بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
خاستگاه دین و منشاء دینداری
اسلاید 2 :
خاستگاه دین دو معنای عمده دارد:
اول: منشاء پیدایش دین است: یعنی دین به عنوان مجموعهای از باورها، اعمال، مناسک، شعائر، نمادها که به طور معمول دارای ابعاد اجتماعی نیز هست، چگونه به وجود آمده است؟ در اینجا دین به عنوان نهاد اجتماعی مستقل از انسان مدنظر است.
دوم: خاستگاه دین به معنای منشاء دینداری است یعنی چه عواملی باعث میشود انسانها به دین باور داشته باشند، گرایش پیدا کنند و در عمل از آن پیروی داشته باشند. در پاسخ به این پرسش بر عوامل روانشناختی، به ویژه انگیزش و نیز برخی عوامل اجتماعی میتوان تأکید کرد.
اسلاید 3 :
باید در جستجوی عاملی انسانی باشیم که بر اثر سرشت انسان، نیاز، گرایش، بینش و یا تربیت و یادگیری ،به سوی دین جذب میشود، و با اراده و اختیار خود باورهای دینی را میپذیرد.
در اینجا بحث خاستگاه و منشاء دین را در سه رویکرد مهم جامعهشناسان، روانشناسان و الهیدانان دنبال میکنیم:
اسلاید 4 :
الف) رویکرد جامعهشناسان
اسلاید 5 :
در این رویکرد خاستگاه دین در جامعه دنبال میشود حال ممکن است ساختار جامعه، کارکردهای آن و یا علائق اجتماعی، منشاء دینداری گردد و دین به وجود آید.
منابع:
1.جامعه شناسی دین ، مالکوم همیلتون
2.جامعه شناسی دین ، واخ
3. مقدمه ای بر جامعه شناسی دین ، شجاعی زند
اسلاید 6 :
1ـ آگوست کنت 1857 ـ 1798 (فرانسوی)
ـ فلسفه اثبات گرایی (پوزیتویسم) را ارائه کرد و براساس این دیدگاه علم جامعهشناسی را بنا نهاد.
ـ ذهن بشر تکاملپذیر است مانند ذهن افراد،این تکامل در قالب زیر است:
هر انسانی در کودکی مؤمنی واقعی است، در بلوغ مابعد الطبیعهگرای انتقادی و در بزرگسالی یک فیلسوف واقعی.
نوع بشر این سه مرحله را پشت سر میگذارد:
مرحله اول: خداشناختی یا ربانی که همه امور را براساس علل مابعد الطبیعی مقدس تبیین میکند.
مرحله دوم: مابعد الطبیعی که ذهن به دنبال نیروهای انتزاعی و موجودات مجرد است، و موجودات مجرد واقعی تلقی میشوند.
مرحله سوم: پوزیتویستی است که با مشاهده و استدلال، روابط ضروری میان حوادث جستجو میشود و با طرح قوانین آنها را تبیین میکند.
اسلاید 7 :
در تحلیل کنت پیدایش دین معلول جهل بشر است. چون انسانها هنوز به مرحله علمی نرسیده بودند و روابط اشیاء را کشف نکرده بودند به دین روی آوردند.
ـ مذهب انسانیت: کنت معتقد است دین به علت کارکرد اساسی که برای جامعه دارد یعنی وحدت اجتماعی میان اعضای جامعه، ضروری است. اما با ورود به مرحله علمی که تاریخ مصرف دین گذشته است، باید دین چیزی متناسب با جامعه امروز باشد، بنابراین او مذهب انسانیت را بنا مینهد.
اسلاید 8 :
2ـ کارل مارکس (1818 ـ 1883) آلمانی
برخی کتابها : سرمایه
دین را ساخته دست انسان و فرافکنی آرمانهای والای او میداند.
کارکرد دین آرامش دادن به انسان است.
او معتقد است انسان دین را میسازد و دین همان خودآگاهی است که انسان هنوز آن را نیافته است.
دین تحقق خیالی جوهر انسان است چرا که دین واقعیت ندارد.
دین ساخته طبقه حاکم است که برای فریب توده زیر ستم و استثمار شده به وجود میآید و چون تریاک مردم را تخدیر میکند و از حرکت و جنبش بر ضد وضع موجود باز میدارد. با این توصیه که رنج امروزین آنها، پاداش ارجمند در فردای قیامت دارد.
