بخشی از مقاله
آناتومی قلب
قلب یک تلمبه عضلانی است که در سینه قرار دارد و بطور مداوم در حال کار کردن و تلمبه زدن است. قلب بطور شبانه روزی خون را به سرتاسر بدن تلمبه میکند. در حدود 100000 بار در روز قلب ضربان میزند. برای اینکه قلب بتواند این کار سنگین را انجام دهد نیاز دارد که توسط شریانهای کرونری ، به عضله خودش هم خونرسانی مناسبی صورت پذیرد.
این عضو مخروطی شکل بصورت کیسهای عضلانی تقریبا در وسط فضای قفسه سینه (کمی متمایل به جلو و طرف چپ) ابتدا در دل اسفنج متراکم و وسیعی مملو از هوا یعنی ریهها پنهان شده و سپس توسط یک قفس استخوانی بسیار سخت اما قابل انعطاف مورد محافظت قرار گرفته است. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود 6x9x12 سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود 300 و در خانمها حدود 250 گرم )یعنی حدود 0.4 درصد وزن کل بدن( میباشد.
قلب توسط یک دیواره عضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم میشود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجددا بوسیله یک تیغه عضلانی افقی نازکتر به دو حفره فرعی تقسیم میشوند. حفره های بالایی که کوچکتر و نازکتر هستند بنام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون میباشند. حفرههای پایینی که بزرگتر و ضخیمترند بطن های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضاء بدن پمپ میکنند. پس قلب متشکل از چهار حفره است: دو حفره کوچک در بالا )دهلیزهای راست وچپ ( و دو حفره بزرگ در پایین )بطنهای راست و چپ.(
شریانهای کرونری
شریانهای کرونری از آئورت بیرون میآیند. آئورت ، شریان یا سرخرگ اصلی بدن میباشد که از بطن چپ ، خون را خارج میسازند. شریانهای کرونری از ابتدای آئورت منشا گرفته و بنابراین اولین شریانهایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت میدارند. دو شریان کرونری (چپ وراست ) نسبتا کوچک بوده و هر کدام فقط 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند.
این شریانهای کرونری از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل میشوند و تقریبا یک مسیر دایرهای را ایجاد میکنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده شد، آنها فکر کردند که این شبیه تاج میباشد به همین دلیل کلمه لاتین شریانهای کرونری (Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده میشود. از آنجایی که شریانهای کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند، پزشکان تمام شاخهها و تغییراتی که میتواند در افراد مختلف داشته باشد را شناسایی کردهاند. شریانهای کرونری چپ دارای دو شاخه اصلی میباشد که به آنها اصطلاحا نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی میگویند و این شریانها نیز به نوبه خود به شاخههای دیگری تقسیم میشوند.
این شریانها ، باعث خونرسانی به قسمت بیشتر عضله بطن چپ میشوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست میباشد زیرا وظیفه آن ، تلمبه کردن خون به تمام قسمتهای بدن است. شریانهای کرونری راست ، معمولا کوچکتر بوده و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خونرسانی میکند . وظیفه بطن راست تلمبه کردن خون به ریهها میباشد. شریانهای کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریانهای بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربانهای قلب که قلب در حالت ریلکس و استراحت قرار دارد، خون دراین شریانها جریان مییابد.
وقتی عضله قلب منقبض میشود، فشار آن به قدری زیاد میشود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمیدهد، به همین دلیل قلب دارای شبکه موثری از رگهای باریک خونی است که تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی برآورده میکند. در بیماران کرونری قلب ، شریانهای کرونری تنگ و باریک میشوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم میگردند). مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل مختلفی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند (
در این صورت ، در حالت استراحت ممکن است اشکالی برای فرد ایجاد نشود ،, اما وقتی که قلب مجبور باشد کار بیشتری انجام دهد و مثلا شخص بخواهد چند پله را بالا برود، شریانهای کرونری نمیتوانند بر اساس نیاز اکسیژن این عضلات ، به آنها خون و اکسیژن برسانند و در نتیجه شخص در هنگام بالا رفتن از پلهها دچار درد سینه و آنژین قلبی میگردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد معمولا از بین خواهد رفت. اگر یک شریان کرونری به علت مسدود شدن آن توسط یک لخته خون ، به طور کامل جلوی خونرسانیاش گرفته شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمیرسد، خواهد مرد و این یعنی سکته قلبی.
تپش قلب
قلب جزو اندامهایی از بدن میباشد که علیرغم تپش و فعالیت مداوم و بی‌وقفه‌اش ، وجودش در بدن احساس نمی‌شود. به عبارت دیگر انسانها در 99% مواقع اصلاً متوجه وجود این عضو در بدن خود نمی‌باشند. هرگاه فرد احساس بکند که قلبش درون قفسه سینه در حال تپش میباشد، دچار تپش قلب شده است. پس تپش قلب به معنی آگاهی از ضربان قلب خود است.
مقدمه
همانگونه که می‌دانید قلب نوعی تلمبه است. خون بوسیله آن در بدن جریان مییابد، اما چه تلمبه حیرت‌زایی! قلب در هر تپش تقریبا صد سانتیمتر مکعب خون را در بدن پخش میکند. روزانه حدود 10 هزار لیتر خون بوسیله این تلمبه در درون رگهای هدایت میشود. در مدت عمر متوسط یک انسان شاید 250 میلیون لیتر خون بوسیله قلب، تلمبه زده شود. طول مدت هر تپش قلب انسان، کمی بیش از هشت‌دهم ثانیه است. بنابراین، قلب روزی صدهزار بار میتپد و در فاصله هر یک تپش به مدتی برابر زمان یک تپش، به استراحت می‌پردازد. پس قلب روزانه حدود 6 ساعت آرامش دارد.
