های اعضای هیأت علمی
تهیه گزارش رشد علمی یک کشور
ردگیری روند تولید و اشاعه دانش های مختلف
بررسی غیرمستقیم شیوه های تولید، کسب و اشاعه اطلاعات علمی
مطالعه رشد متون در موضوعات خاص
اندازه گیری تأثیر انتشارات و رتبه بندی انتشارات بر اساس اهمیت آن ها
ردیابی انتشار اندیشه ها و مطالعه الگوهای انتشاراتی
تحلیل کمّی در مورد تولید، توزیع و استفاده از متون منتشر شده
تعیین مجلات هسته، معرفی نویسندگان پرتولید و مقالات پراستفاده
اسلاید 5 :
دلایل عدم استناد به دیگران
عدم آشنایی با کار دیگران
عدم دسترسی به اثر
کلی بودن یا شناخته شده بودن اثر
بدیهی بودن مطالب اثر
دلایل استناد به دیگران
ارزش و احترام به صاحبنظران
تایید کار دیگران
انتقاد از کار دیگران
تایید کار خود
مقایسه اثر خود با کار دیگران
استفاده از روشهای یکسان
ادامه کار دیگران
شرح کار دیگران
استناد (Citation)
در یک نوشته علمی، استناد عبارت است از نقل قول یا ارجاع به سایر نوشته های مرتبط به شیوه ای ساختار یافته و قابل فهم و پیگیری برای خوانندگان. هدف از استناد در درجه نخست نشان دادن صداقت نویسنده در بیان مطالبی است که پیشتر توسط سایر نویسندگان ابراز شده است.
اسلاید 6 :
انواع شاخص های علم سنجی
شاخص های سنتی علم سنجی
ضریب تأثیر مجلات (Journal Impact Factor= JIF)،
ضریب تأثیر رشته (Discipline Impact Factor= DIF)،
شاخص فوریت (Immediacy Index)
نیم عمر متون یا کهنگی متون (Literature Obsolescence).
Cite score
شاخص های جدید علم سنجی
شاخص هرش H Index
شاخص جی G Index
شاخص ام M Index
شاخص وای Y Index
ارزش متیو
Field-Weighted Citation Impact
3. شاخص های خاص و بومی
12/10/2023
اسلاید 7 :
ضريب تأثير مجلات
اين شاخص در ابتدا تنها براي مديريت مجلات و به عنوان شاخصي براي ورود به مجموعه در فهرست مندرجات جاري (current contents) و توسط گارفيلد طراحي شده بود تا مجلاتي كه از اعتبار بالا برخوردارند در اين مجموعه نمايه شوند، نه براي سنجش اعتبار تمامي آثار انتشاراتي پژوهشي و پديدآورندگان آنها.
ضريب تأثير مجلات به عنوان مقياس و ملاك بسامد و فراواني در نظر گرفته شده است و با استفاده از آن ميانگين مقالات مورد ارجاع در يك نشريه، طي يك دوره معين مشخص مي شود. البته معمولا” يك دوره دو ساله براي بررسي در نظر گرفته مي شود، زيرا تجربه نشان داده كه حدود 20 درصد از كل مراجع، انتشارات دو سال قبل را ذكر كرده اند، از اين رو گارفيلد دوره دو ساله را به عنوان مبنايي قابل قبول براي اندازه گيري ميزان ارجاع نشريات درنظر گرفت
اسلاید 8 :
ضريب تأثير مجلات با استفاده از فرمول زير قابل محاسبه است:
تعداد استنادهاي دريافتي به مقالات انتشار يافته در مجله در سالهاي 1 و 2
JIF=
تعداد كل مقالات منتشر شده مجله در سالهاي 1 و 2
مثال: اگر 192 استناد به مقالات سال 75 و 198 استناد به مقالات سال 76 فصلنامه فيض تعلق گرفته باشد و تعداد مقالات انتشار يافته در فصلنامه فيض در سال 1375 معادل 19 مقاله و در سال 1376، 20 مقاله باشد، ضريب تأثير اين مجله در سال هاي ياد شده 10 خواهد بود اين عدد با استفاده از فرمول بالا به اين صورت به دست آمده است:
192+198
ضريب تأثير فصلنامه كتاب در سال هاي 75 و 76 = = 10
20+19
اسلاید 10 :
نقاط ضعف ضریب تاثیر
مجلات انگلیسی زبان ضریب بالاتری می گیرند.
