بخشی از مقاله

انرژي خورشيدي


مقدمه:
در شرايط كنوني، تلاش در جهت خودكفايي و رفع وابستگي هاي تكنولوژي كشورمان، يكي از مبرمترين وظايف آحاد ملت ايران است و هركس بنابه موقعيت خويش بايستي در اين راستا گام بردارد. يكي از صنايع كشور كه پيشرفت ديگر صنايع در گرو پيشرفت و توسعه آن است، صنعت برق مي باشد. نيروگاههاي موجود توليد برق از تكنولوژي بسيار بالايي برخوردارند، به طوري كه در حال حاضر طراحي و ساخت آنها در انحصار چند كشور خاص مي باشد. با توجه به اينكه رسيدن به اين تكنولوژي در آينده نزديك براي مان مقدور نيست، اين سؤال پيش مي آيد كه براي تأمين انرژي بدون نياز به تكنولوژي وارداتي چه بايد كرد؟ برج نيرو پاسخ مناسبي است به اين سؤال چرا كه از يك سو بحران انرژي را حل كرده و از سوي ديگر با داشتن تكنولوژي ساده و در عين حال مناسب براي شرايط اقليمي كشورمان مي تواند ما را در تأمين انرژي موردنياز ياري نمايد.


در ابتدا پيش گفتاري در مورد بحران انرژي در جهان آورده شده و در ادامه آن مقايسه اي اجمالي بين انواع انرژيهاي موجود و لزوم استفاده از انرژي خورشيد مورد بررسي قرار گرفته است.


در فصل اول پس از آشنايي مقدماتي با برج نيرو، مختصري در مورد كيفيت ساختماني اجزاء برج و عملكرد آنها بيان شده و نهايتاً امكانات بهره برداري اضافي و افزايش راندمان در برجهاي نيرو مطرح شده است.


فصل دوم به تئوري تشعشع خورشيد اختصاص داده شده. در اين قسمت با توجه به نيازي كه مشاهده گرديد ابتدا مكانيزم پديده تشعشع و قوانين مربوط به آن به طور خيلي مختصر گفته شده است. در ادامه مطلب، تشعشع خورشيد و عواملي كه برروي شدت تشعشع آن اثر مي گذارند و نهايتاً پوشش ها بررسي شده اند.


فصل سوم شامل محاسبات دودكش است. در اين فصل فشار رانش دودكش، دماي هواي خروجي از دودكش، تلفات دودكش و بالاخره راندمان دودكش مطرح شده است.
در فصل چهارم به بررسي تئوريك توربين پرداخته شده است. ابتدا با داشتن افت فشار در دوطرف پروانه قدرت ماكزيمم توربين محاسبه شده و سپس با داشتن قدرت ماكزيمم، فاكتور بتز، براي اين نوع توربين خاص بدست آمده است. نهايتاً توان واقعي و نيروي وارد بر پره ها، مورد بررسي قرار گرفته اند.


فصل پنجم شامل اطلاعات مختصري در مورد كلكتور است. در اين فصل به بررسي بالانس انرژي در كلكتور، پرداخته شده است. همچنين مقايسه اي بين بالانس انرژي برجهاي نيرو و ساير نيروگاههاي خورشيدي انجام شده است.


فصل ششم به ارزيابي اقتصادي برجهاي نيرو اختصاص داده شده. در اين قسمت ابتدا، هزينه مخصوص اجزاء مختلف (دودكش، توربين، كلكتور) و سپس هزينه مخصوص كل پروژه براي دو نوع پوشش شيشه اي و پلاستيكي مورد بررسي قرار گرفته است. در ادامه برخي از مزيتهاي برج نيرو نسبت به ساير نيروگاهها، بيان شده است.
در فصل آخر مشخصات و نتايج حاصل از اولين برج نيروي آزمايشي كه در مانزانارس اسپانيا احداث گرديده آورده شده است.


پيش گفتار:
چرا انرژي خورشيدي؟
مصرف انرژي در جهان به طور سرسام آوري رو به ازدياد است. بالارفتن سطح زندگي مردم كه با جانشين شدن انرژي مكانيكي بجاي انرژيهاي انساني و حيواني همراه بوده است از يكسو و ازدياد جمعيت از سوي ديگر باعث بالارفتن ميزان مصرف انرژي شده اند. بشر مترقي امروز براي توليد آب آشاميدني، براي توليد مواد غذايي و براي كليه كارهاي روزمره خود نيازمند استفاده از انرژي مي باشد. بطوريكه بدون انرژي زندگي او كلاً مختل مي گردد.


