بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
جلسه چهارم آموزش مجازی
درس پارچه شناسی
اسلاید 2 :
عوامل مؤثر بر خصوصیات پارچه
عوامل متعددی از قبیل ظرافت (نمره) نخ، تاب نخ، تراکم پارچه، طرح بافت، جنس پارچه، ساختار پارچه ، مقاومت خمشی پارچه ، آبرفت پارچه و عملیات تکمیلی انجام شده بر روی پارچه، بر خصوصیات پارچه اثر می گذارد که در ادامه، اثر این عوامل مورد بررسی قرار می گیرد.
1- ظرافت نخ
ظرافت نخ بر وزن، ضخامت و زیر دست پارچه اثر می گذارد، هرچه نخ های مورد استفاده در پارچه، ظریف تر باشد پارچه سبک تر خواهد بود؛ بنابراین، از دو پارچه ای که با تراکم و طرح بافت یکسان، اما ظرافت نخ متفاوت است، پارچه ای که از نخ های ظریف تر بافته شده باشد سبکتر از پارچه ای است که از نخ های ضخیم تهیه شده باشد، همچنین پارچه های بافته شده از نخ های ظریف، دارای زیردست صا ف تر ونرم تری خواهدبود.
اسلاید 3 :
2-تاب نخ
تاب نخ، بر ضخامت، زیردست پارچه و همچنین میزان ایجاد پرزدانه در پارچه اثر می گذارد؛ از آنجایی که نخ های با تاب کم، پفکی و حجیم است، بنابراین پارچه های بافته شده از این نخ ها از پارچه های بافته شده از نخ های با تاب زیاد ضخیم تراست. نخ های با تاب کم، حجیم ، نرم و صا ف است و نخ های با تاب زیاد، توپر، سفت و زبراست، بنابراین پارچه های بافته شده از نخ های با تاب کم، دارای زیردست صاف تر و نرم تری است.
با افزایش تاب نخ، اتصال و چسبندگی الیاف به یکدیگر افزایش می یابد و الیاف به راحتی از نخ خارج نمی شوند، لذا احتمال ایجاد پرزدانه در سطح پارچه بافته شده از نخ های با تاب زیاد، کاهش می یابد. در مقابل، پارچه بافته شده از نخ های با تاب زیاد، شق و رق تر وقابلیت آویزش آن کمتر است.
اسلاید 4 :
3- تراکم پارچه
تراکم پارچه بر وزن، استحکام، زیردست، چروک پذیری، میزان عبور هوا و پوشانندگی پارچه اثر می گذارد. از دو پارچه ای که دارای ظرافت نخ و طرح بافت یکسان، اما تراکم متفاوت اند، پارچه ای که تراکم آن بیشتر باشد سنگین تر از پارچه ای است که تراکم آن کمتر است؛ بنابراین، با افزایش تراکم پارچه، وزن پارچه نیز افزایش می یابد.
هرچه تراکم پارچه بیشتر باشد، استحکام آن افزایش می یابد؛ به عبارت دیگر، پارچه در برابر اعمال نیرو، از خود مقاومت بیشتری نشان می دهد و تغییر شکل کمتری در آن ایجاد می شود و میزان پوشانندگی پارچه بیشتر می شود، به عبارت دیگر، پارچه از منافذ کمتری برخوردار می شود وپارچه سفت تر و شق تر به نظر می رسد. و برعکس، هرچه تراکم پارچه کمتر باشد، به دلیل فضای بیشتر میان نخ ها، پارچه نرم تر و انعطاف پذیرتر به نظر می رسد و جریان هوا راحت تر صورت می گیرد ، همچنین پارچه های تاروپودی با تراکم کم، در مقایسه با پارچه های با تراکم زیاد، کمتر چروک می شود.
برای به دست آوردن تراکم تاری و پودی پارچه کافیست نمونه ای از پارچه را برش زده و تعداد نخ های تار را در یک سانتیمتر بشماریم تا تراکم تاری مشخص شود و با شمارش تعداد نخ های پود در یک سانتیمتر نیز تراکم پودی پارچه به دست می آید .