این که می‌گوییم «تپش» قلب، مقصودمان بسته و باز شدن آن است؛ یعنی انقباض و انبساط آن. تلمبه قلب در حالت انقباض (بسته شدن) خون را بیرون می‌راند؛ اما در حالت انبساط (باز شدن) خون را به درون قلب می‌کشد. البته گمان نکنید که این کار به سادگی مثلا باز و بسته شدن مچ دست صورت می‌گیرد. خیر؛ بلکه انقباض قلب به صورت نوعی موج از پایین قلب شروع شده، تا به بالای آن حرکت میکند.
احساس تپش قلب
تپش قلب به صورتهای گوناگون نظیر کوبیدن لرزیدن ، تپیدن و ... احساس میشود. برخی ذکر میکنند که قلبشان هری می‌ریزد یا بعضی میگویند که قلبشان چند دقیقه تاپ‌تاپ میزند و دوباره به حالت عادی بر میگردد. در برخی نیز ضربان قلب همیشه تند است و تپش قلب به صورت دائم احساس میشود.
چه چیز سبب ادامه تپیدن قلب است؟
آیا انقباض و انبساط آن یک عامل خارجی دارد، یا از درون خود قلب برمی‌آید؟ این مساله یکی از جالب‌ترین پرسش‌ها در زیست شناسی است که در پاسخ آن هنوز بسی ابهام وجود دارد. با این وصف ، اکنون برایتان آزمایشی را تعریف می‌کنم که از صدها سال پیش ، دانشمندان با آن آشنا بوده‌اند. فرض کنید تخم مرغی را حدود 24 ساعت در ماشین جوجه‌کشی حرارت دهیم، حال اگر آن را بشکنیم و با ذره بین به درون آن بنگریم، خواهیم دید که سلولهایی که قرار است بعدا قلب جوجه را تشکیل دهند، از هم‌اکنون می‌تپند. آری ، این یاخته‌ها از هم‌اکنون که هنوز قلبی درست نشده است، تپش را آغاز کردهاند! باز فرض کنید این سلولها را برداریم و در یک مدیوم ، یعنی «ماده کشت مخصوص» ، پرورش دهیم. خواهیم دید که قلب رشد میکند. پس قلب دارای این ویژگی است که بطور خودکار میتواند عمل باز و بسته شدن را انجام دهد. نتیجه آنکه تپیدن دایمی قلب هنوز از معماهای زندگی است!
علل تپش قلب
تپش قلب در اکثر موارد نشانه بیماری خاصی نمی‌باشد و جای نگرانی چندانی ندارد. ولی برای بیمار ممکن است این نشانه خیلی خطرناک به نظر برسد. زیرا تصور میکند که به دنبال تپش قلب ممکن است توقف قلبی اتفاق بیفتد و قلب از کار بیفتد. همین نگرانی و استرس باعث تحریک قلب شده و تپش قلب فرد تشدید پیدا میکند.
علل روحی و روانی
تپش قلب به تنهایی نشاندهنده هیچ گروه خاصی از اختلالات نیست و اغلب در واقع اختلال فیزیکی اولیه نبوده، بلکه مشکلی روانی است. گاهی بویژه در بیماران مبتلا به اضطراب ، بیماران از احساس تپش قلب شکایت دارند ولی در بررسیها اختلال ریتمی مشخص نمی‌شود.
علل فیزیولوژیک یا طبیعی
حالتهایی هستند که به طور طبیعی باعث تپش قلب میشوند. ورزش و فعالیت بدنی شدید میتواند باعث ایجاد تپش قلب برای مدت چند دقیقه شود. فردی که بیماری قلبی ندارد ممکن است با ورزش ضربان قلب را به 160 بار دقیقه یا بیشتر برساند که البته این طبیعی است و مشکلی محسوب نمی‌شود. استرس ، هیجان و اضطراب نیز از عوامل شناخته شده تپش قلب به شمار می‌روند. از سوی دیگر مصرف چای غلیظ ، قهوه تلخ و برخی سیگارها ممکن است در فرد تپش قلب ایجاد نمایند.
علل آریتمی قلبی
توجه به الگوی تپش قلب و همچنین نبض همزمان ، تشخیص را آسان میکند.در تمام حالتهای دیگر تپش قلب بیشتر به صورت تند زدن و شدید زدن قلب خود را نشان می‌داد و ضربان قلب منظم بود. نبض نامنظم در حین حمله تپش قلب تقریبا همیشه دال بر آریتمی است. آریتمی‌های شایعی که منجر به تپش قلب میشوند، فیبریلاسیون دهلیزی ، انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی میباشند. ضربانها در تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی ، سریع و منظم ، در فیبریلاسیون دهلیزی سریع و نامنظم و در انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی بصورت "یک در میان" مشاهده میشوند.
در بعضی مواقع تپش قلب به صورت نابجا و نابهنگام بروز پیدا میکند که فرد احساس میکند قلبش می‌ریزد یا یک ضربه محکم به دیواره قفسه سینه اصابت میکند. اگر فرد در این حالت نبض خود را گرفته باشد متوجه میشود که یک نبض خالی زده است. این نوع تپش قلب در اکثر موارد نشانه یکی از شایعترین آریتمی‌های قلبی به نام "انقباض پیش‌رس یا زودهنگام بطنی" یا (PVC) است که اگر تعداد آن از حدی بیشتر شود ممکن است خطرات جدی برای فرد به همراه داشته باشد.
بیماریهای دیگر و داروها
• افراد کم خون و پرکاری‌غده تیرویید نیز قلبشان با سرعت و شدت بیشتری میتپد. در پرولاپس دریچه میترال نیز که یکی از بیماریهای خوشخیم دریچه میترال قلب میباشد، تپش قلب به نسبت شایع میباشد و افرادی که این مسئله را دارند، باکمی فعالیت بدنی دچار درد و تپش قلب میشوند.