در تفسیر دیگر مارکس دین را یکی از مظاهر ایدئولوژی میداند. ایدئولوژیها را طبقه حاکم میسازند و آنان نیز نه در پی حقیقت، بلکه درصدد تأمین و حفظ منافع خویشند.
اسلاید 9 :
3ـ امیل دورکیم (1858 ـ 1917) (فرانسوی)
کتاب صور بنیانی حیات دینی او در این مورد است
ـ نظام فکری او به نام پوزیتویسم شناخته میشود.
ـ هسته مرکزی نظریه دورکیم آن است که اندیشهها، آرمانها و حتی مسایل فلسفی محض را باید در متن جامعه و براساس کارکرد اجتماعی آنها فهمید و تفسیر کرد.
ـ هرچند مردم توتمهای خود را میپرستند اما این ظاهر قضیه است و آنان در حقیقت جامعهای را که در آن زندگی میکنند، میپرستند. پرستش توتم و مراسمهای عبادی چیزی جز عبادت خودکلان نیست. کلان یا هر نظام اجتماعی برای بقای خود به همبستگی اعضا نیاز دارد و این کار با تقدس جامعه در قالب نماد آن یا توتم پدیدار میشود.
دورکیم با همین مفهوم کلیدی توتم، همه تحلیل و رهیافت دینی خود را بنا میکند و همه مسایل را براساس آن حل میکند.
خاستگاه دین از نظر دورکیم علایق اجتماعی و اخلاقی نیستند و بنابراین، خاستگاه دین از نظر دورکیم امری فوق طبیعی نیست، بلکه انسان خدا را و دین را فقط برای حیات اجتماعی و ارزشهای جامعه خود خلق کرده است.
اسلاید 10 :
ب) رویکرد روانشناسی
در این رویکرد تبیین روانشناختی مورد توجه است و براساس نیازهای انسان، عقدههای فرو خورده، ضمیر ناهشیار و. خاستگاه دین و منشاء دینداری دنبال میشود.
اسلاید 11 :
1ـ زیگموند فروید
در چهار کتاب:
توتم و تابو،
آینده یک پندار،
تمدن و ناخرسندیهای آن
موسی و یکتاپرستی
به طور خاص به تبیین دینداری پرداخته است.
اسلاید 12 :
1ـ تبیین مردمشناختی ـ روانشناختی:
در کتاب توتم و تابو و موسی و یکتاپرستی آمده است: قبیله اولیه زیر سلطه رهبر قبیله بوده، مردان جوان قبیله برای فرار از سلطه سرکوبگرانه رهبر قبیله، به ویژه ممانعت وی از دسترسی جنسی به زنان قبیله باهم متحد میشدند تا رهبر را بکشند. ذبح دیرین پدر بقایا و آثار نازدودنی در تاریخ بشر به صورت احساس گناه، حرمت زنای با محارم و غیره به جای گذاشته و انسان برای مقابله با این احساس گناه، به عبادت و پرستش خدا (پدر که جنبه الوهیتی پیدا کرده) روی آورده است.
اسلاید 13 :
2ـ تبیین روانشناختی:
در کتاب آینده یک پندار و تا حدی در تمدن و ناخرسندیهای آن آمده است. منشاء دین در واقع احساس درماندگی انسان است، یعنی احساس ترس کودک و نیاز حمایت پدر نیرومند که حالتی مستمر و مداوم یافته است.
در مجموع: فروید منشاء دین را در انسان، بیماری وسواس همگانی که جنبه تاریخی دارد و یا احساس ضعف کودکانه در بزرگسالی میدانست که در هرحال دین توهم و پنداری باطل است.
اسلاید 14 :
2ـ کارل گوستاو یونگ (1875 ـ 1961) (سوئیسی)
ـ دیدگاه مثبتی به دین دارد
آثاری چون معنابخشی به زندگی، سازگاری با آینده و اتصال به لایتناهی و انسجام روانی برای دین قایل است.