اسلاید 5 :
4- طرح بافت
طرح بافت پارچه، بر زیردست پارچه اثر می گذارد؛ برای مثال: پارچه ای با طرح بافت ساتین، نسبت به پارچه ای با طرح بافت تافته دارای زیردست صا ف تر و نرم تری است؛ زیرا در طرح بافت ساتین، میزان اتصال و درگیری نخ ها در پارچه کمتر است ، در نتیجه ناهمواری های سطح پارچه کمتر وانعطا ف پذیری پارچه بیشتر است .
5- جنس پارچه
جنس پارچه، بر زیردست و چروک پذیری پارچه اثر می گذارد. جنس الیاف و نخی که پارچه از آن تهیه می شود بر صافی یا زبری پارچه اثر می گذارد؛ برای مثال: پارچه پشمی در مقایسه با پارچه پنبه ای، زبر است و این به دلیل وجود فلس در سطح الیاف پشم و ایجاد ناهمواری و اصطکاک سطحی است. پارچه های پشمی، ابریشمی و پارچه های از جنس پلی استر، در مقایسه با پارچه های پنبه ای و پارچه های از جنس ویسکوز کمتر چروک می شود و چروک ایجاد شده در آن سریع تر و بهتر از بین می رود؛ به عبارت دیگر، چنین پارچه هایی برگشت پذیر یشان از چروک بیشتر است.
اسلاید 6 :
6- ساختار پارچه
ساختار پارچه بر ضخامت، زیردست وچروک پذیری پارچه اثر می گذارد. معمولاً پارچه های حلقوی، به ویژه پارچه های حلقوی پودی، از پارچه های تاروپودی ضخیم تر، انعطاف پذیرتر و در نتیجه زیردست نرم تر و چروک پذیری کمتری دارد.
7- مقاومت خمشی
یکی از سادهترین راهها برای پی بردن به خصوصیات پارچه، زیردست آن است برای بررسی زیر دست، یک سری پارامترهای فیزیکی تعریف میشود که یکی از آنها سختی خمش یا همان مقاومت خمشی است؛ سختی خمش عبارت است از: گشتاور لازم برای خم کردن لیفی قوسی به شعاع واحد. مقاومت خمشی تا حدودی مشخص کننده خواص آویزشی پارچه است. اندازهگیری سختی خمش برای کاربردهای مختلف پارچه بسیار مهم است. برای اندازهگیری سختی خمش از طول استفاده میکنیم؛ یعنی در طول مشخص میبینیم که پارچه تا چه اندازهای خم میشود. غالباً مقاومت خمشی در جهت تار و جهت پود باهم تفاوت دارد. از عوامل مؤثر در سختی خمش میتوان به چند نمونه اشاره کرد: "وزن پارچه" در سختی خمش تاًثیر گذار است. هرچه پارچه سنگین تر باشد، مقاومت خمشی پارچه بیشتر است و در طول بالاتری خم میشود.
"تراکم پارچه“ نیز از عومل مؤثر به حساب میآید؛ هرچه تراکم بیشتر شود ، پارچه سنگین تر و مقاومت خمش بالاتر میرود. "نمره نخ" نیز یکی از عوامل مهم در بررسی مقاومت خمشی به شمار میآید. نمره نخ میزان ظرافت و ضخامت نخ را مشخص میکند و با توجه ظرافت ، ضخامت نخ، سبکی و سنگینی پارچه مشخص میشود که با توجه به این موضوع سختی خمش اندازهگیری میشود. "تاب نخ“ نیز میتواند در میزان سختی تاًثیر داشته باشد؛ از آن جهت که هرچه تاب نخ بیشتر باشد البته تا یک حد مشخص، پارچه از استحکام بیشتری برخوردار است و استحکام ، خود باعث میشود سختی خمش بالا رود.
اسلاید 7 :
8- آبرفت پارچه
آبرفت پارچه به میزان تغییر اندازه ی آن، پس از شست و شو گفته می شود که البته این مسئله در پوشاک و لباس های دوخته شده نیز رخ می دهد. آبرفت در صنعت نساجی و پوشاک ، یک موضوع بسیار پر اهمیت و قابل بررسی است.