طبق برآوردهايي كه دانشمندان نموده اند، از ابتداي خلقت تا سال 1852 ميلادي، بشر معادل 1.2×1015 كيلووات ساعت و در فاصله 1852 تا 1952 نيز معادل 1.2×1015 كيلووات ساعت انرژي مصرف نموده است. پيش بيني مي شود كه در فاصله 1952 تا 2052 مصرف انرژي بشر به 30×1015 تا 120×1015 كيلووات ساعت برسد.


امروزه بين تقاضاي انرژي و انرژيهاي در دسترس و قابل مهار هماهنگي وجود ندارد و دنياي امروز با اين بحران بزرگ روبروست. آنچه مسلم است منابع شناخته شده انرژي مورد استفاده بشر (نظير ذغال سنگ، نفت، گاز و غيره) در صورتيكه صددرصد نيزقابل مهار و استخراج باشند نمي توانند پاسخگوي نيازهاي آتي بشر باشند و ديري نخواهد پائيد كه اين منابع نيز به اتمام خواهند رسيد. در ضمن نگهداري و حفظ بعضي از منابع جهت كاربردهاي فوق العاده ويژه نظير تغذيه و داروسازي ضرورت دارد از سوي ديگر استفاده از اينگونه انرژيها با مشكلاتي توأم مي باشد. مثلاً در مورد سوختهاي هسته اي، امكان تبديل آنها محدود بوده و همچنين استفاده از آنها تكنولوژي پيشرفته اي لازم دارد. بعلاوه از بين بردن فضولات آن نيز مشكلاتي ايجاد مي كند.


در مورد سوختهاي فسيلي نيز استفاده مداوم از هريك از آنها در درازمدت ضمن داشتن مخاطره هاي محيط زيست هزينه هاي اقتصادي فزاينده اي را به دنبال دارد.
منابع شناخته شده انرژي عبارتند از:
- سوختهاي فسيلي (شيميايي) نظير زغال سنگ، نفت، گاز طبيعي
- چوب، فضولات گياهي، حيواني و انساني (بيوماس)
- مواد غذايي (انرژي مصرفي انسان و حيوان)
- جريان آبهاي سطحي مانند رودخانه ها و آبشارها


- باد
- امواج دريا
- جزر و مد
- حرارت زير پوسته زمين (ژئوترمال)
- حرارت آب سطح درياها
- واكنشهاي هسته اي
- انرژي خورشيد.


در اين قسمت منابع مختلف انرژي بطور مختصر با يكديگر مقايسه مي شوند.
1- سوختهاي فسيلي: سوختهاي فسيلي مرسومترين منبع انرژي مورداستفاده بشر است. بشر براي اينكه از منابع سوختهاي فسيلي استفاده كند مجبور است كه آنها را سوزانده بصورت انرژي گرمايي درآورد تا هم براي مصارف گرمايي و هم براي تبديل به ساير انرژيها مثل الكتريكي و مكانيكي مناسب باشد. مشهورترين اثر نامطلوب استفاده از سوختهاي فسيلي، آلودگي محيط زيست مي باشد، بخصوص سوختن زغال سنگ باعث توليد گازهاي اكسيد گوگرد، اكسيد ازت، دي اكسيد كربن و نيز ريزش بارانهاي اسيدي مي‌گردد. در ضمن گازكربنيك

بصورت مانعي در مقابل تشعشع حرارتي زمين به آسمان عمل مي كند و در درازمدت موجب افزايش دماي كره زمين مي گردد كه خود اثرات نامطلوبي برروي محيط زيست مي گذارد. مشخصه ديگر سوختهاي فسيلي محدود بودن منابع آن است و بشر فقط تا چند سال ديگر قادر خواهد بود كه احتياجات خود را از اين منابع تأمين نمايد. بدين ترتيب منابعي را كه طبيعت در مدت چهار ميليون سال بوجود آورده، بشر در مدتي كمتر از چهارصد سال بكلي مصرف خواهد نمود.