مجلات دارای مقالات مروری فراوان، ضریب تاثیر بیشتری دارند.
مجلات رایگان و یا دارای دسترسی آزاد ضریب تاثیر بالاتری دارند.
ضریب تاثیر وضعیت مجلات را تعیین می کند و نه مقالات را
اهمیت دادن زیاد به ضریب تاثیر می تواند باعث سو گیری مجلات و نویسندگان شود.
ضریب تاثیر ممکن است برای رشته های گوناگون به یک اندازه کاربردی نباشد.
دوره دو ساله فاقد منطق کافی است و باعث نادیده گرفتن برخی مقالات مهم می شود.
مقالات استثنائی می توانند نتایج غیرواقعی ارائه دهند.
مجلات نمایه نشده فاقد ضریب تاثیر خواهند بود.
نقاط قوت ضریب تاثیر
ضریب تاثیر کمیتی است که می تواند شاخصی مناسب برای سنجش کیفیت مجلات باشد.
نسبی بودن این ضریب امکان مقایسه مجلات مشابه در یک رشته را فراهم می آورد.
متغیر بودن ضریب تاثیر در سالهای مختلف می تواند رقابت ساز باشد.
امکان سنجش عملکرد علمی افراد، مجلات و نهادهای تحقیقاتی را فراهم می کند.
اسلاید 11 :
شاخص فوريت (Immediacy Index)
با روشي شبيه ضريب تأثير مجلات محاسبه مي شود.
شاخص فوريت از شاخص هاي ويژه ارجاع يا استناد است.
به منظور تعيين سرعت استناد مقالات يك مجله، استفاده مي شود.
شاخص فوريت يك نشريه، ارجاعات دريافت شده طي سالي را كه موضوعات و مقالات مورد ارجاع قرار گرفته منتشر شده اند، بررسي و ارزيابي مي كند.
برخي از شرايط فني (نظير تسریع در انتشار، فراواني انتشار، سرعت فهرست كردن) بر اهميت و ارزش شاخص فوريت تأثير مي گذارند، از اين رو اهميت اين شاخص، به طور معنادار، از شاخص ضريب تأثير مجلات كمتر است.
شاخص فوريت يك مجله در نشريه گزارش هاي استنادي به اين صورت محاسبه مي شود:
تعداد استنادهاي دريافتي در سال X
شاخص فوريت =
تعداد مقالات انتشار يافته در سال X
مثال:
اگر در سال 1388 تعداد 100 استناد به مقالات فصلنامه فيض تعلق گرفته باشد و تعداد مقاله هاي انتشار يافته در فصلنامه فيض در همان سال 20 مقاله باشد، شاخص فوريت اين مجله 5 خواهد بود.
اسلاید 12 :
IF را از کجا بیابیم؟
The database which contain the Journal Impact Factors is Journal Citation Report abbreviated JCR.
https://jcr.clarivate.com/jcr/home?Init=Yes&SrcApp=IC2LS
اسلاید 14 :
CiteScore
CiteScoe is the new journal evaluation metrics proposed by Elsevier.
The concept is the same as Impact Factor.
It's a 3 years period of time index
اسلاید 15 :
خود استنادی SELF- CITATION
خود استنادی می تواند تاثیر مستقیم بر ضریب تاثیر داشته باشد.
خود استنادی امری طبیعی است و 80% مجلات فهرست شده در ISI دارای خود استنادی کمتر يا مساوی 20% هستند.
«آی اس آی» مجلات دارای میزان خود استنادی بالاتر از 20% را مورد بررسی قرار می دهد و چنانچه خود ـ استنادی باعث بالا رفتن مصنوعی ضريب تأثير آن مجله شود، نشریه مذکور از فهرست نشریات دارای ضریب تأثیر خارج می شود.
