بخشی از مقاله
چکیده:
سیلگیری آبخوانها در سال های متوالی، به تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک عرصههای آبگیـری شـده منجـر مـیشـود. تغییرات ایجاد شده در عرصه آبخوان میانکوه با 3 تیمار و 4 تکرار مورد بررسی قرار گرفته است. فاکتورهای بکار گرفته شده در تیمار، شامل پوشش،نوار و سال میباشد. نمونه برداری از محدوده هایی به ابعاد 60×60 متر در مدت اجرای طـرح و در 4 عمـق صورت پذیرفته است. مقایسه میانگین دادها، با استفاده از آزمون دانکـن در سـطح %5 حـاکی از تفـاوت معنـیدار در برخـی از پارامترهای مورد آزمایش می باشد. تغییرات نفوذپذیری پایه عرصه شاهد در سالهای مورد آزمایش معنیدار و اختلاف سـرعت نفوذ پایه عرصه شاهد((C با عرصههای P و T به ترتیب 5/5 و 4/5 برابر میباشد بیشترنی میزان شوری (EC) مربوط به لایـه سطحی 0-10) سانتیمتر) عرصه شاهد((C با 3/4 ds/m است. میزان شوری عرصه در لایـه سـطحی 0-10) سـانتیمتر) در 4 سال اجرای طرح از 1/09 ds/m در سال اول به 1/68 ds/m در سال چهارم 54) درصـد) افـزایش یافتـه و میـزان شـوری در تیمارهای T و P به ترتیب 1/29 ds/m و 0/85 ds/m میباشد. روند افزایشی EC در طی سال های اجرای طرح می توانـد وضعیت عرصه را در آینده با مشکل مواجه سازد.
کلید واژهها: یزد، پخش سیلاب، پارامترهای فیزیکی و شیمیایی ، تیمارهای پوشش، نوار و سال
1
Archvie of SID
مقدمه:
اجرای پروژه های پخش سیلاب بیشتر به منظور افزایش منابع آبهای زیرزمینی از طریق نفـوذ آب در خـاک و جلـوگیری از خطرات مخرب سیلها و کنترل آنها صورت می گیرد. بهره گیریهای جانبی از اجرای اینگونه پروژه ها افـزایش پوشـش گیـاهی و حفظ رطوبت در لایه های سطحی خاک به منظور تولید فرآورده های کشاورزی و منابع طبیعی میباشد .(3)
از میان تغییرات مرتبط با رسوبگذاری ناشی از سیل گیری، بررسـی نفـوذ آب مهمتـرین بررسـی بـوده و منـافع استحصـال سیلاب با آن مرتبط هستند. زیرا چنانچه نفوذپذیری مناسب باشد، تغذیه مصـنوعی انجـام مـی گیـرد، رطوبـت خـاک بیشـتر می شود، اغلب گیاهان فرصت رشد بهینه می یابند و خطر تخریب شبکه ها تقلیل مییابد، بعلاوه نفوذپذیری ماحصـل مجموعـه تغییرات ایجاد شده در پروفیل خاک است(.(2
برداشت بی رویه از مخازن آب زیر زمینی در طی 4دهه گذشته به افت سطح ایستا بی در دشت یزد -اردکـان منجـر شـده است. نزول سطح ایستابی و برداشت افزونتر از توان طبیعـی سـفره، باعـث افـزایش شـوری آب و خـاک و کـاهش کیفیـت آن گردیده است و ادامه این روند به بیابانی شدن اراضی می ا نجامد. لذا جلو گیری از هدر رفت سیلابهای فصـلی و تغذیـه مصـنو عی سفره آب زیر زمینی حوزه دشت یزد-اردکان ضروری است.
با توجه به قابلیت دست یابی اهداف، میزان سیل خیزی منطقه، وضعیت آبرفت، اقلیم منطقه، سازه های ایجاد شـده جهـت مهار سیل، ذخیره سفره آب زیرزمینی و...... اولویت بندی در آبخوان میانکوه بشرح ذیل میباشد:
الف: مدیریت و بهره برداری اقتصادی از سیلاب.
ب: تزریق به موقع و کم هزینه سفره های زیرزمینی آب.
نتایج حاصل از پژوهش شریعتی (1379) درخصوص تاثیر پخش سیلاب بر برخی از خصوصـیات خـاک در عرصـه آبخـوان قوشه دامغان نشان می دهد که رسوبات نهشته شده باعث ایجاد تغییراتی در خواص خاک شده است، به طوری که درصـد شـن در عرصه بخش سیلاب نسبت به زمین شاهد به میزان دو برابر کاهش و درصد لای و رس به میزان دو برابر افزایش یافته اسـت. همچنین میزان شوری و اسیدیته تغیر قابل ملاحظه نیافته ولی میزان کـاتیونهـای کلسـیم و منیـزیم بـه دو برابـر افـزایش و کاتیون سدیم به میزان دو برابر کاهش داشته است. همچنین بررسی نتایج بدست آمده نشان میدهد کـه میـانگین نفوذپـذیری عرصه در مقایسه با شاهد 9/6 برابر کاهش یافته است((4
در نتیجه تحقیق توسلی و همکاران (1379) با عنوان »تاثیر پخـش سـیلاب بـر نفوذپـذیری خـاک عرصـه پخـش سـلاب کبودرآهنگ« آمده است: (3)
روند تغییرات بافت خاک در عرصه پخش سیلاب از سبک به سنگین می باشد. همچنین در طول 5 بار آبگیری که در مـدت 2 سال اتفاق افتاده است، مقایسه میانگین میزان نفوذپذیری در عرصه پخش سیلاب و نقطه شاهد، کاهش میزان نفوذپـذیری را به میزان 0/35 سانتی متر در ساعت(حدود 7 درصد) در عرصه پخش سیلاب نشان می دهد که علت اصـلی آن کـور و مسـدود گردیدن خلل و فرج در اثر ذرات ریز و مواد معلق موجود در سیلاب بـوده اسـتضـمناً. میـزان نسـبت جـذب سـدیم (SAR) افزایش یافته است.
نتایج حاصل از بررسی اقبال محمدی و همکاران در خصوص تاثیر پخش سیلاب بر خصوصیات فیزیکی خاک نشان میدهد که میزان کربن آلی در طی 4 سال آزمایش تغییر کلی نداشته است، میزان TNV کـاهش یافتـه و مقـدار EC بـر اثـر پخـش سیلاب کاهش یافته است. مقدار نفوذپذیری با توجه به نتایج کیفی آزمایشات کاهش نشان می دهد و طبیعی است وقتی گـل آلودگی آب سیلاب بالادست و میزان املاح همراه سیلاب بعد از ته نشست و سله بستن باعث کاهش نفوذپذیری خـاک خواهـد شد.(5)«
2
Archvie of SID
موا د و روشها:
موقعیت و ویژگیهای منطقه مورد مطالعه:
حوزه آبخیز میانکوه که بخش بزرگی از حوزه یزد - اردکان مـیباشـد و در فاصـله 35 کیلـومتری جنـوب غربـی یـزد قـرار گرفته است (نقشه 1و.(2 این حوزه با مساحتی معادل 634 کیلومتر مربع ما بـین طـول شـرقی 30 054 تـا 25054 و عـرض شمالی 26031تا 43031 واقع می باشد. از مجموع مساحت حوزه یاد شده 6455 هکتار آن را اراضی زراعی و مسکونی و بقیـه را اراضیمرتعی و کوههای مرتفع و دره های عمیق تشکیل می دهد.
حداقل ارتفاع حوزه از سطح دریـا 1530 متـر و حـداکثر آن 4044 متـر مـیباشـد.منطقه فاقـد رودخانـه دایمـی بـوده ولـی دارای رودخانه های فصلی متعددی میباشدکه طول بزرگترین آبراهه آن 42/7 کیلومتر میباشد. مهم تـرین رود خانـه هـای آن دو رودخانه فصلی فخر آباد و دره می با شد. رودخا نه فخر آباد ا ز بهم پیوستن رود خا نه ها ی ده با لا، طزرجان و بنادک سـادا ت تشکیل میشود.
درمحل روستا ی فخر اباد یک ایستگا ه هید رومتری تو سط شرکت آب منطقه ای در سا ل 1352 احـداث گردیـده اسـت. هم جنین دو ایستگاه هیدرومتری برروی رود خانه ده بالا در محل با غستان و رود خـا نـه طزرجـان از سـال 1370 تـا سـیس گردیده که دا را ی ا شل می با شد.