البته كشور ما خوشبختانه بخاطر بهره از منابع عظيم نفت و گاز نسبت به بسياري از كشورهاي جهان، وضعيت خوبي دارد، ولي ناچار به جستجوي راههاي مطمئن تر و پايدار تر براي توليد انرژي مصرفي در سالهاي آتي هستيم. بخصوص كه در وضعيت فعلي، مقدار زيادي از نفت استخراجي كشور در بازارهاي جهاني به فروش مي رسد.
2- چوب، فضولات گياهي، حيواني و انساني: اين مواد كه قابل تبديل به انرژي هستند كلاً به نام بيوماس ناميده مي شوند. روش تبديل اين مواد به انرژي به دو صورت زير مي‌باشد:
مواد گياهي، حيواني يا انساني فوق الذكر را يا از طريق سوزاندن مستقيماً به حرارت تبديل مي كنند و يا اينكه تحت شرايط خاصي آنها را تخمير كرده و با توليد بيوگاز، قسمتي از انرژي موردنياز را تأمين مي كنند.


اشكال روش فوق تكنولوژي نسبتاً پييچده آن است كه استفاده از آن را در محيطهاي روستايي با توجه به نيروي انساني متخصص، محدود مي كند.
مسأله قابل توجه اين است كه اين گونه انرژيها نيز محدود بوده و نمي تواند به عنوان يك منبع انرژي مطمئن براي بشر محسوب گردند.
3- ديگر انرژيها: مانند انرژي جريان آبهاي سطحي، رودخانه ها و آبشارها، انرژي باد، انرژي جزر و مد درياها (كه بدليل جاذبه ماه ايجاد مي شود) انرژي ژئوترمال ( كه استفاده از آن محدود به نواحي است كه به اين انرژي دسترسي دارند). اين انرژيها تا حدودي مي‌توانند نيازهاي انرژي جهان را برطرف كنند، لكن هيچيك از اين انرژيها تكيه گاه مطمئني براي انرژي بشر محسوب نمي گردد.


تنها انرژيهايي كه مي توانند به عنوان تأمين كننده نيازهاي انرژي بشر در آينده موردبحث قرار گيرند، انرژي خورشيد و انرژي واكنشهاي هسته اي آن هم از نوع فيوژن مي باشد.
در اين مقاله با اينكه بر آن هستيم كه كاربرد انرژي خورشيدي را مطرح كنيم، اما با توجه به اينكه پيش بيني مي شود واكنشهاي هسته اي فيوژن اهميت زيادي در تأمين انرژي آتي بشر دارد، لازم مي دانيم كه تاحدودي نيز در اين باره بحث گردد.


واكنشهاي هسته اي: واكنشهاي هسته اي كه بشر مي تواند از آنها كسب انرژي نمايد عموماً بر دو نوع زير مي باشند.
الف- واكنش هسته اي فيژن:


واكنش هسته اي فيژن عبارتست از شكست هسته اتمهاي سنگين و بهره برداري از انرژي حاصل از شكست هسته (فيژن). اين كار در واقع در سال 1939 توسط گروهي به سرپرستي فرمي، آغاز شد. مسأله مبتني بر فرمول معروف اينشتين يعني E=mc2 بود. بدين ترتيب كه وقتي هسته يك اتم سنگين مثل اورانيوم 235 ، بمباران نوتروني شود، اورانيوم به اتمهاي سبكتري شكسته مي شود بطوريكه مجموع جرم آنها (اتمهاي سبك ايجاد شده و نوترونهاي آزاد شده) از مجموع جرم اورانيوم و نوترون بمباران كننده كمتر خواهد بود. برطبق فرمول اينشتين اين كاهش جرم بصورت انرژي آزاد مي گردد. چنانچه اين تبديل جرم به انرژي بصورت زنجيره اي انجام گيرد، انرژي فوق العاده اي ايجاد مي شود كه قابل استفاده خواهد بود.


البته تمام انرژي آزاد شده توسط فيژن قابل استفاده و بهره برداري نيست و قسمتي از آن به صورت تشعشع در مي آيد، ولي بيشتر آن كه قابل بهره برداري است، بصورت انرژي جنبشي توسط نوترونهاي ساطع شده و ذرات حاصل از فيژن حمل مي شود.


در عمل مي توان توسط دستگاهي به نام رآكتور اين انرژي را به سيالي مانند آب داده و از انرژي بخار آن بهره برداري كرد. طبق آمار سال 1982 جمعاً 277 نيروگاه هسته اي در 24 كشور جهان با ظرفيت توليدي 160,000 مگاوات قدرت الكتريكي وجود داشته كه تقريباً 15% از مصرف برق جهان را در اين سال تأمين نموده است. با اينكه با كشف امكان استفاده از واكنش هسته اي فيژن براي توليد انرژي در سطح بسيار گسترده، به يك منبع جديد از انرژي متمركز دست يافته شده، ولي اين منبع نيز بخاطر محدودبودن منابع اورانيوم، نمي تواند نگراني بشر را براي سالهاي پربحران آينده كه همچنان سير صعودي افزايش مصرف ادامه خواهد داشت، رفع كند.