• مصرف بعضی از مواد و داروها مثل کافئین ، کوکایین ، افدرین یا سایر داروهای تقویت‌کننده دستگاه سمپاتیک ، دکونژستان‌ها ، داروهای کم‌کننده اشتها ، قهوه زیاد ، کولا و سایر محرکها با یا بدون کافئین ، آمفتامین‌ها و سیگار باعث تپش قلب میشوند.
علائم همراه
تشخیص بیماری زمینه‌ای عمدتا بر اساس سایر علائم و یافته‌های همراه داده میشود. تپش قلب همراه با علائمی مانند سرگیجه ، تنگی نفس ، سرفه ناخودآگاه ، درد قفسه سینه ، غش کردن یا احساس وقوع مرگ یا در زمینه بیماریهای قلبی نیاز به بررسی بیشتر دارد.
تشخیص علت تپش قلب
کسی که دچار تپش قلب میشود باید در هر حال به پزشک مراجعه نماید. پس از انجام معاینات لازم نوار قلب از بیمار گرفته میشود که تا حد زیادی میتواند علت تپش قلب را مشخص کند. گاه نیز انجام آزمایشهایی برای تشخیص برخی بیماریهای زمینه‌ای لازم است. در نهایت اگر علت تپش قلب مشخص نشود، دستگاهی به نام هولترمونیتور یا نوار قلب متحرک به فرد متصل میشود تا اگر در طول 24 ساعت فرد دچار تپش قلب گردد، نوار قلب در همان حالت از بیمار گرفته شود و نوع آریتمی قلب فرد مشخص شود. علاوه بر هولتر مانیتور ر، می‌توان از تست ورزش استفاده کرد تا پزشک و بیمار اطمینان حاصل کنند که فعالیت شدید ، عامل بوجود آورنده آریتمی خطرناک نیست.
درمان
اصول درمان بر درمان آریتمی خاص تشخیص داده شده ، حذف عامل بوجود آورنده (دارو ، تنباکو ، قهوه ، چای و الکل) تشخیص و درمان بیماریهای همراه (پرکاری تیروئید ، افت قند خون ، علائم یائسگی و اضطراب) استوار است. در اکثر موارد با رعایت عادات مناسب زندگی و تغذیه ، پرهیز از استرسها و هیجانات و انجام ندادن فعالیتهای ورزشی نامتناسب ، تپش قلب فرد بهبود مییابد.
به منظور خاتمه دادن آریتمی نابجا ، گاهی مانورهای واگی متعدد توسط پزشک یا توسط فرد آموزش دیده انجام میشود که با تحریک عصب واگ باعث برگشت تپش قلب در بعضی از آریتمی‌ها میشوند و عبارتند از:
o ماساژ ناحیه کاروتید گردن (البته منوط به این که روش انجام بدون خطر این تکنیک را فرا گرفته باشید.)
o نگاه داشتن نفس به‌طور کوتاه‌مدت
o سرفه پی‌در‌پی
o نیشگون گرفتن از پوست بازو به قدری که باعث درد شود.
o زدن آب سرد به صورت ، فرو بردن سر در آب سرد به مدت کوتاه ، یا دوش سرد بطوری که آب سرد روی سر بریزد.
o در بینی و دهان خود را بگیرید و سعی کنید به ملایمت هوا را از بینی خارج کنید بطوری که احساس کنید پرده‌های گوش به سمت بیرون حرکت میکنند.
درمان دارویی
• در مواردی که حمله تند ضربانی تکرار میشود، امکان دارد یک یا چند دارو برای کنترل ضربان قلب تجویز شوند. در مواردی که تپش قلب در اثر آریتمهای قلبی ایجاد شده باشد، داروهایی مانند دیگوکسین ، کینیدین ، مسدودکننده‌های کانال کلسیم ، پروکاینامید ، و داروهای ضد بتا آدرنرژیک تجویز میشوند. در آریتمی‌ها اگر ضربان قلب به حالت طبیعی باز گردانده نشود، امکان دارد نارسایی احتقانی قلب ، حمله قلبی ، یا ایست قلبی ، که جان بیمار را به خطر می‌اندازند، رخ دهند.
• گاهی نیز لازم میشود که برای تنظیم ضربان قلب ، دستگاهی به نام ضربانساز قلب (Pace maker) در قلب بیمار جاسازی شود تا در مواقع ضروری ضربان قلب بیمار را تنظیم نماید.
• ندرتاً استفاده از شوک الکتریکی کنترل شده لازم میشود.
گرفتن نبض
گرفتن نبض یکی از متداولترین و اولیه‌ترین معاینات پزشکی چه در رشته قلب و عروق چه در سایر رشته‌ها می باشد. نبض انسان یکی از علائم حیاتی او به شمار می‌رود و در تشخیص بسیاری از بیماریها پزشک را یاری می‌دهد . نبض در واقع موجی است که از مبداء سرخرگهای بدن «قلب)به صورت گریز از مرکز به سرخرگهای کوچکتر و محیطی انتقال پیدا میکند. به عبارت دیگر تپش و ضربان قلب در سرخرگها به صورت نبض نمود پیدا میکند.
بنابراین اگر کسی با گوشی پزشکی به صدای قلب گوش دهد و همزمان نبض بیمار را بگیرد, میان یکی از صداهای قلب و نبض همزمانی نسبی احساس میشود. همانگونه که گفته شد نبض در تمام سرخرگهای بدن وجود دارد اما در قسمتهایی قابل معاینه است که سرخرگ از بستر نسبتاً سفتی عبور کند. از نظر سهولت معاینه , بهترین نبض , نبض مچ دست (یا رادیال) میباشد. این نبض در سطح بدون موی مچ دست و نزدیک به قاعده شست قابل لمس است. برای گرفتن نبض کافی است که با انگشت سبابه محل نبض را پیدا کرده و در حدی آن را فشار دهیم که جریان خون بیمار متوقف نشود ولی ضربان آن به راحتی حس شود.