به طور طبیعی، آبرفت پارچه های پنبه ای، بیشتر از الیاف مصنوعی یا پلی استر است. این موضوع در لباس ها کاملا قابل رویت است. زمانی که لباس پنبه ای شسته می شود، تغییر اندازه ی بیشتری نسبت به لباس های پلی استری یا پلی استر پنبه دارد. این یکی از معایب پارچه های تریکو و کشباف پنبه ای نیز محسوب می گردد. در تولیدات پارچه به خصوص پارچه های تریکو و کشباف ، نوع نخ و وجود منفذها در پارچه باعث ایجاد یک حالت ارتجاعی می شود که پس از شستشو با دمای مناسب، پارچه تغییر سایز داده و کوچک تر می گردد. به این کاهش سایز "آبرفت پارچه" گفته می شود که معمولا کاهش عرض، بیش از طول پارچه است. میزان زیادی از آبرفت پارچه، در مرحله تکمیل و کامپکت گرفته شده و تقریبا پارچه در اندازه ی واقعی ، تثبیت می گردد. در این عملیات حلقه های بافت در هم چفت تر می شود.
9- عملیات تکمیلی انجام شده بر روی پارچه
عملیات تکمیلی بر زیردست پارچه اثر می گذارد؛ مثلا استفاده از آهار، به سفت شدن پارچه کمک می کند و انعطاف پذیری آن را کاهش می دهد. در حالی که استفاده از مواد نرم کننده، موجب افزایش انعطاف پذیری و نرمی پارچه می گردد.
اسلاید 8 :
اندازه گیری آبرفت پارچه:
به منظور اندازه گیری میزان جمع شدگی پارچه، نمونه ای مربع شکل از پارچه را به اندازه ی۳۰ سانتیمتر می برند و در هر سمت پارچه ، علامت هایی به فاصله ی۲۵ سانتی متر از یکدیگر و فاصله ی ۵/ ۲ سانتیمتر از لبه ی پارچه قرار می دهند. پس از شستشوی نمونه ی پارچه، فواصل بین علامت های روی پارچه اندازه گیری می شود. با در دست داشتن فاصله ی اولیه بین علامت ها و همچنین فاصله ی ثانویه پس ازشستشوی پارچه، میزان آبرفتگی پارچه در جهت طول و عرض بدست می آید.
اسلاید 9 :
علل جمع شدگی و آبرفتگی پارچه عبارتند از :
الف ) آبرفت ناشی از استراحت پارچه :
در هنگام بافت پارچه توسط ماشینهای بافندگی، نخ ها به ویژه نخ های تار، شدیداً در معرض کشیدگی قرار می گیرد. هنگامی که پارچه ی بافته شده از روی ماشین بافندگی برداشته می شود، چون پارچه آزاد می گردد و دیگر تحت کشیدگی ماشین نیست، تمایل دارد افزایش طو ل ایجاد شده در خود را جبران کند؛ به همین جهت، پارچه در جهت طول و عرض و اغلب در جهت طول (امتداد نخ های تار) جمع می شود؛ به عبارت دیگر، پارچه ای که از روی ماشین بافندگی برداشته می شود، دارای ابعادی ناپایدار است. بخشی از این ناپایداری، پس از خارج کردن پارچه از ماشین بافندگی، بعد از مدت کوتاهی از بین می رود؛ چنانچه پارچه کاملاً خیس و شسته شود و سپس روی یک سطح صاف پهن گردد و خشک شود، پایداریِ ابعادی بیشتری در آن بوجود می آید؛ بنابراین، دلیل کاهش ابعاد پارچه، پس از تولید، قرار گرفتن پارچه در حالت آزاد، یا اصطلاحاً در حالت استراحت است.
اسلاید 10 :
ب ) آبرفت ناشی از تورم :
این جمع شدگی در اثر شستشو و در مورد پارچه های جاذب رطوبت، به خصوص پارچه های پنبه ای، روی می دهد و علت آن متورم شدن الیاف در اثر جذب رطوبت است. در اثر تورم الیاف، قطر الیاف و در نتیجه قطر نخ ها در پارچه افزایش می یابد و نهایتاَ نخ ها در پارچه به یکدیگر نزدیک تر می شود؛ به همین جهت ابعاد پارچه کاهش می یابد و این کاهش ابعاد در جهت طول پارچه بیشتر از جهت عرض پارچه است.