ب- واكنش هسته اي فيوژن:
واكنش هسته اي فيوژن عبارتست از در هم رفتن هسته اي اتمهاي سبك. اين روش توليد انرژي همان طريقي است كه در طبيعت انرژي توليد مي شود. بدين معنا كه در خورشيد و ساير ستارگان، اتمهاي هيدروژن درهم رفته و تبديل به اتمهاي هليوم مي شوند. در نتيجه اين عمل مقدار زيادي انرژي توليد مي گردد. اين روش توليد انرژي در كره زمين نيز در ساخت بمبهاي هيدروژني بكار گرفته شده است. بدين ترتيب كه در اطراف مخزني از اتم دوتريم كه ايزوتوپي از هيدروژن است يك بمب منفجر مي كنند و در نتيجه در هم رفتن هسته انجام مي شود كه انرژي فوق العاده توليد مي نمايد. اما توليد كنترل شده انرژي به روش درهم رفتن هسته اي، مسأله مهندسي دشواري است كه در دهه هاي اخير مورد مطالعه قرار گرفته است. دوتريم را مي توان از آب دريا بدست آورد. با توجه به اينكه در 6500 اتم هيدروژن در آب يك اتم دوتريم وجود دارد، محاسبه نشان مي دهد كه در هر ليتر آب دريا معادل 200 ليتر بنزين، انرژي حرارتي وجود دارد.


براي توليد انرژي درهم رفتن هسته اي لازم است كه يك سري فعل و انفعالات هسته اي رخ دهد. اين فعل و انفعالات همان فعل و انفعالات انجام شده در خورشيد و ديگر ستارگان است كه در خورشيد در درجه حرارت 15 ميليون درجه كلوين انجام مي شود و اگر بخواهيم اين فعل و انفعالات در روي زمين انجام گيرد، نياز به درجه حرارتي در حدود 20 ميليون درجه كلوين مي باشد.


ديده مي شود كه اين اعمال در خورشيد در درجه حرارت پايين تري انجام مي شود و اين به علت فشار زياد و در دسترس بودن مقدار زيادي اتم هيدروژن است.
مي دانيم كه ماده در طبيعت به صورت جامد، مايع و گاز وجود دارد . اما در درجات خيلي بالا ماده به وضع جديدي در مي آيد كه به آن پلاسما مي گويند و حالت چهارم ماده است. در اين حالت انرژي بقدري بالا است كه الكترونها هسته هاي خود را ترك مي كنند و ماده به صورت گاز يونيزه شده اي در مي آيد كه مخلوطي از هسته هاي مثبت و الكترونهاي منفي مي باشد. البته پلاسما داراي بار الكتريكي نبوده و خنثي مي باشد و خواص آن كاملاً با گاز طبيعي فرق دارد.


انرژي توليدشده در اثر درهم رفتن هسته اي يك گرم دوتريم 2.352×108 كيلوژول مي باشد و يك گالن آب دريا در حدود گرم دوتريم دارد كه معادل 2.94×107 كيلوژول انرژي توليد مي كند مقدار كل دوتريم موجود در آب اقيانوسها، 4.5×1019 گرم است كه ارزش حرارتي آن 3×1024 كيلووات ساعت مي باشد و اين مقدارا نرژي مي تواند ميلياردها سال انرژي لازم بشر را تأمين كند. البته بايستي توجه داشت كه دست يافتن به اين تكنولوژي بسيار مشكل است، زيرا ايجاد حالت پلاسما براي ماده نياز به درجه حرارت بسيار بالايي دارد كه در اين درجه حرارت تمام فلزات بصورت مذاب مي باشند و به همين دليل دست يافتن به اين تكنولوژي در آينده نزديك مقدور نمي باشد. هرچند كه اگر بشر به چنين تكنولوژي دست يابد، در واقع انرژي آينده خويش را تأمين كرده است.


انرژي خورشيد:
منشأ بسياري از انرژيهاي يادشده انرژي خورشيد مي باشد. به عنوان مثال: خورشيد باعث تبخير آب و در نتيجه سبب افزايش انرژي پتانسيل آن مي شود كه اين خود منبع نيروي برق آبي است و يا توليد باد كه به علت گرمايش سطح زمين در اثر تابش خورشيد بوجود مي آيد و خود باد باعث بوجود آمدن امواج دريا مي شود.