اولین چیزی که از نبض می‌توان برداشت کرد تعداد ضربات آن در یک دقیقه است . از آنجایی که نبض انسان معمولاً پدیده‌ای منظم است . اگر تعداد آن را در 15 ثانیه یا 30 ثانیه نیز بشماریم و حاصل را در 4یا 2 ضرب کنیم تعداد نبض در دقیقه حاصل میشود. نبض انسان به طور طبیعی باید 50تا100 ضربان در دقیقه باشد . نبضهای تند تر یا کند تر از این محدوده غیر طبیعی است و باید علت آن بررسی شود . البته هنگام خواب نبض انسان به حداقل خود می‌رسد( اما نه کمتر از 50بار دقیقه) و در فعالیت ورزشی به حداکثر خود می‌رسد (اما معمولاً نه بیشتر از 150 ضربان در دقیقه) . افراد ورزشکار نیز معمولاً در حالت استراحت نبض کند دارند( بین 50تا70 بار در دقیقه) که این امر نشانه سلامت قلب و عروق این افراد میباشد.
نکته دوم که باید در گرفتن نبض مورد دقت شود. منظم یا نامنظم بودن آن است. شاید شایعترین بی‌نظمی آن باشد که گاهی تند و گاهی کند میشود. اگر این تند و کند شدن نبض جرئی باشد ,نشانه بیماری خاصی نیست . اما اگر این مساله شدت پیدا کند باید علت آن به دقت بررسی شود. بی نظمی نسبتاً شایع نبض آن است که گاهی حس می‌کنیم یک نبض ساکت میشود و ضربانی حس نمی‌شود گویی که قلب در آن لحظه نتوانسته ضربان موثری داشته باشد. علت چنین نبضهایی نیز در بیشتر موارد آریتمی‌های قلبی بویژه از نوع انقباضهای زود هنگام بطنی است .
نکته پر اهمیت دیگر در گرفتن نبض , قوت و ضعف آن است . نبض افراد پر فشار و بویژه آنهایی که تفاوت فشار سیستولی و فشار دیاستولیشان بالاست، قوی میزند. در حالی که نبض افرادی که فشار پایین دارند یا به هر علتی دچار خونریزی یا اسهال استفراغ شدید شده‌اند ضعیف میباشد. به جز مچ دست قسمتهای دیگری نیز در بدن برای اندازه‌گیری نبض به کار می‌روند که فهرست وار به نام آنها اشاره می‌کنیم: نبض آرنج دست , نبض شاهرگ گردن, نبض کشاله ران, نبض پشت ران, نبض پشت قوزک داخلی پا و در نهایت نبض پشت کف پا.
اندازه گیری فشار خون
فشار خون چیست؟
خونی که در هر انقباض عضله قلب از داخل سرخرگها عبور میکند به دیواره آن فشاری وارد میکند که آن را فشار خون گویند. فشار خون دارای یک میزان ماکزیمم (فشار خون سیستولی) و یک میزان مینیمم (فشار خون دیاستولی)میباشد. در هنگام تعیین و گزارش فشار خون هر دو میزان باید ذکر شود. این میزانها بیشتر بر حسب میلیمتر جیوه و گاهی سانتیمتر جیوه گزارش میشود. گزارش فشار خون بصورت عدد کسری است که صورت آن فشار خون سیستولی یا ماکزیمم و مخرج آن فشار خون دیاستولی یا مینیمم میباشد.
لزوم اندازه‌گیری فشار خون
اندازه‌گیری فشار خون یکی از مهمترین معایناتی است که تمام افراد باید هر از گاهی نسبت به انجام آن اقدام کنند. 15% افراد سن بالا دارای فشار خون بالا هستند و خودشان خبر ندارند.به همین علت هر انسانی چه مشکل داشته باشد و چه نداشته باشد لازم است که حداقل هر 6 ماه یکبار فشار خون خود را اندازه بگیرد تا در صورت بالا یا پایین بودن بیش از حد آن نسبت به درمان اقدام کند. در افرادی که مشکل فشار خون بالا دارند و در حال مصرف داروی ضد فشار خون میباشند لازم است که به طور مرتب و ترجیحاً روزانه فشار خون خود را اندازه‌گیری نمایند تا نسبت به موثر بودن داروها و شدت فشار خون خود آگاهی کامل داشته باشند.
شرایط قبل از اندازه‌گیری فشار خون
فشار خون باید در شرایط خاصی گرفته و بهتر است کسی فشار خون را بگیرد که به این امر تسلط کافی داشته باشد و بتواند شرایط لازم را برای اندازه‌گیری دقیق مهیا کند. بهتر است که بیمار تا نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشار خون غذا و چای میل نکرده باشد. سیگار نکشیده باشد و اندازه گیری فشار خون در شرایط آرام و بدون استرس انجام گیرد . در ضمن لازم است بیمار قبل از اندازه‌گیری فشار خون فعالیت فیزیکی سنگینی انجام نداده باشد و قبل از اندازه‌گیری فشار خون ، حداقل به مدت 10_5 دقیقه در حالت راحت و ریلکس باشد.