میزان آب رفتگی پارچه به میزان جذب رطوبت الیاف و میزان تورم الیاف بستگی دارد؛ هرچه جذب رطوبت و تورم الیاف بیشتر باشد، آبرفتگی پارچه نیز بیشتر خواهد بود.
تراکم پارچه نیز بر میزان آب رفتگی پارچه تأثیردارد ؛ در پارچه های تاروپودی با تراکم بافت کم، به دلیل فضای بیشتر میان نخ ها، میزان تورم الیاف و نخ ها بیشتر از پارچه های با تراکم بافت زیاد است ؛ بنابراین ، میزان آب رفتگی پارچه های با تراکم بافت کم ، بیشتر از پارچه های با تراکم بافت زیاد است.
همان گونه که ذکر شد، شدت این نوع جمع شدگی در پارچه های پنبه ای از سایر پارچه ها بیشتر است. برای جلوگیری ازآب رفتگی پارچه های پنبه ای، قبل از دوخت ، آنها را شستشو می دهند و آب رفتگی اولیه را در آنها ایجاد می کنند تا در شستشوهای بعدی دچار آب رفتگی نشود.
اسلاید 11 :
ج ) جمع شدگی ناشی از نمدی شدن پارچه :
این جمع شدگی در پارچه های پشمی بوجود می آید و دلیل آن، وجود فلس در سطح الیاف پشم است. در اثر رطوبت، حرارت و فشار، فلس ها از سطح لیف پشم بلند می شوند. در این حالت اگر پشم، در معرض مالش یا فشار قرار گیرد این فلس ها در هم می روند و گره می خورند و پشم حالت نمدی پیدا می کند.
د) آبرفت و جمع شدگی ناشی از حرارت :
این جمع شدگی، در پارچه های تهیه شده از الیاف مصنوعی و در دمای بالاتر از ۲۱ درجهٔ سانتی گراد بوجود می آید. با انجام عملیات تثبیت حرارتی بر روی نخ ها و پارچه های تهیه شده از الیاف مصنوعی می توان از ایجاد این نوع جمع شدگی جلوگیری کرد. درصورت تثبیت نشدن حرارت و استفاده از اتوی داغ یا بخار شدید (اتوی بخار) در مراحل مختلف تولید پوشاک، احتمال جمع شدگی پارچه وجود خواهد داشت.
اسلاید 12 :
معمولا برای بالا بردن سطح کیفی لباس و پارچه، تولید کنندگان سعی می کنند به روش های مختلف ، آبرفت آنها را تاحد زیادی بگیرند . این روش ها می تواند در مراحل تولید نخ، پارچه یا لباس باشد. برخی از این روشها عبارتند از :
کامپکت پارچه : عملیاتی همراه با بخار ، دمای بالا و پرس طاقه پارچه.
شستشوی تکه ای : یک پرسه ی عادی شست لباس های دوخته شده در ماشین لباسشویی صنعتی.
مرسریزه کردن نخ : عملیاتی که با کشیده شدن نخ و افزودن سود کاستیک همراه است.
آنزیم شور : افزودن آنزیم های مختلف به خصوص تثبیت کننده ها به پارچه و لباس.
پرس : این روش معمولا برای تکه های بافت زمستانی است.
ترکیب مواد مصنوعی : معمولا با اضافه نمود یک نخ فیلامنت یا لاکرا ، پارچه را تبیت می کنند.
اسلاید 13 :
فصل پنجم
تکمیل کالای نساجی
اسلاید 14 :
روشهای تکمیل کالای نساجی ( از نظر نحوه انجام )
عملیات و کارهای تکمیل در نساجی برای افزایش نرمی زیر دست، درخشندگی و بطور کلی افزایش مرغوبیت پارچه است. عملیات تکمیل، بستگی به چند عامل مهم دارد که عبارتند از: نوع الیاف، ویژگی فیزیکی الیاف، قابلیت جذب مواد گوناگون شیمیایی، حساسیت الیاف نسبت به مواد تکمیل. عملیات تکمیل در مجاورت رطوبت، دما و فشار. بطور کلی تکمیل کالای نساجی معمولاً به سه روش انجام می گیرد:
1- روش های مکانیکی
به تکمیلی که با عملیات مکانیکی انجام شود تکمیل مکانیکی اطلاق می شود؛ مانند تراش پارچه، خار زدن، اتو کردن، پرس کردن و..