اسلاید 16 :
شاخص هرش (H-Index)
جي. اي. هرش (2005) استاد فيزيك دانشگاه كاليفرنيا، در مقاله اي با عنوان "شاخصي براي سنجش برونداد علمي پژوهشي پژوهشگران به صورت انفرادي" شاخص جديدي با عنوان "شاخص هرش" يا به اختصار، شاخص H را براي ارزيابي و اندازه گيري بروندادهاي علمي پژوهشگران معرفي نمود.
شاخص H به اين سؤال پاسخ مي دهد: هر يك از پژوهشگران به تنهايي چه نقشي در پيشبرد و گسترش مرزهاي علوم در حوزه هاي مختلف دانش بشري دارند؟
شاخص H يك پژوهشگر، شامل H تعداد از مقالات اوست كه به هر كدام از آن ها دست كم H بار استناد شده باشد، يعني اگر يك نويسنده 6 مقاله داشته باشد كه به هر كدام دست كم 6 بار استناد شده باشد، شاخص H آن نويسنده 6 خواهد بود. اگر تعداد مقالات همان نويسنده بيشتر از 6 مقاله و تعداد استناد به آن ها كم تر از 6 باشد، در شاخص H وي تأثيري نخواهد داشت. بديهي است هر چه عدد H بزرگتر باشد، نشان از توان علمي و تأثيرگذاري بيشتر يك پژوهشگر بر علم خواهد بود. اين شاخص با استفاده از شمارش استنادها به حاصل كار يك پژوهشگر در طول حيات او امتياز مي دهد.
براي به دست آوردن عدد H، پس از انجام جستجو، بايد مقالات را بر حسب استناد به ترتيب نزولي مرتب كرد و شماره مقاله (رتبه مقاله) را با تعداد استنادها مقايسه نمود تا تعداد استناد مساوي يا کمتر از رتبه مقاله باشد. اولین مقاله ای که رقم استناد به آن کمتر از رتبه مقاله است در بالای آن خط مرزی اعتبار که اصطلاحا“ از آن به عنوان خط افق سبز (Green Horizontal Line) یاد می شود را رسم می کنیم. تعداد مقالات بالای این خط، یا به عبارت دیگر، رتبه آخرین مقاله بالای این خط، رقم H-index را تشکیل می دهد و این یعنی تعداد دفعات استناد به مقالات بالای این خط برابر یا بیشتر از رقم شاخص H است.
اسلاید 17 :
محاسبه شاخص H براي يك پژوهشگر فرضي
از آن جا كه از مقاله ششم به بعد تعداد استنادها 6 يا بيشتر از 6 است، شاخص H اين پژوهشگر عدد 6 محاسبه مي شود. يعني فقط 6 مقاله اين پژوهشگر بيشتر يا مساوي 6 استناد دريافت كرده اند.
اندازه گيري دقيق شاخص H به جامعيت پايگاه اطلاعاتي مورد جستجو بستگي دارد. به طوري كه شاخص H به دست آمده از پايگاه هاي اطلاعاتي Scopus، Google scholar و Web of Science (WOS) يكسان نيست.
پايگاه اطلاعاتي Thomson ISI Web of Science مهم ترين و معتبرترين منبع براي به دست آوردن اين شاخص است، به طوري كه نتايج كار هرش و پژوهشگراني كه اين شاخص را بسط و گسترش داده اند بر اطلاعات اين پايگاه مبتني است.
اسلاید 18 :
شاخص G
يكي ديگر از جديدترين شاخص هايي كه براي اندازه گيري كمّي برونداد علمي پژوهشگران علم فيزيك و ديگر پژوهشگران پيشنهاد شده، شاخص g است كه آن را لئو اگه (2006) در مقاله اي با عنوان "نظريه و كاربرد شاخص g" نشان داد.
این شاخص با استفاده از مجذور تعداد مقاله ها و مقايسه آن با مجموع استنادها در محاسبات، در واقع مقاله هاي پراستناد يك پژوهشگر را برجسته تر مي كند.
اسلاید 19 :
مقايسه Gi و Hi براي يك پژوهشگر فرضي