وضعیت مناسب برای اندازه‌گیری فشار خون
• درست‌ترین حالت برای اندازه‌گیری فشار خون حالت درازکشیده است. و بعد حالت نشسته راحت. فردی که حداقل ده الی پانزده دقیقه در حالت دراز کشیده قرار گرفته و هیچ استرسی در این مدت به او وارد نشده باشد، اگر میزان فشار خون سیستولیک او بالاتر از 140 میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیک بیش از 90 میلیمتر جیوه باشد، مبتلا به پرفشاری خون است. در حالت طبیعی ، اگر فردی به‌سرعت از پلهها بالا و پایین رود، قطعاً فشار خونش افزایش پیدا میکند. (در شرایط خاصی که احتمال می‌دهیم بیمار فشار خون پایین داشته باشد ولی در حالت دراز کشیده فشار خون طبیعی است، یکبار دیگر فشار خون را در حالت ایستاده یا نشسته با پاهای آویزان اندازه می‌گیریم که اگر پایین باشد معلوم میشود.)
• باید دست بیمار به نحوی قرار داده شود که هم سطح قلب او باشد.
• بازوبند باید در بازوی بیمار به نحوی بسته شود که نه خیلی شل باشد و نه خیلی سفت.
نحوه اندازه‌گیری فشار خون
دستگاه فشار خون شامل ستون یا صفحه مدرج بازوبند و تلمبه میباشد. باید ابتدا بازوبند در بازوی بیمار بسته شود، محل آن نیز بهتر است حدود 3-2 سانتیمتر بالاتر از چین آرنج باشد. سپس بازوبند را باید آنقدر باد کرد تا نبض بیمار قطع شود و 30 میلیمتر جیوه بالاتر از آن مقدار باد کردن را ادامه داد. میزان این فشار در اشخاص بالغ بین 200_ 150 میلیمتر جیوه میباشد.
سپس گوشی را از قسمت زنگوله مانند آن (و نه از قسمت مسطح و پرده‌دار) روی نبض آرنج (در ناحیه جلوی چین آرنج قسمت داخل) قرار می‌دهیم و از فشار دادن آن خودداری می‌کنیم. پس از آن پیچ تلمبه را کمی باز می‌کنیم تا هوای داخل بازوبند بتدریج خالی شود (هر ثانیه 3 میلیمتر جیوه یا هر 3 ثانیه 10 میلیمتر جیوه) و با دقت به صدای شنیده شده از گوشی گوش می‌سپاریم جایی که صدای نبض بیمار شروع شده به عنوان فشار سیستولی در نظر گرفته میشود. سپس صدای نبض بیمار ادامه مییابد تا کاملاً قطع شود یا خیلی ضعیف شود.
لحظه‌ای که قطع صدای نبض رخ می‌دهد نیز فشار خون دیاستولی را نشان می‌دهد. به عنوان مثال بازوبند را تا فشار 170 میلیمتر جیوه باد می‌کنیم. هنگام خالی کردن آن ، در فشار 120میلیمتر جیوه ضربان نبض را می‌شنویم و هنگامی که فشار به70 میلیمتر جیوه رسید، صداها کاملاً قطع میشود. اصطلاحاً بیان می‌کنیم که فشار خون بیمار 120 روی 70 میلیمتر جیوه یا 12روی 7 است . عدم رعایت مسائل تکنیکی و سالم نبودن دستگاه روی رقم اندازه‌گیری شده تاثیر می‌گذارد.
اشتباهات اندازه‌گیری فشار خون
چندین کار به اشتباه در اندازه‌گیری فشار خون متداول شده است که ذکر آنها ضروری است :
• اکثر افراد و حتی پزشکان گوشی را زیر بازوبند قرار می‌دهند که این امر فشار خون را بطور کاذب بالا نشان می‌دهد.
• در مطبها و بیمارستانها معمولاً از یک نوع بازوبند برای همه استفاده میشود که این امر صحیح نمی‌باشد. بازوبند افراد چاق باید با افراد لاغر تفاوت داشته باشد.
• با یکبار اندازه‌گیری فشار خون نمی‌توان قضاوت صحیح از وضعیت فرد داشت و لازم است که این معاینه در زمانها و شرایط متفاوت تکرار شود.
• در نهایت پیش می‌آید که معاینه کننده در لحظه شنیدن صدای اول شک میکند و همان لحظه بازوبند را دوباره باد میکند که این امر نیز فشار خون را بطور دروغین بالاتر از حد واقعی نشان می‌دهد.
نحوه اندازه‌گیری فشار خون با دستگاههای دیجیتالی
امروزه دستگاههای دیجیتالی اندازه گیری فشار خون در بازار موجود است. این دستگاهها شامل یک نوع بازوبند است که توسط لوله‌ای به قسمت الکترونیکی دستگاه وصل میشود. با فشار دادن دکمه‌ای روی قسمت دیجیتالی دستگاه ، بازوبند شروع به باد شدن میکند تا به یک سطح معینی برسد سپس بطور اتوماتیک باد آن می‌خوابد. در بازوبند یک گیرنده خاص الکترونیکی وجود دارد که نسبت به نبض حساس است و میزان فشار خون را روی صفحه نمایشگر نشان می‌دهد.
آیا میزان فشار خون تغییر میکند؟
در طول روز ، میزان فشار خون هر شخصی تغییر میکند. صبحها میزان فشار خون بالاتر و شبها پایینتر است. در حالت طبیعی ، به هنگام نگرانی و استرس و فعالیت فیزیکی بالا می‌رود. برخی افراد هنگام ملاقات با پزشک مضطرب شده و میزان فشار خون آنها بالا می‌رود. تقریبا میزان فشار خون افراد در نخستین ملاقات با پزشک بالاتر از ملاقاتهای بعدی است. به همین علت پزشکان اندازره گیری فشار خون را در 3-2 نوبت جداگانه و یا به صورت 24 ساعته توصیه میکنند و بعد بطور موثق اعلام میکنند که فرد دچار فشار خون بالا است یا خیر.