همچنين انرژي كه گياهان سبز توليد مي كنند و انرژي فسيلي كه ناشي از انباشته شدن آنها مي باشد، نيز منشأ خورشيدي دارد و خلاصه با كمي تأمل ديده مي شود كه تقريباً منشأ اكثر انرژيها، انرژي خورشيد مي باشد. امروز بيش از 99.9 درصد از مجموع انرژيهايي كه به زمين منتقل مي گردد از خورشيد منشأ مي گيرد كه مقدار آن 1.8×105 تراوات است (Tera=1012) انرژي حاصل از تابش خورشيد كه در هر روز به زمين مي رسد 100,000 برابر مقدار انرژي توليدشده توسط كليه نيروگاههاي جهان است.


بنابراين با توجه به تابش خورشيد كه به ميزان 1.8×105 تراوات بوده كمبود بالقوه انرژي در جهان وجود ندارد و انرژي خورشيد با مقداري معادل 20,000 برابر مصرف كنوني بشر، بنظر مي رسد كه منبع مناسبي براي تأمين احتياجات او باشد، بخصوص اينكه استفاده از آن هيچ گونه آلودگي محيطي و حتي آلودگي حرارتي بوجود نمي آورد.


كاربرد انرژي خورشيدي به عنوان يك منبع انرژي براي مصارف بزرگ از اميدهاي آينده است. اشكال بزرگ در كاربرد انرژي خورشيدي، متمركز نبودن، تناوبي بودن و ثابت نبودن مقدار تشعشع مي باشد كه اگر بتوانيم وسيله اي جهت متمركز كردن آن بسازيم، بطوريكه نوسانات آن تأثير زيادي برروي آن نگذارد به يك منبع انرژي بسيار بزرگ دست يافته ايم كه تا قرنها مي تواند تأمين كننده نياز انرژي بشر باشد. با توجه به وضع انرژي در جهان و رشد جمعيت و مصرف در جهان، اگر بطور هوشمندانه رفتار كنيم خواهيم ديد كه خورشيد تنها منبع انرژي

است كه انرژي آن بوفور و بصورت رايگان و در همه ادوار در اختيار مي باشد. بعلاوه اينكه در تبديل انرژي خورشيد مسائلي نظير آلوده كردن محيط زيست وجود ندارد. همان طور كه قبلاً ذكر شد انرژي خورشيد كه در زمين مي تواند مورد استفاده قرار گيرد، حدود بيست هزار برابر كل انرژي موردمصرف فعلي بشر مي باشد. اگر راندمان تبديل انرژي خورشيد به انرژي موردنياز بشر را تنها 1% در نظر بگيريم، 0.5% سطح كره زمين براي تقاضاي كل انرژي بشر كافي خواهد بود.


برطبق گزارش ERDA (اداره كل تحقيقات و توسعه انرژي)، كل انرژي موردنياز ايالات متحده در سال 2020 از انرژي خورشيدي تأمين خواهدشد.
با توجه به آلودگي محيط زيست از يكسو و رشد مصرف انرژي و كمبود انرژيهاي موجود از سوي ديگر، برخي از دانشمندان تنهاراه حل اين بحران را استفاده از انرژي خورشيدي مي دانند.خورشيدي كه زندگي ما ازبدوخلقت‌جهان هميشه بدان‌بستگي‌داشته و خواهدداشت.


با توجه به موقعيت جغرافيايي كشورمان، خواهيم ديد كه ايران با تقريباً 3600 ساعت تابش خورشيد در سال، يكي از غني ترين ممالك در زمينه انرژي خورشيدي مي باشد و مي تواند ما را در بكارگيري اين انرژي مخصوصاً در توليد برق ياري نمايد.


يكي از طرحهاي مفيد در زمينه توليد برق از انرژي خورشيد، طرح برج نيرو مي باشد كه با استفاده از اين طرح مي توان حتي نيروگاهي با توليد 1000 مگاوات احداث كرد. مخصوصاً در كشورما كه از نعمت آفتاب فراوان بهره مند است و در عين حال هنوز از صنايع و تكنولوژي عالي برخوردار نيست، مي توانيم با استفاده از تكنولوژي برجهاي نيرو كه ساده‌ترين روش تبديل انرژي خورشيد به انرژي الكتريكي است به منبع مطمئن و مداومي در جهت تأمين انرژي كشورمان دست يابيم.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید