بخشی از مقاله
چکیده :
سدها علارغم آنکه مزایا و استفادههای متعددی نظیر تامین آب موردنیاز جوامع بشری و غیره را بهعهده دارنـد امـا در مقابـل شکست تلفات جانی و خرابیهای وسیعی را در فعالیتهای زیربنایی و تاسیسات اقتصادی به بار میاورند. در این تحقیق ضمن بیان روش تحلیل خسارت و محاسبه آبگرفتگی ناشی از شکست سد بـه ارائـه تمهیـدات لازم در جلـوگیری از غرقـاب شـدن مناطق شهری پاییندست سدها براثر شکست سد پرداخته میشود . در ادامه و بهمنظور بررسی وضعیت آمادگی سـامانههـای توزیع آب در مقابل شرایط بحرانی ابتدا به تعریف تعدادی معیار پرداخته و سپس با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی بـه تعیین رتبه آسیبپذیری سامانهها با توجه به معیارهای تعریف شده و درجه اهمیت آنها اقدام میگردد. بهطور کلی متدولوژی ارائه شده به تصمیمگیرندگان این امکان را میدهد که با تعیین گزینهها و معیارهای موردنظر ، به رتبـهبنـدی آسـیبپـذیری سامانههای آب شهری دست یافته و بر اساس آ« تصمیمات مقتضی را اتخاذ نمایند .
کلمات کلیدی :
شکست سد ، تحلیل سلسله مراتبی ، تحلیل آسیبپذیری ، تحلیل خسارت
-1 مقدمه :
حفــظ نیــروی انســانی ، طــرحهــا و زیرســاختهای تــامین و توزیــع کننــده آب در کشــور ، اســتمرار خــدمات در شــرایط بحــران اضــطراری ناشــی از حــوادث طبیعــی و یــا حمــلات دشــمن و همچنــین انجــام فعالیتهــایی کــه لازم اســت عناصــر ســتاد راهبــردی بــرای کارکنــان عملیاتی به منظور کـاهش ریسـک و آمـادگی آنهـا در مقابلـه بـا خطـرات و انـداد و نجـات و بازسـازی سـامانه هـای آبـی تعریـف نماینـد ، انجام مطالعـات مـدیریت بحـران و دافنـد غیرهامـل را بـرای سـامانه هـای آبـی اجتنـاب ناپـذیر مـینمایـد. لـذا بـه منظـور تهیـه الگـوی برنامــه ریــزی و مــدیریت بحرانهــای ناشــی از حــوادث غیــر مترقبــه طبیعــی و یــا غیــر طبیعــی لازم اســت در مرحلــه اول اقــدام بــه جمــع آوری اطلاعــات و شناســایی وضــعیت موجــود پرداختــه شــود . ســپس بــه منظــور تحلیــل وضــع موجــود و تعیــین میــزان آســیب پــذیری سامانه های آبی در مقابـل بحـران و تحلیـل ریسـک لازم اسـت شـناختی اصـولی و دقیـق از کلیـه تهدیـدات و مخـاطرات ممکـن مـؤثر بـر سامانه آبی موجود حاصل گـردد. بـا انجـام ایـن مراحـل زمینـه ارائـه راهکارهـای آمـادهسـازی و مقابلـه در برلبـر بحرانهـا پـیشبینـی شـده حاصل میگردد(1 و .( 2
استادیار و عضو هیأت علمی گروه مهندسی عمران ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه ، فیروزکوه ، ایران پست الکترونیکی : s_oraei@yahoo.com
استاد و عضو هیأت علمی گروه مهندسی عمران ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران ، ایران
کارشناس ارشد عمران - آب و دبیر کمیته مدیریت بحران شرکت مدیریت منابع آب ایران
در ایــن تحقیــق ســعی گردیــده اســت ضــمن بیــان مراحــل مختلــف تحلیــل وضــع موجــود و آســیب پــذیری ســاماته هــای آبــی در مقابــل بحران ، به شیوه بررسـی کلـی اثـرات ناشـی از انهـدام تأسیسـات ، شکسـت و آلـودگی سـدها برکلیـه نقـاط متـأثر از خـدمات سـامانه آبـی نظیر شهرها و روستاهای پایاب سد پرداخته می شود .