آیا داشتن دستگاه فشار خون در منزل مفید است؟
اگر پزشک تشخیص دهد که فرد به علت اضطراب در کلینیک دچار فشار خون بالا میشود بهتر است که فرد به اندازه‌گیری فشار خون خود در منزل مبادرت کند. برخی از افراد نیز با اندازه‌گیری فشار خون در منزل بیشتر احساس آرامش میکنند ولی برخی افراد دیگر ، هنگامی که فشار خون خود را اندازه می‌گیرند، بیشتر دچار اضطراب میشوند که چنین عملی به این افراد توصیه نمی‌شود. فشارسنجهای دیجیتالی به آسانی می‌توانند در منزل مورد استفاده قرار گیرند ولی برخی از آنها کارایی خوبی ندارند.
فشار خون پایین
فشار خون پایین به فشار سیستولی خون پایینتر از 90 میلیمتر جیوه گفته میشود.
مقدمه
بسیاری از افراد به فشار خون بالا حساسند و در صورت مشاهده آن فوراً به پزشک مراجعه می‌نمایند. بعضی انسانها بطور طبیعی فشار خون پایینی دارند و بدنشان به این میزان فشار خون عادت کرده است. کسی که فشار سیستولش معمولاً بین 90 تا110 میلیمتر جیوه است و این میزان را طی سالیان دراز حفظ میکند به نوعی انسان خوشبختی است. زیرا همین فشار پایین او را در برابر بسیاری از بیماریهای عروقی (مانند سفت شدگی رگها) محافظت میکند و خطر سکته قلبی و مغزی را در او پایین می‌آورد.
آیا فشار خون پایین میتواند خطر آفرین باشد؟
اگر فشار خون سیستولی فرد از مقادیر طبیعی (بین 90 تا110 میلیمتر جیوه) کمتر شود ممکن است خطراتی را برای وی ایجاد کند. از جمله ممکن است خون کافی به مغز و سایر اندامهای حیاتی نرسد و کارکرد آنها مختل گردد. کلیه‌ها ، اندامهای حساسی به افت فشار خون هستند و اگر فشار از حد خاصی پایین بیاید، کلیه‌ها دیگر نمیتوانند ادرار تولید کنند.
اگر فشار خون سیستولی از مرز60-70 میلیمتر جیوه پایینتر بیاید، فرد اصطلاحاً وارد شوک شده است و اگر این حالت مدتی ادامه یابد ممکن است جان خود را از دست بدهد. برای مقابله با چنین افت فشارهایی لازم است برای بیمار سرم و مایعات مناسب تجویز شود تا بتدریج فشار خون به میزان طبیعی باز گردد.
در مورد خطرات فشار خون بالا برای سلامتی ، آگاهی بسیاری داده شده ولی کمتر کسی می‌داند که در برخی از کشورها فشار خون پایین هم یک مشکل پزشکی به حساب می‌آید. گفته میشود در آلمان غربی از هر 10 نفر از این مشکل رنج می‌برد. تحقیقات نشان داده که اکثر مبتلایان به فشار خون پایین دارای جثه ضعیف و وزن کم هستند البته مردان و زنان مسن هم مبتلا میشوند.
علائم فشار خون پایین
علائم فشار خون پایین عبارتند از: خستگی مفرط ، سرگیجه ، خواب آلودگی و غش کردن. همه این علائم را می‌توان به ناراحتیها و کسالت های دیگر هم نسبت داد. چیزی که باعث اشتباه میشود آن است که بعضی از این علائم در افرادی که دارای فشار خون بالا هم هستند دیده میشود.
علل افت فشار خون
کسی را که بطور دائم فشار خونش پایین است نباید با پایین آمدن فشار خون اشتباه گرفت. پایین آمدن موقت فشار خون معمولا پس از خونریزی ناگهانی و شدید یا از دست دادن آب بدن به دنبال دوره اسهال سخت ، پیش می‌آید. افت ناگهانی فشار خون نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. دیدن مناظر نامطلوب یا شنیدن خبرهای ناگهانی باعث میشود که رگهای بدن خود را ول کنند و فشار خون ناگهان افت پیدا کند. در ضمن اسهال و استفراغ‌های شدید و طولانی و تصادفهای مختلف (که با خونریزی بیرونی یا داخلی همراه است) از دیگر علل شایع افت فشار میباشند
. همچنین اگر بعد از یک حمله قلبی کسی تحت مداوای فشار خون بالاست و بیش از حد معین دارو مصرف کند فشار خون او پایین خواهد آمد. با همه اینها تخمین زده شده که از 5 نفر یک نفر این مشکل را دارد. در میان جوانان زنها بیشتر از مردها در معرض این مشکل هستند.
آیا فشار خون پایین مناسب است؟
شواهد نشان داده در بعضی نژادها بیشتر از سایرین احتمال داشتن فشار خون پایین وجود دارد. نژادهای بومیان استرالیایی ، آفریقای شرقی ، بنگال و ایتالیایی و فلیپین همگی فشار خونشان پایینتر از اروپاییهاست. نکته مهم و مثبت در مورد داشتن فشار پایین این است که در میان مردمی که این وضع را دارند میزان مرگ و میر کمتر از کسانی است که فشار بالا دارند. علیرغم اینکه بعضیها بخصوص مردم آلمان ، فرانسه ، ایتالیا و اسپانیا ادعا دارند که فشار خون پایین چیز بدی است، بسیاری از شرکتهای بیمه کشورهای غربی روی این موضوع که افراد در سنین متوسط اگر فشار خون پایین داشته باشند و بیماری دیگری نباشد، سالمترین و طولانیترین طول عمر را خواهند داشت.