2- روش های شیمیایی
در این روش معمولاً بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی حاصل بین لیف و ماده شیمیایی مصرف شده عمل تکمیل بدست می آید و یا اینکه ماده شیمیایی مصرف شده بر اثر رسوب کردن و یا اضافه شدن بر روی پارچه، باعث تغییر در خواص پارچه می شود؛ مانند: آهار زنی، تکمیل رزین، سفید کردن، مقاوم کردن پارچه در برابر آتش و غیره.
3- روش های مکانیکی شیمیایی
در این حالت از روش های مکانیکی و شیمیایی بطور توأم بهره گرفته می شود؛ مانند: بشور و بپوش کردن پارچه و یا تثبیت حرارتی آن.
اسلاید 15 :
- انواع تکمیل از نظر زمان ثبات
1- تکمیل موقت
در این نوع تکمیل، کالا را به منظور خاصی تحت عملیات تکمیلی قرار می دهند؛ بطوری که اثر تکمیلی آن در عملیات بعدی مثل شستشو و غیره از بین می رود؛ مانند: آهار دادن پارچه های پنبه ای برای عملیات بافندگی و شستشوی آهار پس از خاتمه عملیات بافندگی.
2- تکمیل دائم
در این نوع، اثر تکمیلی تا زمانی که پارچه حالت خود را از دست ندهد (مخصوصا در مقابل شستشو و پوشش) باقی خواهد ماند؛ مانند: رسوب دادن رزینهای مصنوعی مثل استرها و اترهای سلولز در روی پارچه و یا کلرینه کردن کالای پشمی یا تکمیل با فرمالدئیدها.
3- تکمیل ثابت
در این نوع، اثر تکمیل مادام العمر بر روی کالا باقی می ماند و حتی بعد از اینکه پارچه حالت و ماهیت خود را به عنوان پارچه خارجی از دست بدهد، آثار تکمیل در آن باقی خواهد ماند؛ مانند: پلیمریزه کردن بعضی از منومرهای اکریلیکی در روی زنجیرهای اصلی مولکولهای پارچه های سلولزی و یا پروتئینی.
اسلاید 16 :
مثال هایی از انواع تکمیل نساجی
1- شستشوی کالای نساجی
عمل شستشو، اولین عمل تکمیل مرطوب است و به منظور بر طرف کردن مواد خارجی مانند روغن های ریسندگی، واکسها و ناخالصیهای قابل حل در محلولهای شستشو انجام می گیرد. عملیات شستشو عبارتست از عمل کالا با پاک کننده های مناسب همراه با مواد قلیایی و یا در غیاب مواد قلیایی.
2- آهار زنی و آهار گیری
به منظور افزایش استحکام در برابر پارگی، کاهش نیروی سایشی و خواباندن پرزهای سطحی، الیاف نخهای تار را آهار می دهند. مواد آهاری، ماکرومولکول هایی است که ممکن است بر اثر پیوند بین خود و یا با الیاف تشکیل پوششی به دو نخ دهد. آهار طبیعی عبارتند از: نشاسته ها و مشتقات آنها، مشتقات سلولزی و پروتئینها. آهارهای مصنوعی عبارتند از: انواع پلی وینیل الکلها، انواع پلی اکریلات و انواع کوپلیمراستایرین و مائیک اسید.
قبل از انجام عملیات تکمیل مرطوب، لازم است، آهار نخ تار پارچه به اندازه کافی بر طرف شود تا در مراحل شستشو، سفیدگری، رنگرزی یا چاپ، مزاحمت و نایکنواختی ایجاد نکند و در ضمن، مقداری از مواد را در تکمیل رنگ به خود جذب نکند. روشهای آهارگیری عبارتند از: آهار گیری با اسید، آهار گیری با روش تخمیر، آهار گیری با اکسید کننده ها و آهار گیری با آنزیم ها.
