بخشی از مقاله
ارکیده
اطلاعات گیاه شناسی
خانواده Orchidaceae از راسته Gynandrales و یکی از بزرگترین خانواده های نهاندانگان به شمار می رود که دارای 750 جنس و بیش از 25000 گونه است . این خانواده از تکامل یافته ترین خانواده های گیاهی بشمار می رود . فسیلهای بدست آمده از دوران پلئوسن در حدود دو میلیلون سال پیش نشان می دهد که ارکیدها در شمار خانواده های بسیار جوان گیاهی بشمار می روند و تکامل در آنها هنوز به پایان نرسیده است .Brieger در کتابی از Schlecter تحت عنوان Die Orchideen ( چاپ سوم سال 1970 ) این خانواده را به 5 زیر تیره گیاهی تقسیم می کند :
• Cypripedioideae
• Neotioideae
• Epidendoideae
• Vandoideae
• Orchidoideae
که هریک از این زیرتیره ها شامل چند طایفه و چندین جنس هستند. (پیوست 1)
از حدود 25000 گونه ارکیده مشاهده شده ، 75 جنس و 900 گونه در معتدله شمالی مشاهده می شود و 45 جنس و 500 گونه در معتدله جنوبی و بقیه در مناطق حاره و ارتفاع بین 2000-0 متری قرار دارند . ( منبع )
از لحاظ گیاه شناسی این خانواده دارای گیاهانی تک لپه ، علفی ، پایا هستند که بصورت انگل ، اپی فیت و خاکزی مشاهده می شوند. گل آذین در آنها خوشه یا سنبله و گلها نامنظم است .
هر گل شامل سه گلبرگ ،سه کاسبرگ که یکی از گلبرگها بزرگتر شده و لابل را بوجود می آورد در هر گل یک یا بندرت دو عدد پرچم زایا وجود دارد که در مقابل لابل قرار گرفته اند و پرچمهای دیگر بصورت نازا یا استامینود در آمده و در طرفین پرچم زایا قرار می گیرند . دو پرچم نازا شامل دو کیسه متورم بنام Bursicula است که به لبه میانی متصل گشته و گاهی نیز بصورت فلس خلفی درمی آید . دانه های گرده بهم پیوسته و توده گرده ای بنام pollenرا بوجود می آورند .
تخمدان تحتانی ، یک خانه ای و تمکن کناری است و به هم متحد گشته و تخمدان واحدی را بوجود می آورد و غالبا از آغاز نمو در حدود 180 درجه به دور خود می چرخد . بطوریکه نسبت به محور گل آذین به طور کاملا وارونه قرار می گیرند . تخمکها ریز و به تعداد زیاد می باشد . خامه متصل به پرچمها بوده و ستونی بنام Gynandrune بوجود می آورد که منتهی به کلاله سه لبه می شود . از سه لبه مذکور فقط دو لب کناری قابلیت پذیرش گرده را داشته لب میانی کلاله قطعه نازایی به نام Rostellum را بوجود می آورد . برروی روستلوم بساکها وجود دارند . همچنین پرچمهای نازا نیز بر روی روستلوم جای دارند .
میوه کپسولی است که در مجاورت محل جفت باز می شود .دانه ها بسیار ریز و شامل یک جنین مقدماتی است که در خارج از آلبومن قرار می گیرد . جنین مزبور برای رشد احتیاج به همیاری برخی قارچهای خاکزی دارد که تشکیل میکوریز می دهند . ( منبع )در علم رده بندی گیاهی ارکیده ها گروهی منحصر به فرد از گیاهان محسوب می شوند و از لحاظ رویشی بطور گسترده ای با هم متفاوتند . با وجود این تمام گونه های آن به دلیل خصوصیات گلها به هم وابسته و تشکیل خانواده ای بزرگ را می دهند . فرم رشد این گیاهان به دو صورت ایستاده (monopodial) یا خمیده (cympodial ) یا بالارونده می باشد .
برگها دارای شبکه رگبرگی موازی می باشند و برگها از شکلهای مختلف کشیده ، گرد یا بیضی برخوردارند . برگها در بعضی جنسها ضخیم و چرمی شکل و در برخی نازک است . گلها نیز در رنگها و شکلهای بسیار متنوع واندازه های از چند میلیمتر تا 45 سانتی متر وجود دارند . بعضی گلها معطر ، بعضی بدون بو و برخی دیگر دارای بوی زننده هستند . ارکید ها 5 خصوصیت منحصر به فرد دارند که باعث تمایز آنها از دیگر گیاهان و جمع شدن آنها در یک خانواده می شود :
1- گلهای Zygomorphic
گلهای ارکیده نوعی خاص از گلهای نامنظم به شمار می روند که از نوعی تقارن محوری برخوردارند . تنها یک برش از مکانی خاص قادر به ایجاد دو بخش مشابه قرینه است و هر نوع برشی از قسمتهای دیگر منجر به تولید دو بخش نامتشابه و غیر قرینه می شود .
2- دانه گرده
گرده گلهای ارکیده به کیسه های مخصوصی به نام Pollinia چسبیده است که حشرات گرده افشان بعدا آنها را پس از گرده افشانی جدا می کنند . تعداد این کیسه ها در هر گل برحسب جنس از 2-12 عدد متغیر است . تعداد این کیسه ها و نحوه قرار گرفتن آنها در گل خود وجه مشخصه شناسایی آنها است .
3- اندامهای تناسلی نر و ماده ( Column )
اندامهای تولید مثل گل ارکیده ( پرچم و مادگی ) هر دو در ستونی متحد بنام Column یا Gynandrium قرار دارند . در داخل این ستون مجرایی وجود دارد که از کلاله تا تخمدان کشیده شده است . این ستون حاوی یک بساک بارور در قسمت بالایی ستون و سطح مادگی ( استیگمات ) در بخش زیرین ستون می باشد.
4- شاخک ( Rostellum )
شاخک در سطح زیرین ستون ژیناندریوم بین بساک پرچم و کلاله وجود دارد . این شاخک دو نقش منحصر بفرد را ایفا می کند اول اینکه چون سد و مانعی بین اندام زایای نر و مادگی قرار گرفته است . بنابراین مانع خودباروری است . دوم شاخک غده ای است که تولید ماده ای چسبنده می کند که حشرات را به سمت این اندامها جلب می کند و به نحوی عمل می کند که حشره موقعیکه می خواهد از گرده استفاده کند این ماده به پشت او می چسبد ، بنابراین گرده یک گل را می تواند به کلاله مادگی گل دیگر منتقل کند .