فشار خون بالا
شرح بیماری
فشار خون بالا عبارت است از افزایش فشار وارده از جریان خون به دیواره رگهای خونی. فشار خون بالا گاهی «کشنده بی‌سر و صدا» نامیده میشود زیرا تا مراحل انتهایی اکثراً هیچ علامتی ندارد. توجه داشته باشید که فشار خون بطور طبیعی در اثر استرس و فعالیت بدنی بالا می‌رود، اما فردی که دچار بیماری فشار خون بالا است، به هنگام استراحت نیز فشار خونش بالاتر از حد طبیعی است. رژیم‌های نادرست غذایی ، مصرف زیاد غذاهای چرب و پرنمک ، بی‌تحرکی و زندگی ماشینی از جمله عوامل مستعد کننده برای ابتلا به بیماری پرفشاری خون است.
علایم شایع فشار خون بالا
بسیاری از افراد که دچار فشار خون بالا هستند، احساس بیماری ندارند و حال عمومی آنان خوب است. 15% افراد سن بالا دارای فشار خون هستند و خودشان خبر ندارند. در مواردی که فشار خون خیلی بالا می رود، سردرد و گاهی اوقات نیز تنگی نفس و خونریزی از بینی رخ می دهد. با این وجود تنها راه تشخیص فشار خون بالا ، اندازه گیری میزان آن است.
علایم سردرد و سرگیجه ، خواب‌آلودگی ، گیجی ، کرختی و مور مور شدن در دستها و پاها ، سرفه خونی؛ خونریزی از بینی و تنگی نفس شدید مربوط به بالا رفتن فشار خون بطور بحرانی هستند.
علل فشار خون بالا
• از هر ده نفر مبتلا به فشار خون بالا ، در نه نفر آنان ، یعنی 90% علت دقیق برای فشار خون شناخته نشده است که نوع اولیه پرفشاری خون نامیده میشود.
• در تعداد کمی از افراد مبتلا به فشار خون بالا (نوع ثانویه پرفشاری خون) عواملی همچون تنگ شدن سرخرگ کلیوی و یا اختلال در تولید هورمونهای مترشحه از غدد فوق کلیوی ، بیماریهای بافت کلیه در ایجاد بیماری نقش دارند. و یا برخی اوقات ، بعضی داروها مثل داروهایی که برای درمان آرتریت و یا افسردگی استفاده میشود، موجب افزایش فشار خون میگردد.
عوامل مستعد کننده بیماری
• سن بالای 60 سال: تحقیقات نشان داده است که آسیب دیدن سلولهای کلیوی intimal fibroplasias مهمترین علت ابتلا به فشار خون در افراد مسن میباشد. بهترین راه برای جلوگیری آسیب دیدن سلولهای کلیوی اصلاح رژیم غذایی و استفاده از میوه‌ها و سبزیجات و دانه‌های کامل غلات و حبوبات و مغزها و دانه‌ها و خودداری از مصرف دانه‌های تصفیه شده و بدون پوسته غلات و جلوگیری از افزایش وزن میباشد.
• چاقی و اضافه وزن
• سیگار کشیدن
• مصرف الکل
• رژیم غذایی حاوی نمک یا چربی اشباع شده زیاد و عدم مصرف میوه و سبزی
• کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی کافی
• استرس
• عوامل ژنتیکی: اگر یکی از والدین و یا هر دو دچار فشار خون بالا باشند، خطر ابتلای فرد به فشار خون بیشتر است. سابقه خانوادگی فشار خون بالا ، سکته مغزی ، حمله قلبی یا نارسایی کلیه
• مصرف قرصهای ضد حاملگی ، استروییدها و بعضی از انواع داروهای مهارکننده اشتها یا دکونژستانت‌ها
پیشگیری
ـ وزنتان را کنترل کنید. اگر اضافه وزن دارید، رژیم بگیرید. کم کردن حتی یک کیلوگرم از وزنتان هم مفید است.
ـ مرتب ورزش کنید. 30 دقیقه ورزش در هر روز بهترین راه مبارزه با پرفشاری خون است.
ـ مصرف روزانه نمک را کم کنید (حدود 1 قاشق چای‌خوری). سدیم علاوه بر نمک در بسیاری از غذاهای بسته‌بندی شده ، نوشابه‌های گازدار ، جوش شیرین و بعضی شربت معده‌ها وجود دارد. برای اطلاع یافتن از مقدار سدیم بکار رفته در مواد غذایی برچسب آنها را قبل از مصرف به دقت مطالعه کنید. اگر می‌خواهید از مواد جایگزین سدیم استفاده کنید، حتماً با پزشک مشورت کنید؛ زیرا برخی از این مواد برای همه افراد مناسب نیستند.
ـ از رژیم غذایی حاوی میوه و سبزیجات فراوان ، لبنیات کم‌چرب و غذاهای حاوی پتاسیم نظیر دانه‌های سبوس‌دار و خشکبار استفاده کنید. به نظر می‌رسد پتاسیم از پرفشاری خون جلوگیری میکند. مصرف 3500 میلیگرم پتاسیم در روز توصیه میشود.
ـ از مصرف مشروبات الکلی بپرهیزید.
_در نظر داشته باشید که فشار خون را در برنامه تستهای 6 ماهه خود قرار دهید.
_اگر سابقه خانوادگی فشار خون بالا وجود داشته باشد، فشار خون باید مرتباً کنترل شود.
ـ اگر باردار هستید، مرتب برای معاینه پیش از زایمان به مراکز درمانی مراجعه کنید تا مراقب بهداشت بتواند به پرفشاری احتمالی خون پی ببرد و به موقع کنترل کند.
ـ اگر از قرصهای ضدبارداری حاوی استروژن استفاده می‌کنید یا تحت هورمون درمانی هستید، فشار خونتان را مرتب کنترل کنید.