اسلاید 17 :
3- مرسریزاسیون
یکی از عملیاتی که روی پنبه انجام می شود، عمل مرسریزه است که شامل تماس پنبه اعم از الیاف نخ یا پارچه با محلول سود سوزآور و سپس شستشوی محصول در محلول رقیق اسید و سپس آب سرد به منظور خنثی کردن قلیایی و سرانجام خشک کردن محصول است. بر اثر مرسریزاسیون، درخشندگی و جلای پنبه افزایش می یابد و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن تغییرات زیادی پیدا می کند. معمولاً پارچه های مرغوب پنبه ای پیراهنی، رومیزی، ملحفه ای و همچنین نخ های قرقره مرسریزه می شود.
4- سفیدگری
هدف از سفیدگری، از بین بردن رنگدانه ها و ناخالصی های دیگر و در نتیجه سفید جلوه دادن الیاف خواهد بود؛ البته سفیدگری پنبه بسیار مهم تراز سفیدگری پشم است؛ چون درصد بالایی از پشم بصورت کالای رنگی به بازار عرضه می شود ولی در مقابل، مقدار زیادی از پارچه های پنبه ای بصورت سفید و یا پارچه های چاپ شده با زمینه سفید مورد استفاده قرار می گیرد. پارچه های ملحفه ای، رومیزی و پیراهنی نمونه هایی از پارچه های پنبه ای است که احتیاج به سفیدگری دارد.
اسلاید 18 :
5- تکمیل ضد آب و دور کننده آب
تکمیل ضد آب پارچه به دو صورت امکان پذیر است.
الف) پوشش کل سطح پارچه توسط مواد هیدروفوب (موادی که آب را به خود جذب نمی کند) صورت می گیرد، به نحوی که تمام منافذ پارچه مسدود می گردد. این روش «تکمیل ضد آب» نام دارد. پارچه با کاربردهای خیمه و چادر ماشین با این روش تکمیل می گردد.
ب) الیاف و یا نخ از مواد ضد آب پوشیده می شود، به این ترتیب فضای بین نخ ها در پارچه کاملا باز می ماند و امکان انتقال هوا وجود دارد. این روش «تکمیل دور کننده آب» نام دارد و بیشتر پارچه های لباس مثل بارانی، لباس ورزشی و کاربردهای مشابه با این روش، تکمیل دور کننده آب می گردد. بعضی از مواد ضد آب و دور کننده آب عبارتست از: مواد هیدرولیز کننده نمک های زیرکونیوم، استره کردن سطح الیاف با اسیدهای چرب، استفاده از رزین های هیدروفوب مثل رزین کاربومید و غیره.
6- تکمیل ضد آتش
یکی از روش های تکمیل ضد آتش کالای نساجی، پوشش آن به وسیله نمک های آمونیوم است که در گرما تولید آمونیاک نموده و بدین ترتیب با محبوس کردن آتش در خود باعث خاموش شدن و عدم پیشرفت آن می گردد
اسلاید 19 :
7- تکمیل ضد باکتری و ضد قارچ
مواد تکمیل کننده ضد باکتری به عنوان محافظت کننده از عرق عمل کرده و از تاثیر باکتریها و یا قارچها بر آن جلوگیری می کند؛ لذا چنانچه لباس های ورزشی و یا لباس زیر با این مواد تکمیل گردد، از تخمیر عرق بدن توسط باکتری های موجود در هوا و در نتیجه تجزیه و بوی بد آن جلوگیری می کند. برخی از این تکمیل کننده ها عبارتست از: ترکیبات آمونیوم چهارتایی، پیوند زدن سلولز با نمکهای مس و نقره توسط گروه های کربوکسیل اسید آکریلیک و یا اسید متاکلریدلیک و غیره.
8- نرم کننده ها
نرم کننده ها باعث لطافت و نرمی زیر دست پارچه می شود و در اثر بیشتر کارهای چاپ و رنگرزی و عملیات تکمیل مانند ضد آتش کردن و ضد چروک کردن پارچه زیردست، حالت خشک و شکنده ای پیدا می کند که آنها را به وسیله ی نرم کننده ها، نرم و لطیف می نماید.