ـ در بیشتر کتابهایش مثل:
1ـ روانشناسی و دین (1938)
2ـ روانشناسی و کیمیاگری (1944)
3ـ پاسخ به ایوب (1952)
4ـ چهار صورت مثالی (1973)
به موضوع دین پرداخته است.
اسلاید 15 :
ـ پژوهش خود را محدود به ابعاد نفسانی و روانشناختی دین نموده است.
ـ از نظر یونگ خاستگاه دین ضمیر ناهشیار جمعی است که حاوی صورتهای ازلی (آرکی تایپها) متعدد از جمله خداوند است. (خدا در آن قسمت از روان ما که نسبت به خودآگاهی قدیم است از قبل جای داشته لذا او اختراع خودآگاهی نیست).
ـ خدای روانی که بهترین و قویترین عامل در روحیه انسان است را بشر نمیسازد. بلکه تنها انتخابگری میکند.
اسلاید 16 :
ج) رویکرد الهیدانان و فیلسوفان
عمدتاً منشاء دین را اموری مانند تجربه دینی، مواجهه با امر قدسی، فطرت و مانند آن میدانند.
اسلاید 17 :
1ـ رودلف اتو (1869 ـ 1937)
کتاب مفهوم امر قدسی:
ـ دین بر پایه مواجهه روح و جان آدمی با امر قدسی است.
ـ معنای ظاهری امر قدسی وصف خیرخواهی و خوبی محض است اما بعد مخفی آنکه از راه حال و احساسی عمیق در وجود انسان مکشوف میگردد، حقیقت مینوی آن است (Numinous).
ـ جنبه مینوی از دسترس ادراک مفهومی خارج است و ناگفتنی و غیرقابل وصف است. اما احساس ویژهای که در مواجهه با امر مینوی برانگیخته میشود و تجربه مینوی نام دارد، مجموعهای از احساسات پیچیده است که تحت عنوان احساس مخلوقیت یا حالت عبودیت (احساس وابستگی و نیازمندی و فقر) میتوان آن را شناسایی کرد و خود نیز برآمده از حالتی عمیقتر و اصیلتر است به نام (سرّ هیبتانگیز و مجذوب کننده).
ـ اتو برای آنکه سرّ دینی را بیان کند، تعبیر «به کلیّ دیگر» را بیان میکند که حاکی از مغایرت کامل نومن با هر امر دیگر است.
بنابراین خاستگاه دین از دیدگاه اتو، تجربه دینی خاصی است که انسان با امر قدسی یا مینوی با اوصاف جلال و جمالش روبرو میشود و احساسات خاصی را تجربه میکند.
اسلاید 18 :
2ـ میرچا الیاده (1907 ـ 1986)
ـ مورخ و پدیدارشناس مشهور دین
ـ با تقلیلگرایی دین به اموری مثل جامعهشناسی، روانشناسی، فیزیولوژی و مانند آنها سخت مخالف است و معتقد است حوزه دین را باید مستقل در نظر گرفت.
ـ در تقلیلگرایی عنصر اساسی دین یعنی امر مقدس نادیده گرفته میشود.
ـ در بررسی دین به روش خاص پدیدارشناسی تأکید دارد. زیرا پدیدارشناس دینی به تحویل ناپذیری و تجزیه ناپذیری امر دینی قائل است.
ـ الیاده منشاء دین را تجربه امر قدسی میداند. قدسی و دنیوی بیانگر دو وجه از بودن در جهان است و دین همواره شامل تلاش انسان دینورز برای فرا رفتن از جهان غیر قدسی یا دنیوی به مدد تجربه کردن جهان فرا انسانی ارزشهای متعالی است.
ـ بنابراین الیاده نظریهای خداگرایانه دارد و منشاء دین را واقعیت داشتن امر قدسی و مقدس و مواجهه بشر با آن میداند
اسلاید 19 :
دیدگاه ویلیام جیمز
اسلاید 20 :
ـ او منشاء دین را ابعاد عاطفی انسان و در سطح عمیقتر، ضمیر نیمه هشیار میداند.
ـ مباحث جیمز در این موضوع در چهار بخش مطرح میشود: 1ـ داوری وجودی و داوری معنوی 2ـ نفی منشاء جسمانی و بیمارگونه 3ـ عواطف انسانی 4ـ ضمیر نیمه هشیار