- اگر فشار خون بالا زود تشخیص داده شود، تغییر رژیم غذایی ، ورزش ، کنترل استرس ، ترک دخانیات ، ننوشیدن الکل ، و دارو معمولاً باعث پیشگیری از بروز عوارض میشود.
عوارض فشار خون بالا
سکته مغزی ، حمله قلبی ، نارسایی احتقانی قلب و ورم ریه ، نارسایی کلیه و آسیب چشمی و مشکل بینایی از عوارض اصلی فشار خون بالا هستند. باید دانست که هرچه فشار خون بالاتر باشد، میزان امید به زندگی پایینتر خواهد بود. در افرادی که دچار فشار خون بالا هستند، میزان ابتلا به سکته مغزی و حمله قلبی بیشتر خواهد بود. اگر فشار خون بالا به مدت طولانی بدون درمان باقی بماند، ممکن است نارسایی کلیوی رخ دهد و یا حتی به بینایی آسیب وارد شود. در ضمن امکان دارد که قلب بطور غیر طبیعی بزرگ شده و کارایی آن کم شود که چنین وضعیتی می تواند منجر به نارسایی قلبی و اختلال در پمپاژ خون توسط قلب شود.
اگر فشار خون بالا درمان گردد آنگاه از خطر ابتلا به حملات قلبی کاسته خواهد شد. از لحاظ اپیدمیولوژی ، از هر ده مرد ، چهار نفر و از هر ده زن ، سه زن دچار فشار خون بالا هستند. و در حدود یک سوم از کسانی که دچار چنین وضعیتی هستند تحت درمان نمی‌باشند و سلامتی آنان در معرض خطر است. فشار خون بالا از ابتدایی‌ترین فاکتورهای خطرناک برای بروز بیماریهای قلبی و سکته است. طبق آمارهای جهانی، از هر 5 مورد نارسایی قلبی در زنان، 3 مورد به‌دلیل کنترل نکردن پرفشاری خون ایجاد میشود. پرفشاری خون به کلیه‌ها آسیب می‌رساند و موجب نارسایی کلیوی ، سکته مغزی ، حمله قلبی و بیماریهای مرگبار دیگری میشود. همچنین ، زنانی که علاوه بر پرفشاری خون به بیماری دیابت مبتلا هستند به مراتب بیشتر از سایرین به نارسایی کلیوی و سکته مغزی دچار میشوند.
درمان
• بررسیهای تشخیصی ممکن است شامل آزمایش خون ، نوار قلب ، آنژیوگرافی (عکسبرداری از عروق با کمک تزریق ماده حاجب و تاباندن اشعه ایکس) و نیز سایر عکسبرداریها باشد.
• اهداف درمان با توجه به ویژگیهای هر فرد تعیین خواهند شد و ممکن است شامل کم کردن وزن ، ترک دخانیات ، برنامه ورزش مناسب و تغییر شیوه زندگی برای کاهش استرس باشند.
• گرفتن فشار خون خودتان را فرا بگیرید و روزانه فشار خون را اندازه‌گیری کنید.
• در صورتی که اقدامات محافظه‌کارانه اثر نداشته باشند، با استفاده از داروهای ضد فشار خون می‌توان فشار خون را پایین آورد.
• از مصرف داروهای سرماخوردگی و سینوزیت خودداری کنید. این داروها حاوی افدرین و پسودوافدرین هستند که باعث افزایش فشار خون میشوند.
پیگیری افراد فشار خون بالا
اندازه گیری میزان فشار خون و معاینه قفسه سینه بطور معمول صورت می‌گیرد. در ضمن، چشمها به دستگاه مخصوصی معاینه میشود و وضعیت عروق شبکیه چشم نیز بررسی میگردد. فشار خون بالا می تواند موجب آسیب عروق شبکیه گردد.
فعالیت الکتریکی و ریتم قلب توسط الکتروکاردیوگرام (ECG) یا نوار قلب بررسی میشود. آزمایش خون جهت اندازه‌گیری میزان کلسترول و قند خون نیز حائز اهمیت است. میزان بالای کلسترول و قند خون ، خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش می‌دهد. آزمایش ادرار نیز برای بررسی وضعیت کلیه‌ها اهمیت دارد. فشار خون بالا میتواند در عملکرد کلیه‌ها اختلال ایجاد کند. رادیوگرافی قفسه سینه میتواند در بررسی وضعیت بیماری موثر باشد.
فشارسنج پزشکی
مقدمه
فشاری که در هر انقباض عضله قلب در اثر برخورد خون به دیواره سرخرگ وارد میشود فشار خون می‌نامند. فشار خون بوسیله دستگاه مخصوصی به نام فشارسنج قابل اندازه‌گیری است.
انواع فشار سنج
فشارسنج پزشکی وسیله ایست که از آن برای اندازه‌گیری فشار سیستولی و فشار دیاستولی خون استفاده میشود. فشارسنج پزشکی انواع و اقسام بسیاری دارد اما دو نوع فشارسنج جیوه‌ای و فشارسنج عقربه‌ای آن در ایران بیشتر کاربرد دارند.
نوع جیوه‌ای دستگاه بزرگتری دارد و فرد گیرنده فشار از روی ارتفاع ستون جیوه میتواند فشار خون بیمار را مشخص کند. در صورتی که در نوع عقربه‌ای ، صفحه‌ای مانند کیلومتر شمار اتومبیل وجود دارد که محل عقربه روی این صفحه فشار خون سیستولی و دیاستولی را نشان می‌دهد. فشارسنج جیوه‌ای دقیقتر و بهتر از همه انواع فشارسنجها و بادوامتر است، ولی به علت بزرگی و حمل سخت از آن کمتر استفاده میشود.