-2 روش تحقیق:
-1-2 مراحل مختلف تحلیل وضع موجود و آسیب پذیری ساماته های آبی در مقابل بحران
بطور کلی نتیجـه ایـن مرحلـه از مطالعـات ارائـه الگـوریتم بررسـی شـدت بحـرانهـا و سـطح بنـدی آنهـا و الگـوریتم نحـوه ارزیـابی اثـرات بحران و آسیبپذیری سامانه های آبی میباشد . به منظور رسیدن به این هدف لازم است 12 مرحله به شرح زیر انجام گردد :
مرحله اول طبقه بنـدی نقـاط قـوت و ضـعف سـاختار سـامانه هـا و تجهیـزات موجـودبرای مـدیریت بحـران و پدافنـد غیرعامـل مـی باشـد
. در این مرحله ابتدا با توجه بـه اهـداف تعیـین شـده بـرای سـامانه هـای مختلـف آبـی عملکـرد آنهـا از لحـاظ بهـرهبـرداری مـورد بررسـی قرار میگیرد . سپس بـا توجـه بـه تهدیـدات شناسـایی شـده در مرحلـه دوم مطالعـات طـرح پدافنـد عیـر عامـل ، اثـرات پتانسـیل هریـک از مخــاطرات بــر اجــزاء هــر ســامانه آبــی و نقــاط ضــعف و قــوت آن مشــخص مــیگــردد . در مرحلــه بعــد ارزیــابی وضــعیت تأسیســات و سلسله مراتب مدیریت در ارتباط بـا سـناریوهای مختلـف و محتمـل بـروز بحـران تعیـین مـیگـردد. سـپس بـرای طبقـه بنـدی تاسیسـات مربوطــه از نظــر نقــش و اهمیــت آنهــا در تــامین و توزیــع آب ، ضــمن تفکیــک تأسیســات مختلــف تــامین و انتقــال آب ابتــدا معیارهــایی نظیــر نــوع مصــرف و ســطح زیرپوشــش و میــزان اســتراتژیک بــودن آنهــا تعریــف مــی شــود . ســپس تأسیســات مربوطــه از دیــدگاه ایــن معیارها مـورد ارزیـابی قرارگرفتـه و اهمیـت آنهـا سـطح بنـدی مـیشـوند . در مرحلـه چهـارم اقـدام بـه بررسـی درجـه اهمیـت هریـک از تأسیسات سـاماه آب و تعیـین اولویتهـا بـرای اقـدامات حفـاظتی و امکـان جـایگزینی آنهـا مـی گـردد . سـپس بـه منظـور تعیـین اولویـت بنــدی نحــوه تــأمی آب بــرای مشــترکین حســاس از طریــق ســامانه هــای آبــی در شــرایط اظطــرار اقــدام بــه شناشــایی کلــی و بررســی مشترکین مربوطه میشود .
سایر اقدامات به منظور تحلیل وضع موجود و آسیب پذیری ساماته های آبی در مقابل بحران به شرح زیر میباشد :
– 6 بررسی کلی اثرات ناشی از انهدام تأسیسات ، شکست و آلودگی سدها بر کلیه نقاط متأثر از خدمات سامانه از قبیل شهر ها و روستاهای پایاب - 7 تدقیق متدووژی تحلیل آسیب پذیری سامانه آبی در مقابل بحران و تعیین شاخصهای مهم در تحلیل آسیب پذیری آن
- 8 ارائه الگوریتم نحوه تحلیل آسیبهای اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی در زمان وقوع بحران ها – 9 تدوین دستورالعمل مدیریت بحران و ریسک متناسب با اهداف طرح – 10 تعریف سطوح مختلف بحران ( شرایط اظطراری ) در سامانه های تأ مین و توزیع آب – 11 سطحبندی بحران و طراحی سیستماتیک اعلام بحران
– 12 طبقهبندی واکنشهای سریع در شریط وقوع بحران با توجه به نوع بحران ایجاد شده بطور کلی پس از انجام کلیه این مراحل علاوهبر تعیین نقاط ضعف و قوت سامانهها و تجهیزات موجود نست به بررسی درجه اهمیت هر یک از
تأسیسات سامانههای آبی اقدام میگردد . ازجمله از نتایج دیگر انجام کلیه مراحل فوق ارائه الگوریتم نحوه تحلیل آسیبهای اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی و تهیه دستورالعمل مدیریت بحران و ریسک میباشد(3 و . ( 4
در ادامه به بررسی کلی اثرات ناشی از انهدام تأسیسات ، شکست و آلودگی سدها بر کلیه نقاط متأثر از خدمات سامانه از قبیل شهر ها و روستاهای پایاب به عنوان یکی از مراحل تحلیل وضع موجود و آسیب پذیری ساماته های آبی در مقابل بحران پرداخته میشود .
-2-2 بررسی کلی اثرات ناشی از انهدام تأسیسات ، شکسـت و آلـودگی سـدها بـر کلیـه نقـاط متـأثر از خـدمات سـامانه از قبیل شهر ها و روستاهای پایاب
سدها معمولا به طور غیرقابل پیشبینی و اغلب در مواقع نامناسب خراب میشوند . بنابراین صاحبان سد عادت کرده اند که با خرابی های غیر مترقبه برخورد مؤثری کنند . مثلاً خرابی سد دالدیک در شهر شفیلد انگلیس در سال 1862 و سد سیلور لیک در شهر مارکوت آمریکا در سال 2003 دو نومنه از خرابیها در قرن اخیر میباشد . به عبارت ساده مالکیتسد لزوماً نیاز به توانایی عکسالعمل به این خرابیهای دور از انتظار را دارد . در زمستان سال 1959 ، بارانی طوفانی و وحشتناک برای اولین بار سد جدید مالپاست را که در نزدیکی فرجوس در جنوب فرانسه بود را پر از آب کرد. وقتیکه این حادثه در 2 دسامبر سال 1959تقریباً 50 میلیون مترمکعب آب جمع شد ، باعث گردید روستاها و
شهر به دریایی تبدیل شده و ویران گردند . این حادثه از تمام عملیات تخریبی که بدست بشر ساخته شده بود ، کشندهتر و مهلکتر بود . سد نیز همانند دیگر سازههای موجود همواره تحت تهدیدات مختلفی قرار داشتهاست . این تهدیدات را میتوان برمبنای طبیعی و یا غیر طبیعی بودن آنها تقسیم کرد . براساس تعاریف ارایه شده تهدیدات طبیعی به تهدیداتی اطلاق می گردد که دست بشر در ایجاد آن نقش نداشته است . نادرستی شیو[ تحلیل سدا بیش برآورد علوآمیز فایده ها ، کم برآوردهای هزینه ها و توجه نکردن به زمان و دوره ساخت واقعی سدها و نیز به توجهی کامل به مسأله هزینه فرصت از دیگر عوامل بسیار رایج در توجیه سدسازی است .
